• Η Ρόδος κατατάσσεται μεταξύ των νησιών με την υψηλότερη ευαισθησία απέναντι στην κλιματική κρίση • Η μελέτη αυτή είναι η πρώτη που εξετάζει με τόσο ευρύ και πολυεπίπεδο τρόπο τις αντιλήψεις των κατοίκων των νησιών σε σχέση με το τρίπτυχο κλιματική αλλαγή, χρήση γης, βιοποικιλότητα
Η Ρόδος συγκαταλέγεται στα 21 ευρωπαϊκά νησιά που εξετάστηκαν σε μια εκτενή επιστημονική έρευνα για τον τρόπο με τον οποίο οι τοπικές κοινωνίες αντιλαμβάνονται την κλιματική αλλαγή, τις αλλαγές στη χρήση γης και τις επιπτώσεις τους στη βιοποικιλότητα.
Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2025 στο διεθνές περιοδικό Environmental Impact Assessment Review από τον εκδοτικό οίκο Elsevier, αποτελεί την πιο εκτεταμένη συγκριτική έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα για τα νησιά της Ευρώπης.
Η ομάδα των επιστημόνων, με επικεφαλής τον Αριστείδη Μουστάκα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, περιελάμβανε ερευνητές από δώδεκα χώρες και πανεπιστήμια, μεταξύ των οποίων το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, το Πανεπιστήμιο Κάλιαρι της Σαρδηνίας, το Πανεπιστήμιο των Αζορών, το Πανεπιστήμιο των Βαλεαρίδων Νήσων και το Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας. Συμμετείχαν επίσης ερευνητές από τη Μάλτα, την Κροατία, την Αλβανία και την Τουρκία, σχηματίζοντας ένα διεπιστημονικό δίκτυο που συνδύασε οικολογία, γεωγραφία, κοινωνικές επιστήμες και περιβαλλοντική πολιτική.
Συνολικά συνέλεξαν στοιχεία από 737 συμμετέχοντες σε 21 νησιά και 12 χώρες. Στην έρευνα συμμετείχαν μεταξύ άλλων η Ρόδος, η Κρήτη, η Σαντορίνη, η Μάλτα, οι Αζόρες, η Σαρδηνία, η Κύπρος, η Τενερίφη, η Ισλανδία και η Αλόννησος, ενώ οι απαντήσεις προήλθαν από επαγγελματίες τουρισμού, αγρότες, επιστήμονες, στελέχη της αυτοδιοίκησης και κατοίκους που δραστηριοποιούνται μόνιμα στα νησιά.
Στόχος της μελέτης ήταν να αποτυπώσει πώς αντιλαμβάνονται οι κάτοικοι τις περιβαλλοντικές αλλαγές που βιώνουν τα τελευταία χρόνια και ποιους κινδύνους θεωρούν πιο κρίσιμους για τα οικοσυστήματα και την ποιότητα ζωής τους. Τα δεδομένα αναλύθηκαν με τη βοήθεια μεθόδων μηχανικής μάθησης, ώστε να εντοπιστούν τα κοινά μοτίβα αντιλήψεων μεταξύ διαφορετικών περιοχών.
Στη Ρόδο, οι συμμετέχοντες ανέδειξαν ως σοβαρότερο ζήτημα τα προβλήματα που σχετίζονται με το νερό. Η ανησυχία για τη λειψυδρία και την πίεση που ασκείται στους υδάτινους πόρους ήταν κοινό χαρακτηριστικό στις απαντήσεις, ενώ επισημάνθηκε και η ανάγκη καλύτερης διαχείρισης με σύγχρονες μεθόδους. Η γεωργία, η πίεση από τον τουρισμό και η απώλεια φυσικών εκτάσεων καταγράφηκαν επίσης ως σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν το περιβάλλον του νησιού.
Η Ρόδος, σύμφωνα με τα στοιχεία, χαρακτηρίζεται από έντονες εποχικές πιέσεις λόγω τουρισμού, γεγονός που αυξάνει τις ανάγκες σε νερό και ενέργεια. Οι ερωτηθέντες συνέδεσαν άμεσα τις αυξανόμενες θερμοκρασίες με την εμφάνιση περιόδων ξηρασίας, καθώς και με τη μεταβολή στη βλάστηση. Η πλειονότητα των συμμετεχόντων θεωρεί ότι η κλιματική αλλαγή έχει αρνητική επίδραση στα οικοσυστήματα, ιδίως λόγω της απώλειας φυσικών ενδιαιτημάτων και της μείωσης της βιοποικιλότητας.
Η Ρόδος εντάχθηκε στην κατηγορία των μεσογειακών νησιών με έντονη τουριστική δραστηριότητα, αστικοποιημένο παράκτιο μέτωπο και περιορισμένους φυσικούς πόρους. Το νησί αντιπροσωπεύει έναν τύπο περιοχής που βιώνει ταυτόχρονα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τις πιέσεις της ανάπτυξης.
Το τοπικό δείγμα περιελάμβανε 33 συμμετέχοντες από τον τουρισμό, την αυτοδιοίκηση, την εκπαίδευση και τον περιβαλλοντικό τομέα. Οι απαντήσεις τους δείχνουν σαφές προφίλ προτεραιοτήτων. Το νερό βρίσκεται στην κορυφή των ανησυχιών (63%), ακολουθεί η παράκτια υποβάθμιση (22%) και η ενέργεια (15%). Οι κάτοικοι περιγράφουν την έλλειψη νερού ως το πιο άμεσο πρόβλημα, συνδέοντας τη λειψυδρία με την αύξηση της θερμοκρασίας, τις μειωμένες βροχοπτώσεις και τη συνεχή πίεση του τουρισμού.
