• Δώδεκα υπηρεσιακοί παράγοντες και αξιωματούχοι καλούνται να παραλάβουν τη δικογραφία και να ζητήσουν προθεσμία για εξηγήσεις • Τα πορίσματα των πραγματογνωμόνων αποκαλύπτουν χάος, καθυστερήσεις και ανεπάρκεια συντονισμού που οδήγησαν σε μία από τις μεγαλύτερες οικολογικές τραγωδίες στη χώρα
Στην τελική και πιο κρίσιμη φάση εισέρχεται η μακρά προκαταρκτική εξέταση για τη μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στη Ρόδο στις 18 Ιουλίου 2023 και κατέκαψε σχεδόν το ένα πέμπτο της δασικής της γης, προκαλώντας μια από τις χειρότερες φυσικές καταστροφές της δεκαετίας.
Δύο χρόνια μετά, η Δικαιοσύνη βρίσκεται πλέον μπροστά σε ένα ογκώδες και αποκαλυπτικό υλικό: δύο πραγματογνωμοσύνες, εκθέσεις της Πυροσβεστικής, αλληλογραφία κρατικών υπηρεσιών, αλλά και δεκάδες καταθέσεις που σκιαγραφούν την εικόνα ενός μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας αποδιοργανωμένου και ανέτοιμου να διαχειριστεί μια κρίση τέτοιας έκτασης.
Σήμερα, 17 Οκτωβρίου 2025, υψηλόβαθμοι αξιωματικοί του Πυροσβεστικού Σώματος, στελέχη της Πολιτικής Προστασίας, της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Ελληνικής Αστυνομίας αναμένεται να παρουσιαστούν ενώπιον της Προανακρίτριας Ρόδου για να λάβουν αντίγραφα της δικογραφίας και να ζητήσουν προθεσμία προκειμένου να δώσουν εξηγήσεις για τις πράξεις ή παραλείψεις τους κατά τη διάρκεια της τραγωδίας.
Το αντικείμενο της δικαστικής έρευνας
Η εισαγγελική παραγγελία που πυροδότησε τη σημερινή διαδικασία αφορά την πιθανή τέλεση σοβαρών ποινικών αδικημάτων, όπως παράβαση καθήκοντος, παρεμπόδιση αποτροπής κοινού κινδύνου, παράλειψη οφειλόμενης βοήθειας, βαριά σωματική βλάβη από αμέλεια διά παραλείψεως και υποβάθμιση περιβάλλοντος.
Η έρευνα, σύμφωνα με τις πληροφορίες της «δημοκρατικής», έχει χωριστεί σε δύο βασικά σκέλη: αφενός την υπόθεση του ίδιου του εμπρησμού ο οποίος αποδίδεται σε πράξη εκ προθέσεως από άγνωστους δράστες και αφετέρου το σκέλος που αφορά τις διοικητικές και επιχειρησιακές ευθύνες των υπηρεσιών, που φέρονται να καθυστέρησαν ή να χειρίστηκαν πλημμελώς την κρίση.
Η διάσπαση αυτή, που έγινε με εισαγγελική εντολή, επιτρέπει στη Δικαιοσύνη να κινηθεί παράλληλα σε δύο διαφορετικές κατευθύνσεις: από τη μία να αναζητηθεί ο φυσικός αυτουργός του εμπρησμού και από την άλλη να ερευνηθούν οι ευθύνες των αρμόδιων οργάνων που με τις πράξεις ή παραλείψεις τους επέτρεψαν τη γιγάντωση της φωτιάς.
Ποιοι καλούνται να δώσουν εξηγήσεις
Από πλευράς Πυροσβεστικού Σώματος, κλήσεις έχουν λάβει ο τότε αρχηγός, ο περιφερειακός διοικητής Δωδεκανήσου, ο διοικητής της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Ρόδου, ο προϊστάμενος του Κλάδου Πυροσβεστικών Επιχειρήσεων και άλλα στελέχη που συμμετείχαν στον συντονισμό της επιχείρησης. Από την πλευρά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης διερευνώνται οι ενέργειες του τότε δημάρχου Ρόδου, δύο αντιδημάρχων, του προϊσταμένου της ΔΕΥΑΡ, καθώς και υπηρεσιακών στελεχών της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και της Αστυνομικής Διεύθυνσης Δωδεκανήσου.
