Αντιλήφθηκαν την κρισιμότητα της κατάστασης πρώτα από τη μυρωδιά. Κάτι καιγόταν στο μηχανοστάσιο. Ακολούθησε ένας εκκωφαντικός κρότος. Στα πόδια τους μαζευόταν πλέον θαλασσινό νερό. Κάποιος διάβασε προσευχές από το Κοράνι που είχε αποθηκεύσει στο κινητό του, άλλοι επιβάτες αναζήτησαν σωσίβια. Το ξύλινο τουριστικό σκάφος «Summer Breeze» ήταν ακυβέρνητο και το χτυπούσε ο καιρός. Είχαν φτάσει, όμως, τόσο κοντά στη βραχώδη ακτή του Φαρμακονησίου. Μπορούσαν να διακρίνουν το ανάγλυφό της, παρά το σκοτάδι της νύχτας, όταν ένα μεγάλο κύμα τους σκέπασε.
Το σκάφος δεν βυθίστηκε τελείως. Εξείχε μόνο η κουπαστή του, 50 εκατοστά από την επιφάνεια της θάλασσας. «Ηταν δύο μέτρα μακριά από την ακτή, είχε προσαράξει. Είχε καταρρεύσει η υπερκατασκευή και είχε καταπλακώσει τον κόσμο», κατέθεσε αργότερα κατά την εκδίκαση της υπόθεσης σε πρώτο βαθμό ο επικεφαλής της ομάδας δυτών του Λιμενικού που έσπευσαν στο ναυάγιο. «Αντικρίσαμε κόσμο σφηνωμένο. Προσπαθήσαμε να τους απεγκλωβίσουμε. Ηταν πολύς κόσμος. Είχε μικρά παιδιά, το πιο μικρό, βρέφος δύο ή τριών μηνών. Εμείς μόνο τους πνιγμένους περισυλλέξαμε».
Χρειάστηκαν έξι ώρες για την ανάσυρση των 34 σορών. Οι διασωθέντες από την κινητοποίηση των ελληνικών αρχών, υπήκοοι Ιράκ και Συρίας, έφτασαν τους 93. Ηταν ξημερώματα 13ης Σεπτεμβρίου 2015 όταν σημειώθηκε αυτό το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι, ένα από τα πιο πολύνεκρα των τελευταίων ετών στο Αιγαίο. Πριν από λίγες εβδομάδες, στις 2 Δεκεμβρίου 2019, ο Σύρος Μ.Τ. κάθισε στο εδώλιο του Μεικτού Ορκωτού Εφετείου Δωδεκανήσου. Περίμενε με ανυπομονησία αυτή την ημέρα. Επέμενε για την αθωότητά του και θεωρούσε ότι θα έπειθε για το ίδιο τους τρεις δικαστές και τους τέσσερις ενόρκους. Εμοιαζε ψύχραιμος, παρότι κουβαλούσε ήδη μια πρωτόδικη ποινή κάθειρξης 748 ετών. Σε πρώτο βαθμό είχε κριθεί ότι αυτός ήταν ο καπετάνιος του μοιραίου σκάφους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, από το 2014 έως και το 2019 έχουν καταγραφεί 1.603 θάνατοι ανθρώπων στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρά τους κινδύνους, ακατάλληλα και υπερφορτωμένα σκαριά συνεχίζουν τις διασχίσεις στις ελληνικές θάλασσες. Φέτος, μέσα σε ένα μήνα, οι νεκροί στην Ανατολική Μεσόγειο έφτασαν τους 63, ενώ βάσει στοιχείων της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής, το 1/4 των 10.891 κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές είναι διακινητές προσφύγων και μεταναστών.
Το ναυάγιο του «Summer Breeze» είναι από τις πιο εμβληματικές υποθέσεις, όχι μόνο λόγω των πολλών θυμάτων και της ποινικής μεταχείρισης των συλληφθέντων. Μέσα από δεκάδες μαρτυρίες διασωθέντων, τις οποίες μελέτησε η «Κ», προκύπτει η στρατηγική της εξαπάτησης που χρησιμοποιούν εδώ και χρόνια τα κυκλώματα διακίνησης, αλλά και ότι όλα θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά εάν η τουρκική πλευρά είχε αντιδράσει εγκαίρως κατά τον απόπλου.
