Η δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα παραμένει εδώ και δεκαετίες εγκλωβισμένη σε ένα μοντέλο πελατειακών σχέσεων, αδιαφάνειας και συγκεντρωτισμού που υπονομεύει την αποτελεσματικότητα του κράτους και την εμπιστοσύνη των πολιτών. Ο δρ. Δημόσιου Δικαίου, Βασίλης Μαστρογιάννης ανοίγει μια ευρεία συζήτηση για το μέλλον της χώρας, θέτοντας στο επίκεντρο την ανάγκη σαφούς διαχωρισμού πολιτικής και διοικητικής λειτουργίας, την ενίσχυση της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης και την αναγκαία μετάβαση από τον γραφειοκρατικό κρατισμό σε μια σύγχρονη, συμμετοχική Πολιτεία. Πτυχιούχος Νομικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου και Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου, κατέχει Μεταπτυχιακό και Διδακτορικό Δίπλωμα στο Δημόσιο Δίκαιο. Από το 2017 διδάσκει στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Διοίκηση Επιχειρήσεων και Οργανισμών και Δημόσια Διοίκηση) και τα τελευταία είκοσι χρόνια στην Αστυνομική Ακαδημία. Διετέλεσε για τέσσερα χρόνια διευθυντής του Συντονιστικού Κέντρου για την Εποπτεία της Αγοράς και την Αντιμετώπιση Παραεμπορίου του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης και διευθυντής του Π. Γ. του αν. υπουργού Προστασίας του Πολίτη Γιάννη Πανούση.
Σε μια εκ βαθέων συζήτηση, αναλύει τις παθογένειες που μας κρατούν καθηλωμένους, προτείνει συγκεκριμένους άξονες μεταρρύθμισης και καταθέτει το όραμά του για ένα «νέο κοινωνικό συμβόλαιο» που θα επαναπροσδιορίσει τη σχέση κράτους και πολίτη, με όρους διαφάνειας, ισονομίας και δημοκρατικής συμμετοχής.
Αναλυτικά η συνέντευξη:
• Κύριε Μαστρογιάννη ανοίγετε ένα τεράστιο κεφάλαιο με το βιβλίο σας «Σύγχρονη Διακυβέρνηση – Μάνατζμεντ, Κεντρική Διοίκηση, Αποκέντρωση, Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση» αναφερόμενος ουσιαστικά στην επανίδρυση του κράτους. Μιλάτε για τη σχέση κεντρικής διοίκησης και αποκέντρωσης. Πού πιστεύετε ότι «σκοντάφτει» η Ελλάδα;
Από την απελευθέρωση μέχρι τις μέρες μας κυρία Παμπρή έγιναν μεμονωμένες ενέργειες εκσυγχρονισμού του Κράτους και των υπηρεσιακών δομών του, χωρίς όπως αποδεικνύεται σημαντικό αποτέλεσμα. Το διοικητικό σύστημα της χώρας παραμένει απόλυτα συνδεδεμένο και εξαρτώμενο από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες, με τα γνωστά αποτελέσματα της πελατοκρατείας, της αδιαφάνειας, της αναξιοκρατίας και των διαπλοκών που οδηγούν στη διαφθορά.
Ο διαχωρισμός την κυβερνητικής λειτουργίας με τη διοικητική λειτουργία, κάτι που αναφέρεται ως θέμα κεφαλαιώδους σημασίας στα συμπεράσματα όλων των σχετικών επιστημονικών επιτροπών (μεταπολεμικά, μεταπολιτευτικά, προμνημονιακά) και αποτελούσε από τις βασικές προτεραιότητες των μνημονιακών δεσμεύσεων όλη την προηγούμενη δεκαπενταετία, παραμένει δυστυχώς ακόμη ζητούμενο.
Κατά συνέπεια σε αυτό που κυρίως σκοντάφτουμε είναι η εμμονή διαχρονικά των κυβερνήσεων στη λογική “της κατάληψης του κράτους”, και αυτό συμβαίνει γιατί με τον αυστηρό συγκεντρωτικό έλεγχο της εξουσίας και συνακόλουθα των πόρων, ελέγχουν και τους πολίτες αλλά και την κοινωνία στο σύνολό της, δια της διατήρησης και ενίσχυσης του πελατειακού κράτους.
• Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση είναι μια έννοια που συχνά παραμένει ασαφής για τον πολίτη. Πώς την ορίζετε και πώς μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη;
Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση είναι η μορφή της διακυβέρνησης που καλύπτει τις σύγχρονες ανάγκες της διοίκησης και της ολοένα αυξανόμενης απαίτησης για συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων, όσο πιο κοντά/εγγύτερα στον τόπο που αυτή η απόφαση αφορά και από τους πολίτες – δέκτες με τη λογική της συμμετοχικής δημοκρατίας. Υποστηρίζει δε τα μη ιεραρχικά συστήματα διαπραγμάτευσης, ρύθμισης και διαχείρισης που υπερβαίνουν την παραδοσιακή μορφή για τη διοίκηση, από ένα κράτος/δυνάστη-αφέντη και κυρίαρχο που λειτουργεί και αποφασίζει, ερήμην των πολιτών, στο υψηλότερο διοικητικό επίπεδο.
Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση στο εσωτερικό επίπεδο της κάθε κρατικής οντότητας πρέπει να αποτελεί την αρθρωτή διακυβέρνηση, σε κλιμακωτά επίπεδα, μεταξύ της κεντρικής διοίκησης, της περιφερειακής αυτοδιοίκησης και των ΟΤΑ Α΄ βαθμού, στη βάση της αμοιβαιότητας και της αλληλεγγύης, που προϋποθέτει αμοιβαία πίστη μεταξύ των επιπέδων διοίκησης και των θεσμικών οργάνων για την επίτευξη των κοινών στόχων. Με τα διακριτά αλλά συμπληρωματικά πεδία αρμοδιοτήτων και με συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών επιτυγχάνουμε τη «δημοκρατική εκπαίδευση». Να σημειωθεί ότι η αρχή της επικουρικότητας, είναι η βασική αρχή διαβαθμιδικής συνεργασίας και διαδραστικής διακυβέρνησης, όπως φυσικά και η αρχή της εγγύτητας.
Σε διεθνές επίπεδο η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση ξεκινά από την εσωτερική διοικητική διάθρωση, μεταφέρεται στο επίπεδο της συνεργασίας (στην Ευρώπη) ως περιφερειακή ενδοκοινοτική συνεργασία, διέρχεται από διεθνείς οργανισμούς και καταλήγει στη διηπειρωτική συνεργασία, Ευρώπης- Αμερικής- Ασίας.
• Ο όρος μάνατζμεντ συνδέεται με τον ιδιωτικό τομέα. Πώς μεταφέρεται δημιουργικά στο πεδίο της δημόσιας διοίκησης;
Το γραφειοκρατικό σύστημα ήταν για την εποχή εκείνη αναγκαίο και αποτελεσματικό. Όμως δημιούργησε στην πορεία παθογένειες, δυσλειτουργίες, τυπολατρία, κακοδιοίκηση και συνακόλουθα αναποτελεσματικότητα. Έτσι από τη δεκαετία του 1970, δεδομένου ότι οι συνθήκες απαιτούσαν ταχύτητα, εξυπηρέτηση, αποτελεσματικότητα και κυρίως μείωση δαπανών και οικονομικότητα, άρχισαν να υιοθετούνται στη δημόσια διοίκηση εργαλεία του επιχειρησιακού μάνατζμεντ και ξεκίνησε σταδιακά η μετάβαση από τη γραφειοκρατικού τύπου δημόσια διοίκηση στο δημόσιο μάνατζμεντ. Αυτό το νέο μοντέλο, συνδύασε στοιχεία της γραφειοκρατίας και του επιχειρησιακού μάνατζμεντ (αξιολόγηση, αύξηση της παραγωγικότητας, δυναμική στοχοθεσία, ευελιξία, αποτελεσματικότητα, αναβάθμιση των προσφερόμενων υπηρεσιών, ανατροφοδότηση του συστήματος και συνακόλουθα διόρθωση σφαλμάτων με επαναπροσδιορισμό των στόχων και μακροπρόθεσμο προγραμματισμό).
Στην πορεία δημιουργήθηκαν νέες ανάγκες και νέες απαιτήσεις από την κοινωνία και την αγορά, με συνέπεια να υιοθετηθούν περαιτέρω μέθοδοι καλών πρακτικών διοίκησης, διαμορφώνοντας έτσι έναν νέο επιστημονικό άξονα στη διοίκηση, αυτόν του νέου δημόσιου μάνατζμεντ, που είναι μια βελτιωμένη εκδοχή του δημόσιου μάνατζμεντ και δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο αποτέλεσμα και όχι στις διαδικασίες, με προμετωπίδα τη θετική αποτύπωση της σχέσης κόστους- οφέλους και συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται, εστιάζοντας περαιτέρω στην αποδοτικότητα και στην αποτελεσματικότητα.
