Η εκλογική νομολογία σε κρίσιμο σταυροδρόμι – Προς συνταγματική κρίση οι αποκλεισμοί υποψηφίων λόγω οικονομικών σχέσεων με Δήμους -Μετά τις υποθέσεις Καλοπήτα και Θωμάτου, το Γ’ Τμήμα παρέπεμψε και την αναίρεση του Ανδρέα Κόγγου στην Ολομέλεια, θέτοντας επί τάπητος την έννοια της «σύμβασης σε ισχύ» και τη συνταγματικότητα του άρθρου 10 του ν. 4804/2021
Σε ένα από τα πλέον κομβικά θεσμικά επεισόδια του πρόσφατου εκλογικού κύκλου εξελίσσεται η υπόθεση του πρώην χωρικού αντιδημάρχου Ιαλυσού, κ. Ανδρέα Κόγγου. Η επταμελής σύνθεση του Γ’ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας, με την υπ’ αριθμ. Α1086/12-6-2025 απόφαση που βρίσκεται στο στάδιο της καθαρογραφής, αποφάσισε να παραπέμψει την αίτηση αναιρέσεώς του στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου, αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα των συνταγματικών και ερμηνευτικών ζητημάτων που τίθενται. Η απόφαση αυτή έρχεται να συμπληρώσει μια τριλογία νομικών εκκρεμοτήτων που απασχολούν τον Δήμο Ρόδου και ευρύτερα την εκλογική διαδικασία στην Ελλάδα, μαζί με τις ήδη παραπεμφθείσες υποθέσεις Καλοπήτα και Θωμάτου.
Η διαδρομή της υπόθεσης Κόγγου
Η υπόθεση ξεκίνησε μετά τις δημοτικές εκλογές της 8ης και 15ης Οκτωβρίου 2023, όπου ο κ. Κόγγος εξελέγη δεύτερος σε ψήφους τακτικός δημοτικός σύμβουλος με τον συνδυασμό «ΕΝΑ – Ενωμένοι Αλλάζουμε – Μαζί για τη Ρόδο», στην εκλογική περιφέρεια Ιαλυσού. Ωστόσο, η εκλογή του προσβλήθηκε επιτυχώς από την κ. Γιαντσίδου, με το Διοικητικό Πρωτοδικείο Ρόδου να κρίνει ότι υφίστατο κώλυμα εκλογιμότητας στο πρόσωπό του, σύμφωνα με το άρθρο 10 παρ. 2 περ. ζ’ του ν. 4804/2021. Το Πρωτοδικείο ακύρωσε την εκλογή του και στη θέση του ανακήρυξε τον κ. Νικόλαο Χατζηκαλημέρη.
Το νομικό ζήτημα: οικονομικός δεσμός με τον Δήμο
Κατά την απόφαση του Δικαστηρίου, το κώλυμα θεμελιωνόταν στο γεγονός ότι ο κ. Κόγγος διατηρούσε μέχρι τις 29 Δεκεμβρίου 2023 την ιδιότητα του μέλους, διαχειριστή και νομίμου εκπροσώπου της ομόρρυθμης εταιρείας «ΚΟΓΓΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ – ΣΙΣΚΑΜΑΝΗΣ ΣΚΕΥΟΣ Ο.Ε.». Η εν λόγω εταιρεία είχε συνάψει συμβάσεις με τον Δήμο Ρόδου, τη ΔΕΡΜ Α.Ε. και τον ΦΟΔΣΑ Νοτίου Αιγαίου Α.Ε., κατά το κρίσιμο εκλογικό έτος, συνολικής αξίας άνω των 10.000 ευρώ χωρίς ΦΠΑ. Το δικαστήριο έκρινε ότι ο οικονομικός δεσμός παρέμενε ενεργός εντός του 2023 και άρα ο κ. Κόγγος εμπίπτει στο πεδίο της απαγορευτικής διάταξης.
