Η Εύη Νομικού είναι καθηγήτρια Φυσικής Γεωγραφίας και Γεωλογικής Ωκεανογραφίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μία από τις παγκοσμίως κορυφαίες ειδικούς στη μελέτη της μορφολογίας των υποθαλάσσιων ηφαιστείων, της τεκτονικής και των πυροκλαστικών και υδροθερμικών διεργασιών στον θαλάσσιο πυθμένα.
Την κορυφαία Ελληνίδα επιστήμονα, Εύη Νομικού, όσοι δεν ήξεραν, γνώρισαν μέσα από τη σεισμική δραστηριότητα της Σαντορίνης (Σαντορινιά η ίδια), αφού ήταν η ίδια που έδινε κατατοπιστική ενημέρωση, πάντα ως ψύχραιμη φωνή, στον βομβαρδισμό που δεχόταν από τα ΜΜΕ, αλλά και μεταδίδοντας το μήνυμα του ασφαλούς προορισμού.
Είναι αδιαλείπτως στο πεδίο της δουλειάς, στο ερευνητικό της έργο. Όποια ημέρα και ώρα και αν την καλέσεις, η Εύη Νομικού βρίσκεται πάντα στην πρώτη γραμμή, σε κάποια έρευνα/ αποστολή /μελέτη ή σε κάποιο ηφαίστειο ανά τον κόσμο αναλύοντας τα δεδομένα. Είναι γεννημένη γι’ αυτό, εργάζεται άοκνα και κυρίως με πάθος και απίστευτη ενέργεια γι’ αυτό που κάνει. Ακόμη και στις συνεντεύξεις της, οι περιγραφές της είναι αφηγηματικές και παραστατικές, σαν να αφουγκράζεται την αναπνοή του ηφαιστείου κάθε λεπτό! Πρόσφατα η κα Νομικού τιμήθηκε με το μετάλλιο Φίσερ, μία διεθνή τιμητική διάκριση. «Το έργο της βασίζεται στη χαρτογράφηση του θαλάσσιου πυθμένα, στις καταδύσεις με υποβρύχια ρομποτικά οχήματα, στις επιτόπιες δειγματοληψίες και στη συλλογή γεωφυσικών δεδομένων, τα οποία έχουν τις ρίζες τους στην παράδοση της παρατήρησης που καθόρισε την κληρονομιά του Ρίτσαρντ Φίσερ», αναφέρει η ανακοίνωση της IAVCEI.
Ξεχωριστή θέση στο έργο της κατέχει το SANTORY (SANTORini seafloor’s observatorY), το πρώτο υποθαλάσσιο παρατηρητήριο στο ηφαίστειο Κολούμπο, το οποίο είχε υποστηριχθεί στο πλαίσιο της 1ης Προκήρυξης Ερευνητικών Έργων ΕΛΙΔΕΚ για την ενίσχυση των μελών ΔΕΠ και ερευνητών/τριών και την προμήθεια ερευνητικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας.
Η κα Νομικού διοργανώνει επίσης κάθε χρόνο θερινά σχολεία για φοιτητές σε ηφαιστειακά νησιά όπως η Νίσυρος, η Μήλος και η Σαντορίνη, ενώ υλοποιεί και προγράμματα εκπαίδευσης πεδίου για μαθητές γυμνασίου στη Σαντορίνη και στη Νίσυρο.
Αναλυτικά η συνέντευξη:
• Προσφάτως κα Νομικού σας απονεμήθηκε το μετάλλιο Φίσερ, μία διεθνής τιμητική διάκριση που λάβατε για τη συμβολή σας στη σύνδεση της επιστημονικής γνώσης και της κοινωνικής ανθεκτικότητας. Ήρθε μία δικαίωση και αναγνώριση για όσα έχετε κάνει;
Το βραβείο Φίσερ ανήκει στην ερευνητική μας ομάδα που μελετά εντατικά κυρίως τα Ελληνικά χερσαία και υποθαλάσσια ηφαίστεια πάνω από 20 χρόνια και αποτελεί τη μέγιστη αναγνώριση από τη Διεθνή Ένωση Ηφαιστειολογίας και Χημείας του Εσωτερικού της Γης (International Association of Volcanology and Chemistry of the Earth’s Interior-IAVCEI).
Η επιστημονική γνώση κα Παμπρή, πρέπει να μοιράζεται όχι μόνο στα συνέδρια που συμμετέχουμε αλλά κυρίως στον κόσμο που αναζητά εξηγήσεις όταν συμβαίνει ένα πολύπλοκο γεωλογικό φαινόμενο όπως η τεκτονο-μαγματική κρίση τον Φεβρουάριο του 2025 ΒΑ της Σαντορίνης. Η μελέτη των Ελληνικών ηφαιστείων αναγνωρίστηκε από την παγκόσμια κοινότητα και αυτό μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε την απαιτητική έρευνα, κυρίως στον υποθαλάσσιο χώρο για τα επόμενα χρόνια.
