• Ανάλυση για το masterplan του Υπουργείου Πολιτισμού που ακολουθεί την στρατηγική των bid books – Rhodes «Journey to the Light» 2021
Η Ρόδος, νησί με βαθιά ιστορική μνήμη και παγκόσμια αναγνωρισιμότητα, εισέρχεται σε μια νέα εποχή πολιτιστικού σχεδιασμού. Με επικεφαλής την Ομότιμη Καθηγήτρια και τ. Πρυτάνισσα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Χρυσή Βιτσιλάκη και τη συνεργασία των Δρ. Σταύρου Πιτσικαλή και Δρ. Ίλονας Ουασίτσα, παρουσιάστηκε στη Ρόδο ένα ολοκληρωμένο πολιτιστικό masterplan, που φιλοδοξεί να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του νησιού με την πολιτιστική του κληρονομιά και να χαράξει ένα συνεκτικό μοντέλο ανάπτυξης, βασισμένο στη δημιουργικότητα, την εκπαίδευση και τη συμμετοχή της κοινωνίας.
Ένα σημαντικό μέρος του νέου πολιτιστικού masterplan της Ρόδου φαίνεται να αποτελεί φυσική συνέχεια της στρατηγικής που είχε διαμορφωθεί την περίοδο της υποψηφιότητας της πόλης για τον τίτλο της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 2021 με το όραμα «Journey to the Light». Πολλές από τις σημερινές κατευθύνσεις, όπως η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, η αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας, η ανάπτυξη θεματικών πολιτιστικών διαδρομών και η δημιουργία θεσμικού φορέα πολιτιστικής στρατηγικής, απαντώνται ήδη στα δύο bid books που είχε καταθέσει τότε η Ρόδος.
Το ίδιο πνεύμα καινοτομίας, συμμετοχής της κοινότητας και διασύνδεσης με την Ευρώπη διατρέχει και τη σημερινή πρόταση, που ουσιαστικά επαναφέρει την αρχική φιλοσοφία της Ρόδου ως «νησιού-γέφυρας πολιτισμών». Παράλληλα, το δεύτερο τμήμα του σχεδίου, που περιλαμβάνει συγκεκριμένα έργα αποκατάστασης και ανάδειξης μνημείων, εντοπίζεται στην ΠΠΣΜΠ. Έτσι, η νέα πολιτιστική στρατηγική δεν ξεκινά από μηδενική βάση, αλλά πατά επάνω σε ένα ώριμο θεσμικό και οραματικό υπόβαθρο, συνδέοντας δημιουργικά το παρελθόν με το μέλλον της Ρόδου.
Aναστήλωση εμβληματικών μνημείων
Η Ρόδος διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά μιας ώριμης πολιτιστικής δύναμης: έναν ανεπτυγμένο τουρισμό με ελκυστικότητα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, εξαιρετικό πολιτιστικό απόθεμα με τη Μεσαιωνική Πόλη και τα μνημεία UNESCO, προχωρημένες πολιτιστικές υποδομές, αλλά και μια ζωντανή πανεπιστημιακή κοινότητα που ενισχύει τη διάχυση της γνώσης και της καινοτομίας. Η στρατηγική της θέση στο σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, σε συνδυασμό με τη δυναμική παρουσία φορέων και δημιουργών, προσδίδει στη Ρόδο μια μοναδική δυνατότητα να εξελιχθεί σε διεθνές πολιτιστικό κέντρο. Ωστόσο, όπως επεσήμανε η κα Βιτσιλάκη «η μεγαλύτερη πρόκληση δεν είναι η έλλειψη ιδεών, αλλά η απουσία ενός θεσμικού φορέα που να συντονίζει τη στρατηγική, λαμβάνοντας υπόψη τη φωνή όλων όσοι υπηρετούν τον πολιτισμό του νησιού».
Η ανάγκη θεσμικής συγκρότησης και συντονισμού αναδείχθηκε ως καθοριστική προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη του πολιτισμού στη Ρόδο. Στα αδύναμα σημεία που εντοπίστηκαν, περιλαμβάνονται ο περιορισμός στη χρήση πολιτιστικών χώρων, η έλλειψη ευελιξίας στη διάθεσή τους, η υποχρηματοδότηση και η έλλειψη σαφών κριτηρίων και διαφάνειας στις ενισχύσεις.
Εμβληματικό παράδειγμα παραμένει το Εθνικό Θέατρο Ρόδου, η αποκατάσταση και επαναλειτουργία του οποίου θεωρείται έργο-σύμβολο για την επανεκκίνηση του πολιτιστικού ιστού της πόλης. Στον αντίποδα, το masterplan αναδεικνύει τις σημαντικές ευκαιρίες που μπορεί να αξιοποιήσει η Ρόδος: την αναβίωση χαμένων στοιχείων της πολιτιστικής της ταυτότητας, την αναστήλωση εμβληματικών μνημείων, όπως ο Κολοσσός ! και ο Πύργος του Naillac, την ανάπτυξη θερινών κινηματογραφικών παραγωγών, αλλά και τη δημιουργία ενός πολυπολιτισμικού πάρκου «Ήχος και Φως» που θα αναπαριστά την ιστορική και πολιτιστική πορεία του νησιού!