Οι θέσεις της αίτησης αναιρέσεως
Στην αίτησή του προς το ΣτΕ, ο κ. Κόγγος προβάλλει πληθώρα λόγων ακυρότητας της απόφασης. Υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, ότι η κρίση περί κωλύματος στηρίχθηκε σε εσφαλμένη ερμηνεία του όρου «σύμβαση σε ισχύ». Κατά τον ισχυρισμό του, μια σύμβαση δεν είναι «ενεργή» εφόσον έχει λήξει η παροχή της υπηρεσίας, ακόμη κι αν η πληρωμή έγινε μεταγενέστερα. Επίσης, τονίζει ότι δεν είναι ορθή η ερμηνεία που εντάσσει αυτομάτως τα νομικά πρόσωπα στα οποία ο Δήμος απλώς συμμετέχει στο ίδιο πεδίο εφαρμογής με τα νομικά πρόσωπα του ίδιου του Δήμου.
Επιπλέον, ο αναιρεσείων εγείρει ζήτημα παραβίασης της συνταγματικής αρχής της αναλογικότητας, καθώς και της ίσης μεταχείρισης. Θεωρεί ότι η διάταξη του ν. 4804/2021 εφαρμόστηκε με τρόπο δυσανάλογο και εξοντωτικό, χωρίς να εξεταστεί η ουσιαστική του εμπλοκή ή η επιρροή του επί των εταιρικών συμβάσεων. Ισχυρίζεται δε ότι το Πρωτοδικείο δεν αξιολόγησε επαρκώς τη λήξη των συμβατικών σχέσεων, παραγνωρίζοντας ότι η τελευταία σχετική υπηρεσία είχε ήδη παρασχεθεί πολύ πριν τις εκλογές.
Η κρίσιμη φράση: «σύμβαση σε ισχύ»
Το ζήτημα που τίθεται μείζονα ένταση αφορά τον ορισμό της «σε ισχύ» σύμβασης. Πότε λήγει μια τέτοια σχέση στα μάτια του εκλογικού δικαίου; Με την τελευταία παροχή; Με την πιστοποίηση της παραλαβής; Με την πληρωμή από τον Δήμο; Αυτά τα ερωτήματα δεν είναι απλώς τεχνικά. Αφορούν τη συνταγματική ισορροπία ανάμεσα στη διαφάνεια των υποψηφιοτήτων και στην προστασία του δικαιώματος του εκλέγεσθαι.
Στις υποθέσεις Καλοπήτα και Θωμάτου, το ίδιο Τμήμα του ΣτΕ προέκρινε την ερμηνεία ότι σύμβαση παραμένει σε ισχύ όσο δεν έχει ολοκληρωθεί ουσιαστικά. Η πληρωμή ή το λογιστικό κλείσιμο δεν αρκούν. Κρίσιμο είναι εάν παραμένει εκκρεμής οποιαδήποτε υποχρέωση από μέρους του ιδιώτη.
Το θεσμικό διακύβευμα: διαφάνεια ή αποκλεισμός;
Το άρθρο 10 του ν. 4804/2021 καθιερώθηκε με στόχο τη θωράκιση της εκλογικής διαδικασίας απέναντι σε φαινόμενα εξάρτησης και πελατειακών σχέσεων. Ωστόσο, η ευρεία του εφαρμογή έχει προκαλέσει αντιδράσεις, καθώς συχνά οδηγεί σε αποκλεισμό υποψηφίων για συμβάσεις περιορισμένης σημασίας ή παρελθούσες σχέσεις που δεν έχουν λειτουργικό χαρακτήρα κατά τον χρόνο των εκλογών.
Η πλειοψηφία του Τμήματος του ΣτΕ φαίνεται να υιοθετεί μια αντικειμενική και αυστηρή γραμμή. Θεωρεί ότι η διάρκεια του κωλύματος από την 1η Ιανουαρίου και για ολόκληρο το εκλογικό έτος είναι συνταγματικά ανεκτή, καθώς προσφέρει σαφήνεια και εξασφαλίζει τη διαφάνεια. Αντιθέτως, η μειοψηφία θέτει θέμα υπέρμετρης καταστρατήγησης των δικαιωμάτων υποψηφιότητας, ειδικά όταν δεν υφίσταται ενεργή ή αποφασιστική επιρροή του υποψηφίου επί των εταιρικών συμβάσεων.