• Πόσες ωκεανογραφικές αποστολές έχετε ήδη στο ενεργητικό σας, κι αν και η καθεμία έχει συγκεκριμένη κατεύθυνση, για σας ποια ήταν η πιο συναρπαστική;
Έχω συμμετάσχει σε πάνω από 80 ελληνικές και διεθνείς ωκεανογραφικές αποστολές είτε στη Μεσόγειο Θάλασσα είτε στον Ατλαντικό και Ειρηνικό ωκεανό και κάθε μία από αυτές είναι συναρπαστική, ανακαλύπτοντας συνεχώς νέα ανεξερεύνητα τμήματα του βυθού.
Η χαρτογράφηση του υποθαλάσσιο χώρου είναι σημαντική διότι πρέπει αρχικά να γνωρίζουμε τη μορφολογία του πυθμένα και στη συνέχεια να εκτελούμε άλλες εργασίες. Μοναδικές στιγμές ωστόσο έχουμε ζήσει όταν χρησιμοποιούμε ρομποτικά οχήματα διότι για εμάς αποτελούν τα «μάτια» μας στον βυθό και μπορούμε να παρατηρούμε και να συλλέγουμε δείγματα. Δεν ξέρεις ποτέ τι μπορείς να ανακαλύψεις στο επόμενο λεπτό της θαλάσσιας εξερεύνησης και φυσικά η ομαδικότητα είναι απαραίτητη για να μπορέσεις να πραγματοποιήσεις με επιτυχία την έρευνα. Μια δική μου προσωπική στιγμή είναι όταν καταδύθηκα στα υποθαλάσσια ηφαίστεια γύρω από τη Νίσυρο με το Ελληνικό βαθυσκάφος, αλλά και μέσα στον κρατήρα του Κολούμπου σε βάθος 500μ.
• Τον τελευταίο καιρό, είναι αρκετοί οι σεισμοί που καταγράφονται στα Δωδεκάνησα, με πιο πρόσφατο τον ισχυρό των 5,8R στον θαλάσσιο χώρο μεταξύ Ρόδου και Τουρκίας. Συνάδελφοί σας υποστηρίζουν ότι η σεισμική “άπνοια” της προηγούμενης τριετίας έληξε. Έχουμε εισέλθει σε φάση σεισμικής έξαρσης στον χώρο του νοτιοανατολικού Αιγαίου;
Όλοι γνωρίζουμε ότι ζούμε σε μία σεισμικά ενεργή χώρα και υπάρχουν περιοχές στις οποίες οι σεισμοί είναι πιο συχνοί, όπως στην περιοχή υποβύθισης της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική (ΝΔ της Πελοποννήσου, νότια της Κρήτης, ΝΑ της Ρόδου). Οι σεισμοί αυτοί είναι ενδιάμεσου βάθους και συνήθως έχουν μεγάλο μέγεθος χωρίς να παρουσιάζουν μεγάλους και συχνούς μετασεισμούς. Γίνονται στον υποθαλάσσιο χώρο και ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η δημιουργία τσουνάμι όπως έχει συμβεί στο παρελθόν.
Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουν παρατηρηθεί πολλοί σεισμοί στο ανατολικό τμήμα της ζώνης υποβύθισης παρουσιάζοντας μια μεγαλύτερη σεισμική έξαρση. Οι κάτοικοι των περιοχών γνωρίζουν πως θα πρέπει να προστατευτούν από τον σεισμό και πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες της Πολιτείας. Ωστόσο θα πρέπει να χαρτογραφηθούν μεγάλα τμήματα του υποθαλάσσιου χώρου και να γίνει γεωφυσική έρευνα, ώστε να γνωρίζουμε καλύτερα και τα ρήγματα που δεσπόζουν στις περιοχές αυτές.
• Την περασμένη εβδομάδα βρεθήκατε για μία ακόμη φορά στη Νίσυρο, ένα νησί που ξεχωρίζει για τη βιοποικιλότητά του, διαθέτει το μοναδικό ηφαίστειο που μπορείς να περπατήσεις μέσα, αλλά και με πλούσια υποθαλάσσια ηφαίστεια. Άρα ο κατάλληλος τόπος για έναν ηφαιστειολόγο για έρευνα;
Η Νίσυρος αποτελεί ένα ανοιχτό ηφαιστειολογικό μουσείο διότι αποτελείται αποκλειστικά από ηφαιστειακά πετρώματα και είναι από τα λίγα μέρη του κόσμου που μπορείς να περπατήσεις σε έναν ενεργό κρατήρα και να αφουγκραστείς την αναπνοή του πλανήτη μας. Είναι ιδανικός χώρος για εκπαίδευση φοιτητών διότι μπορούν να μελετήσουν τους διαφορετικούς τύπους λαβών (μαξιλαροειδείς μορφές, ρυοδακίτες, ρυόλιθους κλπ) και τις πολλές ηφαιστειακές γεωμορφές (καλδέρα, κρατήρες, δόμους κλπ). Ο υποθαλάσσιος χώρος έχει εξερευνηθεί με ρομποτικά οχήματα και έχουν βρεθεί υποθαλάσσιοι κρατήρες και δόμοι γύρω από τη Νίσυρο και τις βραχονησίδες χωρίς ωστόσο να παρουσιάζουν σημάδια ενεργότητας. Όλο το νησί είναι Natura 2000 και στη πλούσια βιοποικιλότητα ανήκουν σπάνια είδη φυτών που θαυμάζει κάποιος όταν περιηγηθεί στα μονοπάτια της Νισύρου. Τα σπίτια, το Παλαιόκαστρο αλλά και οι εκκλησίες είναι προσαρμοσμένα στο ηφαιστειακό τοπίο και έχουν στοιχεία από ηφαιστειακά πετρώματα. Είναι ο ιδανικός τόπος για τους ηφαιστειολόγους και φυσικά το μόνο ενεργό ελληνικό ηφαίστειο που διεκδικεί να ενταχθεί στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO έχοντας ξεχωριστή γεωλογική κληρονομιά.
