Η οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών μεταξύ κρατών αποτελεί θεμέλιο του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, επηρεάζοντας άμεσα την εθνική κυριαρχία, την ασφάλεια και τη βιώσιμη αξιοποίηση των φυσικών πόρων. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), τα παράκτια κράτη έχουν δικαίωμα ανακήρυξης και οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) έως 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές τους.
Η Ελλάδα έχει ήδη υπογράψει συμφωνίες οριοθέτησης ΑΟΖ με την Ιταλία και την Αίγυπτο το 2020. Οι συμφωνίες αυτές αποτελούν ισχυρά νομικά και διπλωματικά τεκμήρια της σταθερής επιλογής της Αθήνας να επιλύει θαλάσσιες διαφορές μέσω διακρατικών διαπραγματεύσεων, με βάση το διεθνές δίκαιο.
Η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία, ως πλήρη συμβαλλόμενα μέρη της UNCLOS, διαθέτουν όμορες θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο. Η πραγματικότητα αυτή καθιστά την υπογραφή μιας διμερούς συμφωνίας όχι μόνο εφικτή αλλά και αναγκαία. Η απουσία της, παρά τους στενούς πολιτικούς και ιστορικούς δεσμούς των δύο χωρών, αφήνει κενά τόσο σε νομικό όσο και σε γεωπολιτικό επίπεδο.
Μια τέτοια συμφωνία, μεταξύ χωρών με κοινή ΑΟΖ και σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, θα διευκόλυνε την πόντιση του υποθαλάσσιου καλωδίου που θα συνδέσει ενεργειακά και τηλεπικοινωνιακά την Ελλάδα με την Κύπρο. Το έργο αυτό έχει ιδιαίτερη γεωοικονομική σημασία: ενισχύει την ενεργειακή ασφάλεια, αναβαθμίζει την ψηφιακή συνδεσιμότητα και καθιστά τις δύο χώρες βασικούς κόμβους περιφερειακής διασύνδεσης.
Η υπογραφή συμφωνίας δεν αποτελεί απλή νομική πράξη. Είναι στρατηγική επιλογή κυριαρχίας. Μέσα από τη νομική κατοχύρωση των θαλάσσιων δικαιωμάτων τους, Ελλάδα και Κύπρος ενισχύουν την ικανότητά τους να αντιστέκονται σε αναθεωρητικές πρακτικές και παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου από τρίτους, σε μια περιοχή με έντονες γεωπολιτικές εντάσεις.
Η ενδεχόμενη υπογραφή συμφωνίας θα προκαλέσει, ωστόσο, αντιδράσεις από τρίτες χώρες, κυρίως εκείνες που αμφισβητούν το δικαίωμα νησιωτικών κρατών σε πλήρη θαλάσσια επήρεια. Τέτοιες αντιδράσεις, αν και αναμενόμενες, δεν αναιρούν τη νομιμότητα της πράξης, αλλά αναδεικνύουν τη σημασία της σταθερής προσήλωσης στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας.
Η δικαιακή κατάσταση της Ελλάδας παραμένει ισχυρή, καθώς εδράζεται πλήρως στη Σύμβαση UNCLOS και στη νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου. Η Ελλάδα, ως κράτος δικαίου και μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενεργεί εντός του πλαισίου της διεθνούς νομιμότητας και αποτελεί παράδειγμα ειρηνικής επίλυσης διαφορών. Ο ρόλος της είναι καθοριστικός: ως περιφερειακός πυλώνας σταθερότητας, συμβάλλει στην ασφάλεια και την ενεργειακή διαφοροποίηση της Ευρώπης.
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως νομικός και πολιτικός εταίρος και των δύο κρατών-μελών, οφείλει να στηρίξει έμπρακτα την άσκηση των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων, ενισχύοντας τη συλλογική θέση της Ευρώπης απέναντι σε παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Οι καθυστερήσεις στην προώθηση της συμφωνίας, ακόμη κι αν ερμηνεύονται στο πλαίσιο ευρύτερων διπλωματικών ισορροπιών, γεννούν ερωτήματα για την αποφασιστικότητα των πολιτικών ηγεσιών. Σε μια εποχή όπου το διεθνές δίκαιο δοκιμάζεται καθημερινά, η προληπτική και ενεργητική διπλωματία είναι προτιμότερη από την παθητική διαχείριση κινδύνων.
Συμπερασματικά, η συμφωνία Ελλάδας–Κύπρου για την ΑΟΖ δεν είναι απλώς μια νομική επιλογή. Είναι επιτακτική στρατηγική και πολιτική αναγκαιότητα: έκφραση κυριαρχικής βούλησης, ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας, προώθηση κρίσιμων έργων διασύνδεσης και, ταυτόχρονα, ένα βήμα εμπέδωσης της διεθνούς νομιμότητας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Παντελής Γεωργογιάννης, Καθηγητής Πανεπιστημίου,
Ινστιτούτο Πολιτισμού, Δημοκρατίας και Εκπαίδευσης