Μία υπόθεση, τρία μέτωπα κρίσης
Η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας καλείται να εξετάσει και να απαντήσει σε τρία κρίσιμα επίπεδα:
Πρώτον, στο εάν είναι συνταγματικός ο χρονικός προσδιορισμός του κωλύματος εκλογιμότητας για ολόκληρο το ημερολογιακό έτος διεξαγωγής των εκλογών.
Δεύτερον, στο πώς νοείται η έννοια της «σε ισχύ» σύμβασης κατά το εκλογικό δίκαιο: με βάση τον χρόνο πραγματικής εκπλήρωσης ή με βάση την ημερομηνία αποπληρωμής;
Τρίτον, στο αν επαρκεί η απλή εταιρική ιδιότητα ενός υποψηφίου για την επιβολή του κωλύματος ή αν απαιτείται ουσιαστική επιρροή και εμπλοκή.
Η σημασία της παραπομπής στην Ολομέλεια
Η παραπομπή της υπόθεσης Κόγγου, μαζί με εκείνες των Καλοπήτα και Θωμάτου, στηρίζεται όχι μόνο στην ανάγκη ενιαίας νομολογίας αλλά και στην εξαιρετική θεσμική σημασία των υπό κρίση ζητημάτων. Το ΣτΕ αναλαμβάνει να καθορίσει εάν οι περιορισμοί που προβλέπει ο ν. 4804/2021 είναι συμβατοί με τον πυρήνα του πολιτικού δικαιώματος του εκλέγεσθαι.
Το αποτέλεσμα αυτής της κρίσης δεν θα έχει σημασία μόνο για τους τρεις υποψηφίους. Θα διαμορφώσει δεδικασμένο για κάθε επόμενη εκλογική αναμέτρηση στους ΟΤΑ, επηρεάζοντας τόσο την ερμηνεία του νόμου όσο και το εύρος εφαρμογής των εκλογικών φραγμών. Πρόκειται για μια σύγκρουση ανάμεσα στην ανάγκη για πολιτική ακεραιότητα και την υποχρέωση του κράτους να προστατεύει τα δικαιώματα του πολίτη από υπερβολικούς αποκλεισμούς.
Επίλογος: πολιτικά δικαιώματα υπό αίρεση
Η περίπτωση Κόγγου φέρνει στο προσκήνιο ένα σύνθετο και ενίοτε οξύμωρο ερώτημα: πότε μια πρόβλεψη υπέρ της διαφάνειας μετατρέπεται σε εργαλείο αδικίας; Η απάντηση που θα δώσει η Ολομέλεια του ΣτΕ δεν θα είναι μόνο νομική. Θα είναι και βαθιά πολιτική. Γιατί η δημοκρατία δεν κρίνεται μόνο στις κάλπες, αλλά και στους κανόνες που καθορίζουν ποιοι έχουν το δικαίωμα να φτάσουν μέχρι εκεί.
Σε σταυροδρόμι θεσμικής και συνταγματικής σημασίας βρίσκεται πλέον η εκλογική νομολογία, καθώς το Συμβούλιο της Επικρατείας με την υπ’ αριθμ. Α1086/2025 απόφαση του Γ’ Τμήματος (7μελής σύνθεση), που τελεί υπό καθαρογραφή, αποφάσισε την παραπομπή και της υπόθεσης του πρώην χωρικού αντιδημάρχου Ιαλυσού κ. Ανδρέα Κόγγου στην Ολομέλεια του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου.
Πρόκειται για την τρίτη κατά σειρά κρίσιμη αναίρεση που παραπέμπεται σε Ολομέλεια εντός του έτους, μετά τις υποθέσεις Καλοπήτα (615/2025) και Θωμάτου (616/2025), με κοινό παρονομαστή το κώλυμα εκλογιμότητας λόγω ενεργών συμβάσεων με τον Δήμο Ρόδου.