Ομοιότητες με την πρόταση της ECOC 2021
Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος του νέου πολιτιστικού σχεδιασμού παρουσιάζει εμφανείς ομοιότητες με την πρόταση που είχε καταθέσει η Ρόδος κατά την υποψηφιότητά της για τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2021. Τότε, μέσα από τα δύο εκτενή bid books που υποβλήθηκαν, με το δεύτερο να εμβαθύνει στην έννοια της «νησιωτικής δημιουργικότητας» και της «ευρωπαϊκής πολιτιστικής γέφυρας», είχε τεθεί το όραμα μιας συνεκτικής πολιτιστικής ταυτότητας με ευρωπαϊκή προοπτική. Παρότι η διαδικασία ανεστάλη λόγω της πανδημίας και μετατέθηκε χρονικά για το 2023, τα θεμέλια εκείνης της πρότασης φαίνεται να αποτελούν σήμερα σημαντικό πυρήνα της νέας στρατηγικής. Επιπλέον, το δεύτερο μέρος του σχεδίου αντλεί μεγάλο μέρος του περιεχομένου του από την Προγραμματική Σύμβαση για την Mεσαιωνική Πόλη της Ρόδου, που είχε συναφθεί το 2019 ανάμεσα στον Δήμο Ρόδου, το Υπουργείο Πολιτισμού και άλλους εμπλεκόμενους φορείς και τροποποιήθηκε όταν επανυπογράφει το 2022.
Στην προγραμματική αυτή σύμβαση περιλαμβάνονται όλα σχεδόν τα μνημεία αρμοδιότητας του Υπουργείου Πολιτισμού, από τις οχυρώσεις και τα οθωμανικά κτήρια έως τα νεοκλασικά σχολεία και τα δημόσια μέγαρα της Μεσαιωνικής Πόλης, τα οποία επανεμφανίζονται τώρα ως κεντρικοί άξονες του πολιτιστικού masterplan. Στο επίκεντρο του νέου σχεδιασμού βρίσκονται οι άνθρωποι του πολιτισμού, οι δημιουργοί, οι εικαστικοί, οι μουσικοί, οι σύλλογοι και οι εθελοντές που συνθέτουν τη ζωντανή ψυχή της Ρόδου.
Η ενεργός συμμετοχή τους θεωρείται βασική προϋπόθεση για την επιτυχία της στρατηγικής. Το masterplan προτείνει τη συγκρότηση τεσσάρων νέων δομών: Κέντρο ή Σπίτι Πολιτισμού Ρόδου, ως χώρος συντονισμού και συνεργασίας φορέων, Κόμβο Καινοτομίας για την εκπαίδευση και τον πολιτισμό, με τη συμβολή του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Νέα θεατρική δομή ή θεατρικό σχήμα που θα αναδείξει την τοπική σκηνή, Κέντρο Δημιουργικότητας, αφιερωμένο στις τέχνες, τη νέα τεχνολογία και τις πολιτιστικές βιομηχανίες.
Στρατηγικά, ο σχεδιασμός βασίζεται σε τέσσερις κύριους στόχους: την ανάδειξη και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, την προσέλκυση πολιτιστικών πόρων και δημιουργικών ανθρώπων, την ενίσχυση της τοπικής πολιτιστικής δυναμικής μέσα από συνεργασίες και τη διαμόρφωση μιας ισχυρής τοπικής ταυτότητας που θα στηρίζει το brand «Ρόδος-Νησί Πολιτισμού».
Οι επιχειρησιακοί άξονες περιλαμβάνουν την προώθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, την ενίσχυση των υφιστάμενων θεσμών και τη δημιουργία νέων, τη φιλοξενία καλλιτεχνών και δημιουργών σε κατάλληλες υποδομές, την ανάπτυξη προγραμμάτων χρηματοδότησης και επιδότησης, αλλά και τη σύναψη μνημονίων συνεργασίας με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου για εκπαιδευτικά προγράμματα και σεμινάρια πολιτιστικής διαχείρισης.
Στο επίκεντρο των δράσεων βρίσκονται η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών για την ανάδειξη μνημείων, η ανάπτυξη θεματικών πολιτιστικών διαδρομών, η ψηφιακή χαρτογράφηση και προβολή του πολιτιστικού αποθέματος, καθώς και η δημιουργία ολοκληρωμένης ψηφιακής εφαρμογής για τον συντονισμό δράσεων, φορέων και χρηματοδοτήσεων. Παράλληλα, προβλέπεται η καθιέρωση ετήσιου προγράμματος συν-διοργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων από τους συλλόγους του νησιού, ως μέσο συμμετοχής και κοινωνικής συνοχής.
Το σχέδιο συνοδεύεται από 17 εμβληματικά έργα πολιτιστικής αναγέννησης, που περιλαμβάνουν την αποκατάσταση και αξιοποίηση ακινήτων του ΟΔΑΠ, την προστασία και ανάδειξη της Αρχαίας Ακρόπολης Ρόδου, την αποκατάσταση του Εθνικού Θεάτρου, τη δημιουργία υπαίθριου μουσείου στο Μόλο των Μύλων, την ανάδειξη της Λίνδου και της Φιλέρημου, αλλά και την αποκατάσταση των επιθαλάσσιων οχυρώσεων και των νεοκλασικών σχολείων της Μεσαιωνικής Πόλης.
Η συνολική φιλοσοφία του masterplan συνοψίζεται σε μία φράση: «Η Ρόδος να γίνει ένα ζωντανό εργαστήριο πολιτισμού, όπου η ιστορία συναντά τη σύγχρονη δημιουργία». Πρόκειται για ένα σχέδιο που δεν περιορίζεται στην ανάδειξη της κληρονομιάς, αλλά επιδιώκει να θέσει τη Ρόδο στο προσκήνιο της ευρωπαϊκής πολιτιστικής συζήτησης.
Ένα νησί-πρότυπο που θα μετατρέπει την παράδοση σε πηγή καινοτομίας και τον πολιτισμό σε πυλώνα βιώσιμης ανάπτυξης.