Στο μικροσκόπιο βρίσκονται οι καθυστερήσεις στην ενεργοποίηση του σχεδίου «Ιόλαος 2», η απουσία συντονισμού μεταξύ των εμπλεκομένων δυνάμεων, η ελλιπής πρόληψη, αλλά και η αποτυχία των μηχανισμών εκκένωσης τουριστικών περιοχών.
Η έναρξη και η επέκταση της φωτιάς
Η έκθεση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Ρόδου περιγράφει με λεπτομέρεια τη στιγμή μηδέν: στις 19:11 της 18ης Ιουλίου 2023, η υπηρεσία ενημερώθηκε για πυρκαγιά στη θέση «Μελανοπή» του Απόλλωνα Ρόδου. Η εστία εντοπίστηκε σε δασική περιοχή με πεύκα και χαμηλή θαμνώδη βλάστηση, χωρίς παρουσία ανθρώπινης δραστηριότητας. Η αιτία αποδόθηκε εξαρχής σε εμπρησμό από άγνωστους δράστες, οι οποίοι φαίνεται να χρησιμοποίησαν φλόγα ή εμπρηστικό μηχανισμό.
Η πυρκαγιά εξαπλώθηκε αστραπιαία προς τα νότια, περνώντας από Καμείρο, Έμπωνα, Αττάβυρο, Αρχάγγελο, Λίνδο και Νότια Ρόδο. Σε δέκα ημέρες κατέκαψε 176.960 στρέμματα, εκ των οποίων τα 153.639 αφορούσαν δάση και δασικές εκτάσεις, ενώ τα υπόλοιπα περιλάμβαναν αγροτικές, οικιστικές και βραχώδεις ζώνες.
Οι ζημιές ήταν βιβλικές: κάηκαν 95 κατοικίες, 15 ξενοδοχεία, 9 καταστήματα, θερμοκήπια, φωτοβολταϊκά πάρκα και κτηνοτροφικές μονάδες, ενώ χάθηκαν περισσότερα από 50.000 ελαιόδεντρα και 2.500 ζώα. Από την καταστροφή επλήγησαν και προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, καθώς και το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Ρόδου.
Οι τραυματισμοί και οι ανθρώπινες συνέπειες
Το Γενικό Νοσοκομείο Ρόδου υποδέχθηκε συνολικά 21 πολίτες με εγκαύματα ή αναπνευστικά προβλήματα, καθώς και 6 πυροσβέστες που τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν εθελοντές που συμμετείχαν στην κατάσβεση.
Οι εκκενώσεις πραγματοποιήθηκαν υπό συνθήκες πανικού. Περίπου 20.000 παραθεριστές και κάτοικοι απομακρύνθηκαν από τις παραλιακές ζώνες Κιοτάρι και Γεννάδι. Πολλοί έτρεξαν πεζή προς την ακτογραμμή, άλλοι επιβιβάστηκαν πρόχειρα σε σκάφη ή φορτηγά, ενώ δεν έλειψαν περιπτώσεις όπου οικογένειες χωρίστηκαν μέσα στο χάος. Από καθαρή τύχη δεν υπήρξαν απώλειες ανθρώπινων ζωών.
Οι αποκαλυπτικές πραγματογνωμοσύνες
Σύμφωνα με τις δύο εκτενείς εκθέσεις των διορισμένων πραγματογνωμόνων, η καταστροφή δεν οφείλεται μόνο στη δύναμη της φωτιάς, αλλά κυρίως σε ανθρώπινα λάθη, καθυστερήσεις και θεσμικές αστοχίες.
