Η λύση ενός προβλήματος προϋποθέτει την παραδοχή της ύπαρξής του. Αν δεν μπορείς, αν δεν θέλεις να το δεις, αν – ακόμα χειρότερα – το έχεις συνηθίσει, τότε τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει.
Κάνω αυτές τις σκέψεις παρατηρώντας καθημερινά την πόλη της Ρόδου. Ας το παραδεχτούμε. Είναι πια μια άσχημη πόλη. Άσχημη και απολύτως εχθρική για κατοίκους και επισκέπτες. Έχει όλα τα εχέγγυα, όλα τα φυσικά πλεονεκτήματα, αλλά και μια κληρονομιά που της άφησαν οι κατακτητές της (αλήθεια, τι θα ήταν χωρίς την πολιτιστική κληρονομιά των κατακτητών της;) να είναι η ωραιοτέρα των πόλεων. Δυστυχώς, ατύχησε! Κάθε χρόνο και χειρότερα κάθε χρόνο και πιο άσχημη, κάθε χρόνο λιγότερο λειτουργική, λιγότερο φιλική.
Εύκολα το αντιλαμβάνεται κανείς αν την δει με ματιά φωτογράφου! Και κυριολεκτώ! Προσπαθήστε ως επισκέπτης της… ναυαρχίδας (της επαναπαυμένης στη φήμη και στις δόξες του παρελθόντος ναυαρχίδας) να βρείτε ένα σημείο αυτής της πόλης για να τραβήξετε μια ωραία, χαρακτηριστική της ομορφιάς της φωτογραφία. Δεν θα βρείτε κανένα απολύτως που να μην έχει κακοποιηθεί και παραμορφωθεί βάναυσα. Δοκιμάστε το, κάντε το σαν τεστ και θα καταλάβετε τι εννοώ.
Αυτή η φθίνουσα πορεία, αυτή η παρακμή που παρακολουθώ χρόνια τώρα να επιτείνεται μέρα με τη μέρα, με προβληματίζει σε επίπεδο φιλοσοφικό, ηθικό, κοινωνιολογικό αλλά κυρίως πολιτικό.
Ο πυρήνας του προβλήματος, κατά την άποψή μου συνοψίζεται σε δύο λέξεις: Έλλειψη αισθητικής. Προσωπικά, θεωρώ την αισθητική την υπέρτατη αξία που εμπεριέχει όλες τις άλλες και φυσικά την ηθική. Πεποίθησή μου είναι ότι η αισθητική είναι ακρογωνιαίος λίθος και της πολιτικής. Όταν απουσιάζει, δεν μπορείς να περιμένεις τίποτα διαφορετικό από την παρακμή. Ανέμπνευστες δημοτικές αρχές εδώ και πολλά χρόνια εναλλάσσονται στην εξουσία, χωρίς να καταφέρουν να προσδώσουν τίποτα που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα αισθητικό ορόσημο για τη Ρόδο. Ακόμα και τα ορόσημα του παρελθόντος, σήμερα καταρρέουν. Δεν ξέρω αν έλειπε η βούληση. Είμαι όμως σίγουρη ότι τους έλειπε η αισθητική.
Η σημερινή δημοτική αρχή δεν διαφοροποιείται. Απεναντίας! Βρίσκεται στην κορυφή της κακογουστιάς. Η πόλη δεν ήταν ποτέ χειρότερη!!! Μάλιστα, η ανάγκη επίλυσης των κρίσιμων προβλημάτων με λύσεις άρπα – κόλλα, έχουν κακοποιήσει την πόλη ακόμη περισσότερο. Ένα παράδειγμα: Τα πορτοκαλί κολωνάκια, εικαστική παρέμβαση δεν τα λες!!! Αυτό το γελοίο θέαμα πλασάρεται ως λύση για την παράνομη στάθμευση! Αυτό, ως χαρακτηριστικό δείγμα γραφής και αντίληψης, τα λέει όλα! Βάναυση κακοποίηση της αισθητικής της πόλης, στο βωμό μιας αμφισβητούμενης – ανύπαρκτης εν ετέλει – λειτουργικότητας.
Ας αναρωτηθούμε λοιπόν: ζούμε στην πόλη που μας αξίζει ή στην πόλη που μας επιβάλλουν άνθρωποι στερούμενοι αισθητικής;
Είναι άραγε πολυτέλεια να συζητάς για αισθητική, όταν έχεις να λύσεις δύσκολα λειτουργικά προβλήματα; Θα πω, κατηγορηματικά όχι! Επιβάλλεται να μπει η αισθητική στην κορυφή των αξιών που διέπουν τον τρόπο σκέψης και λειτουργίας όλων μας, πόσο μάλλον εκείνων που οι παρεμβάσεις τους επιφέρουν έντονο , συχνά μόνιμο, καταστροφικό αποτύπωμα στο περιβάλλον, στο χώρο που ζούμε.
Σε μια εποχή όπου ο δημόσιος χώρος έχει εγκαταλειφθεί στη φθορά και την αδιαφορία, η υπεράσπιση της ομορφιάς δεν είναι ούτε περιττή ούτε ρομαντική· είναι μια βαθιά πολιτική πράξη, είναι κοινωνικό δικαίωμα, είναι αντίσταση σε μια κουλτούρα παρακμής. Και αν υπάρχει ένα πεδίο όπου η πολιτική αποτυπώνεται καθημερινά με τρόπο απτό, αυτός είναι η αισθητική του αστικού τοπίου.