Σύμφωνα με τα υποδείγματα ανάλυσης που χρησιμοποίησαν οι ερευνητές, η Ρόδος κατατάσσεται μεταξύ των νησιών με την υψηλότερη ευαισθησία απέναντι στην κλιματική κρίση. Οι πέντε καθοριστικοί παράγοντες είναι η έλλειψη νερού, η απώλεια οικοτόπων, η υποβάθμιση της βιοποικιλότητας, η ανεπαρκής χωροταξία και η πίεση του τουρισμού. Σε σύγκριση με τα υπόλοιπα νησιά της Μεσογείου, η Ρόδος καταγράφει τον υψηλότερο δείκτη ανησυχίας για το νερό και τον δεύτερο για την ενέργεια, στοιχεία που, σύμφωνα με τους ερευνητές, την καθιστούν πιλοτικό πεδίο για την προσαρμογή στη Μεσόγειο.
Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η έρευνα δείχνει πως οι νησιωτικοί πληθυσμοί θεωρούν την αύξηση της θερμοκρασίας ως το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα της κλιματικής αλλαγής. Ακολουθούν η μείωση των βροχοπτώσεων, η ενίσχυση των ακραίων φαινομένων και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Από τις μεταβολές στη χρήση γης, οι ερωτηθέντες ανέφεραν συχνότερα την αποψίλωση και την υποβάθμιση των παράκτιων ζωνών, ενώ σε μικρότερο βαθμό εντόπισαν προβλήματα από τις εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Η Σαντορίνη, που επίσης συμπεριλαμβάνεται στο δείγμα, αναφέρεται από τους ερευνητές ως χαρακτηριστική περίπτωση νησιού όπου ο τουρισμός και η έλλειψη νερού αποτελούν διαρκή πρόκληση. Οι κάτοικοι συνδέουν την αύξηση της θερμοκρασίας με τη μεταβολή του μικροκλίματος, ενώ εκφράζουν ανησυχία για την πίεση που ασκούν οι ενεργειακές ανάγκες και οι νέες υποδομές στην εύθραυστη μορφολογία του νησιού.
Παρόμοιες ανησυχίες εκφράστηκαν στην Κρήτη, στη Σαρδηνία και στις Κανάριες Νήσους, όπου οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι η τουριστική ανάπτυξη και η αστικοποίηση περιορίζουν τις φυσικές περιοχές και αυξάνουν τη ζήτηση σε νερό και ενέργεια.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, το 62,8% των συμμετεχόντων θεωρεί ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει αρνητικά τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων, ενώ 54,4% εκτιμά ότι οι αλλαγές στη χρήση γης έχουν επίσης αρνητική επίδραση. Στην κορυφή των παραγόντων που επηρεάζουν τα οικοσυστήματα βρίσκονται η απώλεια φυσικών οικοτόπων, η αποψίλωση, η ρύπανση και η πίεση στις παράκτιες ζώνες.
Η έρευνα επισημαίνει ότι, παρά τις διαφορές μεταξύ των νησιών, οι αντιλήψεις των κατοίκων παρουσιάζουν αξιοσημείωτη ομοιογένεια. Οι περισσότεροι διακρίνουν καθαρά τη διαφορά ανάμεσα στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και εκείνες των αλλαγών στη χρήση γης, αναγνωρίζοντας όμως ότι οι δύο παράγοντες αλληλοτροφοδοτούνται. Ενδεικτικά, η καταστροφή φυσικών εκτάσεων από ανθρώπινες δραστηριότητες ενισχύει την ευαλωτότητα απέναντι σε ακραία καιρικά φαινόμενα.
Η μελέτη αυτή είναι η πρώτη που εξετάζει με τόσο ευρύ και πολυεπίπεδο τρόπο τις αντιλήψεις των κατοίκων των νησιών σε σχέση με το τρίπτυχο κλιματική αλλαγή, χρήση γης, βιοποικιλότητα. Τα αποτελέσματα προσφέρουν ένα χρήσιμο εργαλείο για τον σχεδιασμό πολιτικών προσαρμογής, καθώς αναδεικνύουν ποιες απειλές αναγνωρίζονται ως πιο επείγουσες από τις ίδιες τις τοπικές κοινωνίες.
Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι τα νησιά, παρότι καλύπτουν μικρή έκταση της Ευρώπης, διαθέτουν τεράστια οικολογική αξία και φιλοξενούν πάνω από το ένα τρίτο της συνολικής ευρωπαϊκής βιοποικιλότητας. Η ευπάθειά τους σε φαινόμενα όπως η λειψυδρία, η διάβρωση και η άνοδος της θερμοκρασίας τα καθιστά προνομιακούς δείκτες των επιπτώσεων που θα αντιμετωπίσει η ηπειρωτική Ευρώπη τα επόμενα χρόνια.
Η Ρόδος, όπως και η Σαντορίνη, εντάσσεται σε αυτή τη συζήτηση όχι μόνο ως τουριστικός προορισμός, αλλά και ως ζωντανό παράδειγμα περιοχής που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην ανάπτυξη και στη διατήρηση των φυσικών της πόρων. Τα ευρήματα της έρευνας μπορούν να αξιοποιηθούν για πιο στοχευμένες τοπικές πολιτικές, με επίκεντρο τη διαχείριση νερού, την ενέργεια και την προστασία των οικοσυστημάτων.
