• Εντονη οικονομική δραστηριότητα και αυξανόμενες ανάγκες κοινωνικής φροντίδας λόγω της γήρανσης του πληθυσμού
• Οι δαπάνες για στέγαση, ενέργεια και μεταφορές παραμένουν σημαντικές, ιδίως στα μικρότερα νησιά
Η φετινή Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Περιφερειών και Πόλεων 2025, που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 13–15 Οκτωβρίου με σύνθημα «Shaping tomorrow, together», επικεντρώθηκε στη συμβολή των ευρωπαϊκών περιφερειών στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην κοινωνική συνοχή.
Η συζήτηση για τη δημογραφική γήρανση και τις ανισότητες στο εισόδημα κυριάρχησε σε πολλές συνεδρίες, καθώς τα νέα στοιχεία της Eurostat και οι εισηγήσεις της AGE Platform Europe ανέδειξαν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι τοπικές κοινωνίες.
Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου παρουσιάστηκε μέσα από τα στοιχεία της Eurostat και τη φετινή Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Περιφερειών και Πόλεων ως περιοχή με έντονη οικονομική δραστηριότητα και διευρυμένο πεδίο κοινωνικής μέριμνας, σύμφωνα με τις δημογραφικές εξελίξεις των τελευταίων ετών.
Σύμφωνα με το Eurostat Regional Yearbook 2025, ο πληθυσμός της Περιφέρειας ανέρχεται σε περίπου 324 χιλιάδες κατοίκους, εκ των οποίων το 22% είναι άνω των 65 ετών. Ο δείκτης γήρανσης έχει φτάσει στο 140%, δηλαδή 140 ηλικιωμένοι για κάθε 100 νέους κάτω των 15 ετών. Το προσδόκιμο ζωής ανέρχεται στα 84 έτη για τις γυναίκες και 79 για τους άνδρες, ελαφρώς υψηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο.
Η δημογραφική εικόνα αντικατοπτρίζει τη γενική τάση στις ευρωπαϊκές περιφέρειες του Νότου, όπου η μακροζωία συνδυάζεται με αυξημένες ανάγκες φροντίδας και σταδιακή μείωση του ενεργού πληθυσμού.
Τα δεδομένα προέρχονται από την ετήσια έρευνα της Eurostat για τις περιφέρειες NUTS 2, η οποία στηρίζεται σε επίσημες μετρήσεις πληθυσμού, εισοδήματος και κοινωνικών δεικτών έως το 2023. Η επεξεργασία γίνεται με βάση το ευρωπαϊκό σύστημα EU-SILC, που επιτρέπει τη σύγκριση των κοινωνικών συνθηκών μεταξύ περιφερειών και χωρών της Ε.Ε. Οι δείκτες χρησιμοποιούνται ως εργαλείο πολιτικής, ώστε να προσαρμόζονται τα προγράμματα συνοχής και οι χρηματοδοτήσεις στις πραγματικές ανάγκες των κατοίκων.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Νοτίου Αιγαίου αντιστοιχεί στο 73% του μέσου ευρωπαϊκού όρου, ενώ τα νοικοκυριά της Περιφέρειας κατέγραψαν το 2022 αύξηση πρωτογενούς εισοδήματος κατά 15,3%, την υψηλότερη στην Ελλάδα, έναντι 6,9% σε εθνικό επίπεδο. Η αύξηση αποδίδεται στην επάνοδο του τουρισμού και στη βελτίωση της απασχόλησης μετά την πανδημία.
Η εποχικότητα και το υψηλό κόστος ζωής περιορίζουν τα οφέλη αυτής της ανάκαμψης, καθώς οι δαπάνες για στέγαση, ενέργεια και μεταφορές παραμένουν σημαντικές, ιδίως στα μικρότερα νησιά.
Τα στοιχεία του EU-SILC 2023 δείχνουν ότι το 23% των κατοίκων άνω των 65 ετών στη Νότιο Αιγαίο ζουν σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, ενώ για τις γυναίκες άνω των 75 ετών το ποσοστό φθάνει το 28%. Οι διαφορές συνδέονται με χαμηλότερες συντάξεις, διακεκομμένα εργασιακά βιογραφικά και περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες στα μικρότερα νησιά.