Οι πόλεις μας – η Ρόδος – δεν είναι απλώς σύνολα δρόμων και οικοδομών. Είναι η απτή έκφραση της πολιτικής βούλησης – ή της απουσίας της. Σε μια παραιτημένη, μη λειτουργική πόλη, που διαμορφώνει μια απάνθρωπη καθημερινότητα, ο πολίτης λαμβάνει καθημερινά ένα ύπουλο, σιωπηρό, μήνυμα: “Δεν έχει σημασία πώς ζεις.” Αυτό το “αόρατο” μήνυμα διαμορφώνει συνειδήσεις, καλλιεργεί την παραίτηση, τρέφει την αδιαφορία. Διότι όταν όλα γύρω σου φωνάζουν ασχήμια, συνήθως δεν παλεύεις να τα αλλάξεις. Μαθαίνεις να προσαρμόζεσαι. Αντιμετωπίζεις την ασχήμια ως φυσική κατάσταση και δεν κάνεις τίποτα για να την αλλάξεις.
Η αδιαφορία για την αισθητική της πόλης δεν είναι τυχαία, ούτε αθώα. Είναι αποτέλεσμα μιας πολιτικής που βλέπει τους πολίτες ως ψήφους που μετριούνται κάθε προεκλογική περίοδο. Είναι σαφής ένδειξη υποτίμησης του πολίτη. Η εγκατάλειψη του δημόσιου χώρου είναι παραίτηση από το όραμα. Και η απουσία ομορφιάς είναι σημάδι βαθιάς παρακμής, πολιτικής και ηθικής.
Όταν οι ηγέτες δεν βλέπουν την πόλη ως έργο τέχνης, τότε την αντιμετωπίζουν ως αποθήκη ανθρώπων, στην περίπτωση της Ρόδου και οχημάτων! (Είναι σφόδρα πιθανό σε λίγο να συμπεριληφθεί σε εγχειρίδιο, πώς να μετατρέψετε ολοκληρωτικά την πόλη σας σε απέραντο πάρκινγ). Η ομορφιά στην πόλη αποτυπώνει τον σεβασμό στον πολίτη. Μια δημοτική αρχή που αγνοεί την αισθητική, αγνοεί το ανθρώπινο δικαίωμα στην αξιοπρεπή ζωή. Αν οι διοικούντες τον Δήμο δεν κατανοούν την αξία της ομορφιάς, τότε δεν κατανοούν τι σημαίνει να κυβερνάς για τον άνθρωπο. Γιατί η ομορφιά δεν σώζει μόνο τον κόσμο (κατά τον Ντοστογιέφσκι) — σώζει και τις πόλεις από εκείνους που τις έχουν καταδικάσει στην ασχήμια.
Πόλεις που είναι όμορφες δεν έγιναν τυχαία. Χτίστηκαν από ηγέτες που νοιάζονταν για τον άνθρωπο, που ήξεραν ότι η ομορφιά διδάσκει τον πολίτη, έχει παιδευτικό χαρακτήρα. Όπως οφείλει να έχει και η πολιτική.
Η Ρόδος φθίνει και η πορεία της φθοράς ανεβάζει διαρκώς ταχύτητα. Το χειρότερο είναι ότι κανένας δεν δείχνει να έχει τη διάθεση αλλά ούτε και τον τρόπο να την σταματήσει, πόσο μάλλον να την αναστρέψει.
Κι αν η δημοτική αρχή δεν μπορεί, μπορούμε – σε ένα βαθμό , στο μέγεθος που μας αναλογεί – εμείς οι πολίτες. Ας σταματήσουμε να τροφοδοτούμε την ασχήμια και την παρακμή. Ας προχωρήσουμε σε μικρές εξεγέρσεις με αισθητικά μέσα. Διότι, η ομορφιά μέσα στην ασχήμια που την περιβάλλει, είναι πράξη αντίστασης.
Η ομορφιά είναι επαναστατική. Η δημοτική αρχή όχι (κι ας έταζε ο δήμαρχος ξεβολέματα και… ομελέτες).
ΥΓ – Σπεύδω να προλάβω τον εύκολο και επιφανειακό αντίλογο: «Η αισθητική είναι υποκειμενικό ζήτημα. Το ωραίο δεν είναι το ίδιο για όλους», θα πουν κάποιοι.
Ναι, ο καθένας μπορεί να διαφωνεί για το αν του αρέσει ένα έργο τέχνης. Όμως όταν μιλάμε για την πόλη, δεν μιλάμε για «γούστα». Μιλάμε για πολιτικό και κοινωνικό αγαθό. Μιλάμε για συλλογικό χώρο που επηρεάζει την καθημερινή ζωή και εκεί δεν χωράει αυθαίρετη “υποκειμενικότητα”. Εκεί ισχύουν αντικειμενικά κριτήρια.
«Δεν ενδιαφέρει τον κόσμο η αισθητική, αλλά η καθημερινότητά του», θα πουν κάποιοι άλλοι.
Ακριβώς. Η αισθητική είναι η καθημερινότητα. Δεν υπάρχει καλή καθημερινότητα σε έναν άσχημο χώρο. Υπάρχει μόνο συμβιβασμός και παραίτηση.
