• Kαθηγητές, διπλωμάτες και στρατιωτικοί στην Ελλάδα εκφράζουν επιφυλάξεις για τις επιδιώξεις της Άγκυρας
Η πρόσφατη παρουσίαση του τουρκικού θαλάσσιου χωροταξικού σχεδίου στην UNESCO προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις στην Αθήνα, τόσο σε διπλωματικό όσο και σε επιστημονικό επίπεδο. Το σχέδιο, το οποίο παρουσιάστηκε ως εργαλείο «βιώσιμης διαχείρισης θαλάσσιων πόρων», ερμηνεύεται από πολλούς στην Ελλάδα ως μία προσπάθεια της Τουρκίας να προωθήσει μονομερώς τις θέσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο και να εδραιώσει τις θαλάσσιες διεκδικήσεις της, υπό τον μανδύα του διεθνούς θεσμικού λόγου. Η καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου Στέλλα Κυβέλου‑Χιωτίνη και οι αντιστράτηγοι ε.α. Λάμπρος Τζούμης και Λάζαρος Καμπουρίδης μιλούν στη «δ» υποστηρίζοντας ότι η επίκληση του διεθνούς δικαίου από την πλευρά μας, μετά τις επαναλαμβανόμενες διεκδικήσεις της Τουρκίας, δημιουργεί ψευδαίσθηση.
Οι βασικές παράμετροι του τουρκικού σχεδίου
Σύμφωνα με την τουρκική παρουσίαση, το σχέδιο αποσκοπεί στην “ολοκληρωμένη θαλάσσια χωροταξία” στις τουρκικές θάλασσες, με αναφορές στην ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χαρτογράφηση περιοχών «θαλάσσιου δυναμικού», πολλές από τις οποίες επικαλύπτουν ελληνικές και κυπριακές ζώνες ευθύνης. Παρότι δεν έγινε ρητή αναφορά στο τουρκολιβυκό μνημόνιο, οι χωρικές αναφορές του σχεδίου μοιάζουν να ευθυγραμμίζονται με τις αντίστοιχες γραμμές.
Η καθηγήτρια του Παντείου και ειδικός στη Θαλάσσια Χωροταξία Στέλλα Κυβέλου‑Χιωτίνη, αναδεικνύει με σαφήνεια τους κεντρικούς κινδύνους από την πρωτοβουλία της Τουρκίας και τις καθυστερήσεις της Ελλάδας: «Η Τουρκία… κόβει επί της ουσίας στη μέση το Αιγαίο… προσπαθεί να εγκαταστήσει μια νέα προκλητική βαριά αναθεωρητική πραγματικότητα». Παράλληλα, τονίζει ότι η ελληνική πρωτοβουλία για τη δημοσιοποίηση μειωμένου χάρτη με 4 χωρικές ενότητες είναι μόνο ένα πρώτο βήμα, όχι ολοκληρωμένος ΘΧΣ. «Η δημοσιοποίηση χάρτη με τις 4 Θαλάσσιες Χωροταξικές Ενότητες είναι ένα βήμα, δεν αποτελεί όμως καθαυτό τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό… αναγκαία η επαναχάραξη του χάρτη». Η καθηγήτρια μάλιστα επισημαίνει ότι η Ελλάδα καθυστερεί να καταθέσει τον πλήρη χωροταξικό σχεδιασμό (με συντεταγμένες και λεπτομερή χρήση γης) παρά την ευθύνη της ως κράτος‑μέλος της Ε.Ε.: «Ενώ η Ελλάδα έχει δημοσιοποιήσει τον ΘΧΣ στα πλαίσια της Ε.Ε., ακόμη καθυστερεί στην επίσημη κατάθεσή του με συντεταγμένες και χάρτες χρήσεων. Αυτό είναι λάθος και απευθύνει έκκληση… να το πράξουν άμεσα». Τέλος, υπογραμμίζει τη στρατηγική διάσταση του ελληνικού σχεδιασμού: «Ο ΘΧΣ δεν είναι απλώς εργαλείο για την πρόληψη συγκρούσεων χρήσεων…
Για την Ελλάδα, είναι πρωτίστως μία πολιτισμική πράξη… Ένα στρατηγικό όραμα που διασταυρώνει το περιβάλλον με την κοινωνία, το δίκαιο με την ιστορία…». Η τοποθέτηση της κα Κυβέλου‑Χιωτίνη τονίζει, όπως άλλωστε έχει υποστηρίξει και στη συνέντευξή της στη «δ», ότι η ελληνική κυβέρνηση πρέπει:
-Να καταθέσει άμεσα και επισήμως τον χωροταξικό σχεδιασμό στον ΟΗΕ και την Ε.Ε. με πλήρη χαρτογράφηση και συντεταγμένες.
-Να προχωρήσει σε επαναχάραξη, ειδικά για τις νησιωτικές περιοχές (Κρήτη–Νότιο Αιγαίο), ώστε να εκφράζεται η φυσική και πολιτισμική συνέχεια.
