Ο Δρ. Λυκούργος Λιακάκος είναι πολιτικός επιστήμονας και ειδικός στις διεθνείς σχέσεις, κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στο Διεθνές Δίκαιο με εξειδίκευση στο Δίκαιο της Θάλασσας, από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Επιπλέον, διδάσκει ως λέκτορας στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Αθηνών στους τομείς του διεθνούς δικαίου, των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής.
Ως επιστημονικός διευθυντής στο Πολιτιστικό και Αναπτυξιακό Κέντρο ΜΕΣΟΝΗΣΟΣ στην Ελλάδα, ενσωματώνει το διεθνές δίκαιο, τη γεωπολιτική και τις περιβαλλοντικές επιστήμες, με ιδιαίτερη έμφαση στις ανανεώσιμες και θαλάσσιες πηγές ενέργειας.
Έχει επίσης συνεργαστεί ως ερευνητικός συνεργάτης στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης (ΕΚεΠΕΚ). Τον Δεκέμβριο του 2024, συμμετείχε στο πρώτο Σχολείο Συμμετοχικής Δημοκρατίας της Ελλάδας, που διοργανώθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Στη συνέντευξη που παραχώρησε προς τη «δ» μιλάει για τη σημασία των θαλάσσιων πάρκων τα οποία εξήγγειλε ο Έλληνας πρωθυπουργός, κ. Κυριάκος Μητσοτάκης, και τις προκλήσεις της γείτονος Τουρκίας, η οποία πρόσφατα εξέδωσε χάρτη (σαν απάντηση για τα θαλάσσια πάρκα στο Αιγαίο) αποκλείοντας το… Καστελλόριζο, του οποίου εξηγεί τη σημασία στη γεωπολιτική σκακιέρα.
• Πολύς λόγος έχει γίνει για τα δύο νέα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα σε Νότιες Κυκλάδες και Ιόνιο, που ανακοίνωσε πρόσφατα ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, που τέθηκαν σε δημόσια διαβούλευση, σύμφωνα με την εθνική και ενωσιακή νομοθεσία, έως τις 22 Σεπτεμβρίου, προκειμένου οι ενδιαφερόμενοι πολίτες και φορείς να υποβάλουν τα σχόλια και τις προτάσεις τους. Θα ήθελα ένα πρώτο σχόλιο.
Τα θαλάσσια πάρκα είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα. Εξαρτάται από ποια πλευρά θα το δει κανείς. Θα έχουν περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Το ερώτημα είναι εάν θα έχουν γεωπολιτικό αποτύπωμα. Αναφορικά με τα ελληνικά θαλάσσια πάρκα είδαμε ότι έγιναν εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, διότι η απαγόρευση της μηχανότρατας συνεισφέρει στο να μην υπάρχει υπερ-αλίευση.
Μην ξεχνάμε ότι οι μηχανότρατες δημιουργούν προβλήματα στον βυθό και στο οικοσύστημα. Συνεπώς, γίνεται μια πιο ολιστική περιβαλλοντική προσέγγιση, κι έχουμε ένα σοβαρό, θεμιτό περιβαλλοντικό βήμα.
Ωστόσο, τα ελληνικά θαλάσσια πάρκα δεν έχουν κανένα γεωπολιτικό βάρος, καθώς είναι εντός των έξι (6) ναυτικών μιλίων στο Αιγαίο –δηλαδή είναι μέσα σε ζώνη εθνικής κυριαρχίας. Είναι η γνωστή αιγιαλίτιδα ζώνη ή αλλιώς, χωρικά ύδατα ή εδαφική θάλασσα.
Σε κάθε περίπτωση εάν θέλαμε να έχει ένα γεωπολιτικό αποτύπωμα θα έπρεπε αυτή η κίνηση να γίνει εκτός των χωρικών μας υδάτων, δηλαδή όχι σε περιοχή όπου η Ελλάδα ασκεί κυριαρχία αλλά «κυριαρχικά δικαιώματα». Δηλαδή έπρεπε να κάναμε χρήση του αρ.56 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας –που αποτελεί και ευρωπαϊκό κεκτημένο- όπου αναφέρεται ότι στα κυριαρχικά δικαιώματα της ΑΟΖ (Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης) είναι και η προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Και το λέω αυτό, διότι έχουμε οριοθετημένη ΑΟΖ –έστω και μερική- με την Αίγυπτο.
Οπότε θα μπορούσε η Ελλάδα να κάνει μια γεωπολιτική κίνηση, δείχνοντας ότι δεν φοβάται να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα.