Το μοιραίο ταξίδι
«Για τη μεταφορά μας στην Ελλάδα εμπλέκονται πολλοί. Εμείς δεν βλέπουμε τους μεγάλους, είναι Τούρκοι. Ερχόμαστε σε επαφή μόνο με άτομα που δίνουν ψευδώνυμα», κατέθεσε στις ελληνικές αρχές η διασωθείσα Νταλάλ Χ. από τη Συρία. Τον Σεπτέμβριο του 2015 είχε φτάσει στην τουρκική παραλιακή πόλη Ντιντίμ (Δίδυμα) αναζητώντας τον κατάλληλο σύνδεσμο που θα μπορούσε να περάσει την ίδια και την οικογένειά της απέναντι. Η πρώτη απόπειρα φυγής τους ακυρώθηκε όταν ο υποψήφιος καπετάνιος αρνήθηκε να πλοηγήσει το σκάφος. Θεώρησε ότι ήταν μικρό. Το ταξίδι θα γινόταν την επομένη. «Το άλλο πλοίο θα είναι 32 μέτρα, πέντε αστέρων, πολύ καλό», είπαν οι μεσάζοντες των διακινητών στην Νταλάλ. Υποσχέθηκαν ότι θα τους αποβίβαζαν σε κάποια ελληνική αμμουδιά, ότι θα ήταν ημέρα, ότι δεν θα είχαν κανένα πρόβλημα.
Το βράδυ της 12ης Σεπτεμβρίου 2015 οδήγησαν με βανάκια την οικογένεια της Νταλάλ και δεκάδες ακόμη ανθρώπους σε μια ερημική παραλία. Τους μετέφεραν τμηματικά με φουσκωτές λέμβους σε ένα μεγαλύτερο σκάφος που περίμενε στα ανοιχτά. Ηταν ξύλινο και παλιό, έμοιαζε κακοσυντηρημένο. Είχε μήκος 25 μέτρα, δύο καταστρώματα, τουρκική σημαία και έφερε την ονομασία «Summer Breeze».
Οι ενήλικοι διακινούμενοι είχαν πληρώσει έως 2.000 ευρώ έκαστος για τη μεταφορά. Για κάθε παιδί το ποσό μειωνόταν στο μισό. Οι διακινητές τούς τοποθέτησαν στο κατώτερο κατάστρωμα –πιθανόν για να μη γίνουν αντιληπτοί σε περίπτωση εντοπισμού από την ελληνική ακτοφυλακή– και τους απαγόρευσαν να ανάψουν τσιγάρο. Θα ανέβαιναν στο σκάφος περισσότεροι, εάν δεν εμφανιζόταν η τουρκική αστυνομία στην παραλία και απέτρεπε την επιβίβαση και άλλων προσφύγων που περίμεναν τη σειρά τους. Ωστόσο, παρά την επέμβαση στη στεριά, όπως προκύπτει από τις καταθέσεις των διασωθέντων, δεν ακολούθησε επιχείρηση των τουρκικών αρχών στη θάλασσα. Το παλιό τουριστικό σκάφος έβαλε ρότα για την Ελλάδα, ανενόχλητο.
Στο σκάφος επέβαινε και ένας άνδρας που τις προηγούμενες ημέρες είχε πουλήσει σωσίβια στους διακινούμενους. Σύμφωνα με μαρτυρίες διασωθέντων, ένα από τα μέλη του πληρώματος βιντεοσκοπούσε με κινητό τηλέφωνο όσους δεν είχαν εξοφλήσει το αντίτιμο και άλλος τους απειλούσε με μαχαίρι. Μάλλον τα βιντεάκια θα στέλνονταν σε συγγενείς των προσφύγων πίσω στο Ιράκ ή στη Συρία για να ξεχρεώσουν εκείνοι.
Το «Summer Breeze» κατόρθωσε να περάσει σε ελληνικά ύδατα παρά τη θαλασσοταραχή. Η μηχανή του όμως υπερθερμάνθηκε, έβγαζε καπνούς. Σύμφωνα με μαρτυρίες, το σκάφος προσέκρουσε στα βράχια του Φαρμακονησίου και προκλήθηκε εισροή υδάτων. Αργότερα, στην αυτοψία τους οι δύτες του Λιμενικού εντόπισαν ένα σπάσιμο της κόντρα καρίνας.