Ο πρώτος πραγματογνώμονας, στην έκθεσή του, διαπιστώνει ότι ο μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας ήταν ανεπαρκής, ανοργάνωτος και με ασαφείς αρμοδιότητες. Δεν υπήρχε ουσιαστικός επιχειρησιακός σχεδιασμός για τη Ρόδο, ενώ τα διαθέσιμα μέσα δεν ενεργοποιήθηκαν έγκαιρα. Καταγράφεται καθυστέρηση τουλάχιστον μίας ώρας στην πλήρη κινητοποίηση των δυνάμεων, γεγονός που επέτρεψε στη φωτιά να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
Επιπλέον, επισημαίνεται ότι οι αρμόδιες αρχές αγνοούσαν την ύπαρξη δύο διαφορετικών νομοθετικών πλαισίων για την Πολιτική Προστασία (τους νόμους 3013/2002 και 4662/2020), τα οποία δημιούργησαν «σύγχυση, αλληλοεπικαλύψεις και συγκρούσεις αρμοδιοτήτων», οδηγώντας σε πλήρη αποσυντονισμό.
Η δεύτερη πραγματογνωμοσύνη, επιβεβαιώνει πλήρως τα ανωτέρω. Διαπιστώνει ότι οι ενέργειες των αρμόδιων φορέων ήταν αποσπασματικές και ανεπαρκείς, χωρίς ενιαίο σχέδιο δράσης. Ο μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας, όπως σημειώνεται, «δεν λειτούργησε στην πράξη, αλλά μόνο στα χαρτιά».
Το χάος των επιχειρήσεων και οι θεσμικές αστοχίες
Και οι δύο εκθέσεις αποκαλύπτουν σκηνές χάους κατά τη διάρκεια της επιχείρησης: ασυμφωνία εντολών μεταξύ επίγειων και εναέριων μέσων, καθυστέρηση στην αποστολή ελικοπτέρων, απουσία επικοινωνίας μεταξύ των διοικητών και αδυναμία λήψης αποφάσεων λόγω έλλειψης κεντρικού συντονιστικού οργάνου.
Αναφέρεται επίσης ότι ορισμένες κρίσιμες ενέργειες καθυστέρησαν εξαιτίας παρεμβάσεων ή αιτημάτων εξαίρεσης πραγματογνωμόνων από ανώτερα κλιμάκια της Πυροσβεστικής, γεγονός που προκάλεσε εντάσεις και καθυστέρησε τη διαδικασία της προανάκρισης.
Επιπλέον, αποκαλύπτεται σημαντικό θεσμικό κενό στη νομοθεσία πυροπροστασίας: παρότι προβλέπεται εκκένωση ξενοδοχείων σε περίπτωση εσωτερικού κινδύνου, δεν υπάρχει πρόβλεψη για τον τρόπο και τα όργανα εκτέλεσης της εκκένωσης όταν ο κίνδυνος προέρχεται από εξωτερική πηγή, όπως μια δασική πυρκαγιά.
Οι περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις
Η φωτιά της Ρόδου κατέστρεψε όχι μόνο δάση και οικισμούς αλλά και ένα μεγάλο τμήμα της οικονομικής και τουριστικής υποδομής του νησιού. Σύμφωνα με τα στοιχεία των πραγματογνωμοσυνών, η οικονομική ζημία εκτιμάται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, με άμεσες απώλειες στον τουρισμό, στη γεωργία και στην τοπική αγορά.
Η περιβαλλοντική καταστροφή χαρακτηρίζεται «εκτεταμένη και μακροχρόνια». Η απώλεια χιλιάδων στρεμμάτων δασικής γης είχε ως αποτέλεσμα τη διάβρωση του εδάφους, την υποβάθμιση του μικροκλίματος και την εξαφάνιση τμημάτων της τοπικής πανίδας. Πολλές περιοχές παραμένουν ακόμη και σήμερα χωρίς φυσική αναγέννηση, ενώ οι ειδικοί προειδοποιούν ότι θα χρειαστούν δεκαετίες για την πλήρη αποκατάσταση.