-Να εντάξει τον χωροταξικό σχεδιασμό σε ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο που συνδυάζει περιβαλλοντικό, οικονομικό, πολιτισμικό και γεωπολιτικό χαρακτήρα.
Ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρης Καρύδης, σημειώνει: «Η Τουρκία επιχειρεί να νομιμοποιήσει τις μονομερείς της ερμηνείες του Δικαίου της Θάλασσας με τη “βιτρίνα” της βιωσιμότητας και του σχεδιασμού. Η UNESCO, ωστόσο, δεν έχει δικαιοδοσία επί θαλάσσιων ορίων ή ΑΟΖ – η πολιτική σημειολογία είναι το ουσιαστικό στοιχείο εδώ». Παρόμοια στάση κρατά και ο υποναύαρχος ε.α. Αντώνης Θεοδωρόπουλος, ο οποίος σε δήλωσή του τόνισε: «Το τουρκικό σχέδιο εντάσσεται σε μια στρατηγική αναθεωρητισμού, ενισχύοντας την εικόνα ενός “καθεστώτος θαλάσσιας κυριαρχίας”. Είναι ένα εργαλείο στρατηγικής επιρροής, όχι απλώς περιβαλλοντικής διαχείρισης».
Στην Ελλάδα, ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της μελέτης ανά θαλάσσια περιφέρεια, στο πλαίσιο της εναρμόνισης με την Οδηγία 2014/89/ΕΕ της Ε.Ε. για τη Θαλάσσια Χωροταξία. Μέχρι στιγμής, έχουν ολοκληρωθεί στρατηγικές μελέτες για το Βόρειο Αιγαίο και το Ιόνιο, ενώ η διαδικασία για το Νότιο Αιγαίο και την Κρήτη καθυστερεί, εν μέρει λόγω των γεωπολιτικών ευαισθησιών.
«H επίκληση του διεθνούς δικαίου από την πλευρά μας για μια ακόμη φορά μετά τις επαναλαμβανόμενες διεκδικήσεις της Τουρκίας, νομίζω ότι είναι μια ψευδαίσθηση. Η Τουρκία έρχεται καθημερινά και μας βομβαρδίζει με τις διεκδικήσεις της και εμείς μιλάμε για Διεθνές δίκιο. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτές οι διεκδικήσεις, προβάλλονται μετά την υπογραφή μιας συμφωνίας, της διακήρυξης φιλίας. Και η Τουρκία με τον χάρτη, εκτός από τη διεκδίκηση των νησιών που βρίσκονται ανατολικά του 25ου Μεσημβρινού, αμφισβητεί και την ύπαρξη συνόρων με την Ελλάδα στις εκβολές του Έβρου και επί της ουσίας ζητά αλλαγή, ενώ όλα αυτά έχουν καθορισθεί με το πρωτόκολλο του 1926, επίσης διεκδικεί την κυριαρχία των νησιών με τη θεωρία των “γκρίζων ζωνών”. Και αυτό πρέπει να μας προβληματίσει», δηλώνει ο Λάμπρος Τζούμης, αντιστράτηγος ε.α. που έχει διατελέσει διοικητής Συντάγματος στον Καλαμώνα κατά τη θητεία του.
«Με τη διακήρυξη φίλιας των Αθηνών, παραιτηθήκαμε από τη λεγομένη “κόκκινη γραμμή” να καταδεικνύουμε και να καταγγέλλουμε τη συμπεριφορά της Τουρκίας και με αφορμή αυτό η Τουρκία παίρνει το “πράσινο φως” με όλα αυτά που συμβαίνουν (εξοπλισμοί, πρόγραμμα Save, ΘΧΣ, θαλάσσια πάρκα, καλώδιο Κάσου) δεν αντιδρά η Δύση γιατί υποστηρίζουν ότι τα έχετε βρει υπογράψατε και συμφωνία», δηλώνει ο αντιστράτηγος ε.α. Λάζαρος Καμπουρίδης.
Ο δρ. Νίκος Μαμαλούκας, περιβαλλοντολόγος και ειδικός στη θαλάσσια πολιτική, δηλώνει: «Η Ελλάδα πρέπει να προχωρήσει αποφασιστικά στον σχεδιασμό των θαλάσσιων χρήσεων, όχι μόνο για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος αλλά και για να θωρακίσει τις θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας της με σαφή, τεκμηριωμένο τρόπο». Η τουρκική παρουσίαση στην UNESCO μπορεί να μην έχει νομικά δεσμευτικό χαρακτήρα, ωστόσο φέρει ισχυρή διπλωματική βαρύτητα. Πρόκειται για μια στρατηγική «μαλακής ισχύος» (soft power), στην οποία η Άγκυρα φαίνεται να επενδύει συστηματικά.
Οι πληροφορίες όμως υποστηρίζουν ότι τις επόμενες μέρες η γείτονα χώρα, θα καταθέσει τον ΘΧΣ και στον ΟΗΕ. Η ελληνική διπλωματία καλείται να απαντήσει με τεκμηριωμένες παρεμβάσεις σε ευρωπαϊκά και διεθνή φόρα, προβάλλοντας την ανάγκη σεβασμού του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.