Σήμερα η διεθνής κοινότητα έχει προχωρήσει περαιτέρω και κατευθύνεται προς την εφαρμογή της διακυβέρνησης. Ο σύγχρονος όρος «διακυβέρνηση» αποτελεί ουσιαστικά τη συνέχεια του μάνατζμεντ και των αρχικών μορφών διοίκησης, καθότι συμπεριλαμβάνει καινοτόμα στοιχεία που δημιουργούν την αναγκαία ισορροπία ανάμεσα στο επιχειρησιακό μάνατζμεντ και το γραφειοκρατικό σύστημα της ιεραρχικής δομής, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες ανάγκες και προκλήσεις τόσο του κράτους, αλλά και των επιχειρήσεων, των κοινωνιών και του περιβάλλοντος. Είναι δηλαδή μία μέθοδος διοίκησης για την επίλυση προβλημάτων που ανακύπτουν, κατά το πρότυπο της Εκκλησίας του Δήμου ή ακόμη και μία μέθοδος πρόληψής τους με χάραξη στρατηγικής και αντιμετώπιση επί του πεδίου και λιγότερο μια κυβερνητική λειτουργία.Η καλή διακυβέρνηση μπορεί να αναπτυχθεί κατά βάση σε τρία πεδία στο Δημόσιο: στις δομές και την οργάνωση, στην παρακολούθηση των δημοσιονομικών μεγεθών και στην παρακολούθηση των προσωπικών συμπεριφορών και της ηθικής ακεραιότητας.
• Ο κόσμος αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς, γεωπολιτικά, οικονομικά, τεχνολογικά. Ποιες θεωρείτε τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την ελληνική διακυβέρνηση την επόμενη δεκαετία;
Θα σας αναφέρω τους άξονες των προτάσεών μου που έχω αναλύσει στο βιβλίο μου:
– Αποεπαγγελματοποίηση της πολιτικής με δύο θητείες για όλους
– Σταθερές κοινοβουλευτικές τετραετίες ανεξαρτήτως των κυβερνητικών πλειοψηφιών, συνθέσεων και συμμαχιών
– Κατάργηση της ειδικής δωσιδικίας ( περί ευθύνης υπουργών κλπ) και ισονομία ( δικαιωμάτων και υποχρεώσεων) για όλους
– Αποκέντρωση δομών και αποσυγκέντρωση εξουσίας- πόρων με βάση την αρχή της εγγύτητας και ουσιαστικά ανεξάρτητη περιφερειακή ανάπτυξη με διαχείριση των πόρων από τις Περιφέρειες και τους Δήμους, με στόχο όμως (της περιφερειακής πολιτικής) την άρση των περιφερειακών ανισοτήτων που θα οδηγήσει και στην ανάπτυξη της οικονομίας συνολικά αλλά και στην κοινωνική ευημερία
– Πολυεπίδεδη διακυβέρνηση και ενεργοποίηση της συνταγματικής επιταγής με ορισμό μόνιμων υφυπουργών για να εξασφαλίζεται η συνέχεια της διοίκησης
– Οι βασικές προτεραιότητες για την αναμόρφωση γενικά της διοικητικής λειτουργίας και την ομαλή διασύνδεσή της με την πολιτική εξουσία είναι να μειωθούν τα επίπεδα διοίκησης και να τεθούν σε προτεραιότητα τα ζητήματα αξιοκρατίας, αξιολόγησης και διαφάνειας.
• Σας άκουσα στην τοποθέτησή σας να λέτε ότι με αφορμή το ταξίδι στη Χάλκη, καταλαβαίνετε τον όρο νησιωτικότητα. Σε μια εποχή κρίσεων (οικονομικών, ενεργειακών, κλιματικών), ποιο είναι το νέο «κοινωνικό συμβόλαιο» που πρέπει να χτιστεί ανάμεσα στο κράτος και τον πολίτη;
Ναι, καταλαβαίνω πλέον καλύτερα τον όρο νησιωτικότητα, η οποία έχει πολλά περισσότερα πλεονεκτήματα ανάπτυξης και ευημερίας από ό,τι υπολόγιζα, καθότι είμαι τέκνο της ηπειρωτικής κεντρικής Ελλάδας.