• Γεννηθήκατε στη Σαντορίνη, ένα νησί με ένα από τα πιο ενεργά ηφαίστεια του κόσμου που απασχόλησε την επιστημονική κοινότητα (σεισμολόγους/γεωλόγους/ηφαιστειολόγους) και όχι μόνο τον περασμένο χειμώνα με την έξαρση της σεισμικής δραστηριότητας, ενός πρωτοφανούς γεωλογικού φαινομένου. Σήμερα ποια είναι η εικόνα που έχει διαμορφωθεί μετά από 4 μήνες στο ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης;
Η Σαντορίνη έχει ένα από τα πιο ενεργά ηφαίστεια στο Νότιο Αιγαίο και γνωστή σε όλο τον κόσμο λόγω της Μινωικής έκρηξης πριν 3600 χρόνια από την οποία σχηματίστηκε η σημερινή εμβληματική καλδέρα. Αποτελεί ένα φυσικό εργαστήριο γεωλογίας και μελετάται από πολλούς επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων. Από τα τέλη Ιανουαρίου 2025 έγιναν πολλοί σεισμοί ΒΑ της Σαντορίνης, σε έναν υποθαλάσσιο χώρο που μελετάμε εδώ και χρόνια και έχουμε συλλέξει πολλά γεωφυσικά δεδομένα από τις πολλαπλές ωκεανογραφικές αποστολές που έχουν γίνει. Στην περιοχή αυτή δεσπόζει και το ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπου αλλά και 25 μικρότεροι ηφαιστειακοί δόμοι που γειτονεύουν μαζί με ενεργά ρήγματα στην περιοχή της Ανύδρου τα οποία ενεργοποιήθηκαν λόγω της μετακίνησης του μάγματος σε βαθύτερα στρώματα.
Η σεισμική δραστηριότητα έχει εξασθενήσει και η κανονικότητα έχει επιστρέψει στη Σαντορίνη αλλά η ερευνητική ομάδα του ΕΚΠΑ μαζί με ξένους συναδέλφους εξακολουθούν και μελετούν τον υποθαλάσσιο χώρο και συλλέγουν νέα δεδομένα. Η σωστή ενημέρωση στους κατοίκους οφείλεται να γίνεται μόνο μετά την ανάλυση των δεδομένων ώστε να μην υπάρχει παραπληροφόρηση και πανικός.
• Με αφορμή και τη «Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς» που πραγματοποιήθηκε στη Νίκαια (Γαλλία) αυτή την εβδομάδα, τι απαιτείται για την προστασία των ωκεανών, που για σας είναι το…. «σπίτι σας»; Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις; Η υπερθέρμανση του πλανήτη; Η υπεραλίευση; Η ρύπανση από πλαστικά;
Για τους ερευνητές διαφορετικών ειδικοτήτων που ασχολούνται με το θαλάσσιο περιβάλλον, και βρίσκονται συνεχώς στη θάλασσα η οποία αποτελεί και το «σπίτι» μας, αποτελεί ύψιστη σημασία η προστασία του. Οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τους ωκεανούς είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη, η θαλάσσια βιοποικιλότητα σε κίνδυνο, η υπεραλίευση, η ρύπανση από πλαστικά και οι θαλάσσιες μεταφορές. Απαιτούνται αυστηρότερα μέτρα από όλες τις χώρες για να περιοριστούν οι προκλήσεις γιατί, ενώ φυσικογεωγραφικά έχουμε πολλούς ωκεανούς στην πραγματικότητα είναι ένας ωκεανός και το θαλάσσιο περιβάλλον είναι σε κίνδυνο. Πρέπει να δημιουργηθούν περισσότερες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές και να γίνεται συνεχή ενημέρωση στους πολίτες και εκπαίδευση στα παιδιά τα οποία και θα μπορέσουν να αλλάξουν τους κανόνες προστασίας. Η θαλάσσια έρευνα πρέπει να συνεχιστεί με πιο εντατικούς ρυθμούς και να χρησιμοποιηθούν καινοτόμα εργαλεία θαλάσσιας τεχνολογίας (ρομπότ, σένσορες κλπ), ώστε να εντοπιστούν περιοχές που χρειάζονται να προστατευτούν άμεσα.