«Το σαλόνι γέμισε απότομα με νερά. Χτύπησα το κεφάλι μου στο ταβάνι, αλλά κατάφερα κολυμπώντας να βγω. Είδα ένα μικρό παιδί μπρούμυτα να επιπλέει χωρίς τις αισθήσεις του και προσπάθησα να το σηκώσω. Ηταν ο γιος μου. Τον χτύπησα, τον ταρακούνησα, έκανε εμετό και πήρε ανάσα», κατέθεσε ο Ιρακινός διασωθείς Χαϊντάν Α. Οσοι επιβάτες κατάφεραν να γαντζωθούν από την κουπαστή που δεν βυθίστηκε προσπαθούσαν με λέιζερ και φακούς να κάνουν σινιάλα στους στρατιωτικούς που βρίσκονταν πάνω στο νησί για να τους βοηθήσουν.
Διασωθέντες του ναυαγίου μόλις έχουν αποβιβαστεί στην Κω. (Φωτογραφία: ΑΠΕ)
Επτά από τους διασωθέντες επιβάτες του «Summer Breeze» θεωρήθηκαν αρχικά ύποπτοι ως διακινητές. Οι τρεις εξ αυτών παραπέμφθηκαν σε δίκη το 2017. Ο προφυλακιστέος τότε Μ.Τ. ήταν ο μόνος που εμφανίστηκε στο δικαστήριο. Οι συγκατηγορούμενοί του είχαν καταθέσει αίτηση αντικατάστασης προσωρινής κράτησης και είχαν αφεθεί ελεύθεροι με περιοριστικούς όρους δηλώνοντας ως διεύθυνση μια οδό στην Κω. Επειτα εξαφανίστηκαν. Καταδικάστηκαν ερήμην σε πρώτο βαθμό με ποινές κάθειρξης 640 και 384 ετών.
«Εφτιαχνα τη μηχανή, με πέρασαν για κυβερνήτη»
Τον περασμένο Δεκέμβριο ο Μ.Τ. τόνισε ξανά σε δεύτερο βαθμό ότι είναι αθώος. Υποστήριξε ότι δεν ήταν αυτός ο κυβερνήτης του σκάφους. «Δεν έχω σχέση, πλήρωσα όπως όλοι για να πάω στην Ευρώπη», είπε. Ισχυρίστηκε ότι στο παρελθόν εργαζόταν ως ψαράς σε πλοία 28 και 30 μέτρων και έτσι απέκτησε πείρα από θάλασσα και μηχανές. Οταν σημειώθηκε η βλάβη στο μηχανοστάσιο του «Summer Breeze» είπε ότι προσφέρθηκε λόγω των γνώσεών του να βοηθήσει. «Λογικό ότι με κατηγορούν, επειδή με είδαν που έφτιαχνα τη μηχανή όταν έβγαζε καπνούς και με πέρασαν για κυβερνήτη», είπε. Ανέφερε ότι οι 21.000 ευρώ σε μετρητά που κατασχέθηκαν πάνω του προέρχονταν από την πώληση σπιτιού του στη Συρία, όχι από χρήματα που είχαν δώσει οι διακινούμενοι. Για να το αποδείξει προσκόμισε και το σχετικό συμβόλαιο.
Οι συνήγοροί του δικηγόροι Αχιλλέας Δασκαλάκης και Νίκος Καραβελάκης υπέβαλαν ένσταση για να μη διαβαστούν μαρτυρικές καταθέσεις που αναγνώριζαν τον Μ.Τ. ως τον καπετάνιο. Υποστήριξαν ότι η διαδικασία δεν είχε γίνει βάσει όσων ορίζουν οι σχετικές διατάξεις, ότι δεν προέκυπτε σαφής αναγνώριση και ότι μάρτυρες που του απέδιδαν ρόλο διακινητή ήταν συγγενείς άλλων κατηγορούμενων και υπόπτων.
Επειτα από συνεδρίαση λίγων ωρών το Μεικτό Ορκωτό Εφετείο Δωδεκανήσου έκρινε ένοχο τον Μ.Τ. Τρεις ένορκοι μειοψήφησαν έχοντας τη γνώμη ότι ο 39χρονος Σύρος έπρεπε να κηρυχθεί αθώος. Του επιβλήθηκε ποινή κάθειρξης 307 ετών και 6 μηνών εκ των οποίων εκτιτέα είναι τα 20 έτη. Οι συνήγοροί του θα προσφύγουν στον Αρειο Πάγο.
«Παρόλο που σκοτώθηκε το παιδί μου δεν επιθυμώ το ίδιο και γι’ αυτόν», είχε πει κατά την κατάθεσή της στους Λιμενικούς τον Σεπτέμβριο του 2015 η διασωθείσα Νταλάλ Χ. «Θέλω, όμως, να μπει στη φυλακή για όλη του τη ζωή».