Λέω και γράφω συχνά ότι ο δημόσιος χώρος, το λεγόμενο κράτος, δεν είναι κάτι ξένο και εχθρικό προς τον πολίτη. Πρέπει να ανατρέψουμε τη λογική του Χομπς για το Κράτος- Λεβιάθαν και να δημιουργήσουμε την Πολιτεία όπως την είχαν οραματιστεί (και εφαρμόσει σε ικανοποιητικό επίπεδο) οι κάτοικοι αυτού του τόπου πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια. Είναι πράγματι επιτακτική ανάγκη, να εκπονήσουμε (όχι μόνο ανάμεσα στο κράτος και τον πολίτη) συνολικά ως χώρα και ως κοινωνία (πολιτικό σύστημα, κοινωνικοί και επαγγελματικοί φορείς, ενεργοί και μη πολίτες, όλοι όσοι ζουν σε αυτόν εδώ τον τόπο) και να συνυπογράψουμε ένα ΝΕΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ.
Σε ένα ευμετάβλητο παγκόσμιο περιβάλλον, όπως είναι το σημερινό σε όλα τα επίπεδα, θα πρέπει να προσδιορίζονται και να είναι καταγεγραμμένοι οι ηθικοί κανόνες και οι κανόνες συμπεριφοράς με βάση τις πανανθρώπινες αξίες που έχουν εφαρμοστεί διαχρονικά. Να συμφωνήσουμε δηλαδή ότι ο χώρος που ζούμε είναι χώρος όλων μας και με την αναγκαία συμμετοχή μας είμαστε συν-δημιουργοί και συν-διαμορφωτές των συνθηκών διαβίωσης στο κοινό μας σπίτι. Πορευόμαστε με κοινωνική αλλά κυρίως διαγενεακή αλληλεγγύη, αξιοπρέπεια, διαφάνεια, σεβασμό στο περιβάλλον, ελευθερία, ισονομία, σεβασμό στους κανόνες και δικαιοσύνη.
Αυτοί οι κανόνες θα πρέπει να έχουν ως βάση τον άνθρωπο αλλά ως υποκείμενο και μέρος ενός κοινωνικού συνόλου στο οποίο ζει και δραστηριοποιείται κι όχι ως αντικείμενο ενός εγωιστικού ατομικισμού που δρα μόνο για ίδιον όφελος, εις βάρος της κοινωνίας και πολλές φορές στα ακραία όρια της νομιμότητας ή και εκτός αυτών. Θα πρέπει να περάσουμε σταδιακά από τον εγωιστή-άνθρωπο στον κοινωνικό-άνθρωπο (καθότι η κοινωνία είναι “κοινότητα προορισμού” κι όχι “άθροισμα ατομικών συμφερόντων”) ο οποίος θα πρέπει πρωτίστως να νοιάζεται για τον διπλανό του και το σύνολο (μέσω του οποίου θα ωφεληθεί μακροπρόθεσμα και ο ίδιος) και μετά για το ατομικό όφελος.
• Αν έπρεπε να συνοψίσετε σε μία φράση το όραμά σας για τη σύγχρονη διακυβέρνηση στην Ελλάδα, ποια θα ήταν αυτή;
Η Πολιτεία που ονειρευόμαστε είναι η πολιτεία του μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού, της ισονομίας, της αξιοκρατίας, της διαφάνειας, της ισόρροπης και αειφόρου ανάπτυξης, της αποτελεσματικότητας, της λογοδοσίας και της συμμετοχής. Με τη συμμετοχική διοίκηση, τη συναίνεση και την κοινωνική ενεργοποίηση επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό η άμεση δημοκρατία τόσο μεταξύ των κοινοτήτων, όσο και της κοινότητας με άλλες κοινωνικές ομάδες σε εθνικό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι κίνδυνοι για τη Δημοκρατία αποτρέπονται και απομακρύνονται με περισσότερη Δημοκρατία (και φυσικά με αυστηρά μέτρα προστασίας των θεσμών της από αυτούς που διαχρονικά την επιβουλεύονται) και όχι με περιστολή , των θεσμικών και κοινωνικών λειτουργιών της. Σε αυτό θα συμβάλουν τα μέγιστα και οι Θεσμοί Λαϊκής Συμμετοχής (οι Επιτροπές Διαβούλευσης, τα τοπικά δημοψηφίσματα, τα δίκτυα συμμετοχής κ.α). Η ελληνική γραμματεία δίνει όλες τις απαντήσεις (όπως αποτέλεσε τη βάση της “Αναγέννησης” και του Διαφωτισμού) και πρέπει άμεσα να επιστρέψουν οι φιλοσοφικοί στοχασμοί και οι επιστημονικές αναλύσεις της στην εκπαίδευση, από το επίπεδο ακόμη του νηπιαγωγείου και σε όλες φυσικά τις βαθμίδες, προκειμένου να επιτευχθεί (στις επόμενες γενιές) η επιθυμητή διαμόρφωση ώριμων προσωπικοτήτων και κατασταλαγμένων – ενεργών ΠΟΛΙΤΩΝ.