• Ωστόσο, η Άγκυρα, κατά την προσφιλή της τακτική των προκλήσεων, εξέδωσε τους δικούς της χάρτες για τα θαλάσσια πάρκα απαντώντας έτσι στις ελληνικές ανακοινώσεις.
Η Τουρκία αντέδρασε. Ο λόγος που αντέδρασε είναι αφενός, ότι δεν θέλει τίποτε να σταθεί εμπόδιο στο δικό της δόγμα, στην αναθεωρητική ατζέντα της. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η Τουρκία δεν σκέφτεται όπως η Ιταλία, όπως η Αίγυπτος κ.λπ. Δεν σκέφτεται ως ένα κράτος το οποίο, θέλει απλά να εφαρμοστεί το δίκαιο και επιθυμεί τη συνύπαρξη.
Έχει συγκεκριμένη ατζέντα. Και οποιοσδήποτε κατευνασμός, φοβικότητα και υποχωρητικότητα, της δίνει τροφή για να δημιουργεί τετελεσμένα.
Ένας ακόμη λόγος που δεν θέλει τα ελληνικά θαλάσσια πάρκα, είναι ότι οι μηχανότρατες αποτελούν -κι επιχειρησιακά- ένα κομμάτι στην τουρκική εξωτερική πολιτική, καθώς διαθέτει έναν μεγάλο στόλο στο Αιγαίο, τον οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσει έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα, ως θαλάσσια «οδοφράγματα» για τα ελληνικά υποβρύχια και μάλιστα τα πιο σύγχρονα.
Επιπρόσθετα, ένα ακόμη στοιχείο που επικαλείται η Τουρκία (θα το έλεγα, φαιδρώς αλλά και εσκεμμένως λανθασμένα) είναι ότι επικαλείται «αλά καρτ» τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας και τα άρ.122 και 123 και σε συνδυασμό με τη νέο-οθωμανική ατζέντα, ισχυρίζεται ότι στις θάλασσες υπάρχουν ειδικά καθεστώτα και απαιτείται συνεργασία μεταξύ των κρατών που συνορεύουν.
Ωστόσο, η Μεσόγειος δεν είναι δύο παράκτια κράτη –είναι 22 κράτη σε τρεις ηπείρους. Το αρ.123 δεν δίνει καμία λευκή επιταγή ούτε δικαίωμα βέτο, ούτε στο να απαιτήσει κάποιο παράκτιο κράτος, κάτι σε βάρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων άλλου παράκτιου κράτους. Δηλαδή, αναφέρει ότι μπορεί να γίνεται προαιρετικά μια διαβούλευση μεταξύ των κρατών, μεταξύ επιστημονικών επιτροπών. Συνεπώς, αποτελεί μια υποκριτική στάση από πλευρά της Τουρκίας, διότι αφενός χρησιμοποιεί «αλά καρτ» με λάθος ερμηνεία Σύμβαση, αφετέρου και στα δικά της θαλάσσια πάρκα που κήρυξε, δεν πρόκειται να στερήσει λειτουργία της μηχανότρατας.
Βλέπουμε ότι κινείται στο βορειο-ανατολικό Αιγαίο και στην περιοχή του Καστελλόριζου, καταπατώντας τα δικαιώματα των νησιών (να έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ) ενώ παράλληλα, παραβιάζει και τα δυνητικά χωρικά ύδατα των ελληνικών νησιών.
• Ποιος είναι ο απώτερος στόχος που κάνει αυτές τις κινήσεις η Τουρκία –πέραν της συνήθους πρακτικής που έχει με την προκλητικότητά της απέναντι στην Ελλάδα;
Αυτό που κάνει εδράζεται στην ευρύτερη πολιτική που έχει, να δημιουργήσει τετελεσμένα και με απώτερο σκοπό, να μην μπορέσει ποτέ το Καστελλόριζο και το σύμπλεγμα των νησιών (12-14 νησιά, νησίδες, βράχοι κ.ο.κ. τα οποία είναι 52 ναυτικά μίλια από την Ρόδο και υπάγονται στα Δωδεκάνησα).
Επιπλέον, αποτελούν την προέκταση του θαλάσσιου τόξου που δημιουργούν οι παραλίες ανατολικά της Κρήτης, της Κάσου, της Καρπάθου και τη Ρόδου. Οπότε, η περιοχή του Καστελλορίζου δεν είναι καθόλου αμελητέα –ειδικά εάν το σύμπλεγμα ελάμβανε πλήρη επήρεια θα εφάπτετο με την Κυπριακή ΑΟΖ. Αυτό θα ήταν κι ένα χαρτί στα χέρια της Ελλάδας.