Η Eurostat καταγράφει ότι περίπου 10% των ηλικιωμένων δηλώνουν «ανεκπλήρωτες ιατρικές ανάγκες», κυρίως λόγω έλλειψης υποδομών και δυσκολιών μετακίνησης. Το ποσοστό αυτό είναι υπερδιπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου (4,2%), στοιχείο που αποτυπώνει τις ιδιαιτερότητες της νησιωτικότητας.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι περιφέρειες με τη μεγαλύτερη αναλογία ηλικιωμένων εντοπίζονται στην Ιταλία, τη Γερμανία και την Πορτογαλία. Το Νότιο Αιγαίο κατατάσσεται κοντά στον μέσο όρο της Νότιας Ευρώπης, ενώ το προσδόκιμο ζωής του είναι συγκρίσιμο με αυτό των Βαλεαρίδων και της Μάλτας. Η Eurostat επισημαίνει ότι οι νησιωτικές περιοχές με υψηλή ποιότητα ζωής συχνά εμφανίζουν μικρότερο δείκτη πρόωρης θνησιμότητας, κάτι που συνδέεται με το φυσικό περιβάλλον και τον τρόπο ζωής.
Η AGE Platform Europe, στην έκθεσή της Pension Adequacy Report 2024, αναφέρει ότι το κόστος μακροχρόνιας φροντίδας σε περιοχές με περιορισμένες δημόσιες δομές μπορεί να φθάνει έως και το 80% του μηνιαίου εισοδήματος. Ζητά τη θέσπιση ελάχιστων εγγυημένων συντάξεων και καθολικής πρόσβασης στη φροντίδα υγείας σε όλα τα κράτη μέλη. Οι θέσεις αυτές συζητήθηκαν και στη φετινή Εβδομάδα Περιφερειών και Πόλεων, όπου η γήρανση αποτέλεσε βασικό άξονα της ευρωπαϊκής πολιτικής συνοχής.
Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου παρουσιάζει θετικά χαρακτηριστικά που συμβάλλουν στην κοινωνική ανθεκτικότητα. Το υψηλό προσδόκιμο ζωής, η μεσογειακή διατροφή, το ήπιο κλίμα και οι κοινωνικοί δεσμοί ευνοούν την υγεία και την ψυχική ισορροπία των κατοίκων μεγαλύτερης ηλικίας. Σε αρκετά νησιά, οι πολίτες τρίτης ηλικίας συμμετέχουν ενεργά στην τοπική ζωή και στηρίζουν την οικονομία μέσα από μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις και πολιτιστικές δραστηριότητες.
Η κοινωνική συνοχή που χαρακτηρίζει τα νησιά αποτελεί τη βάση για πολιτικές που στηρίζουν τους κατοίκους. Μέσα από προγράμματα κοινωνικής στήριξης και τοπικές δράσεις που χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους, ενισχύεται η φροντίδα των ηλικιωμένων, η υγεία, η κοινωνική μέριμνα και η ψηφιακή εξυπηρέτηση. Οι παρεμβάσεις αυτές δείχνουν πώς οι διαθέσιμοι πόροι μπορούν να μετατραπούν σε βελτίωση της καθημερινότητας στα νησιά.
Στην Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Περιφερειών και Πόλεων δόθηκε έμφαση στην ανάγκη οι πολίτες να παραμένουν στις περιοχές τους με αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επανέλαβε τον στόχο της για μείωση της φτώχειας κατά 15 εκατομμύρια ανθρώπους έως το 2030, μέσα από πολιτικές προσαρμοσμένες στις ανάγκες κάθε περιφέρειας. Για τις νησιωτικές περιοχές, αυτό σημαίνει ενίσχυση της τηλεϊατρικής, ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών ηλικιωμένων και επενδύσεις στην ψηφιακή συνδεσιμότητα.
Η μετανάστευση νέων επαγγελματιών προς τα μεγάλα αστικά κέντρα ή το εξωτερικό επηρεάζει τη δημογραφική ισορροπία. Η ανάπτυξη της τηλεργασίας και των ευέλικτων μορφών απασχόλησης δημιουργεί νέες δυνατότητες για παραμονή και επιστροφή νέων ανθρώπων στα νησιά, με θετικό αποτέλεσμα στην τοπική οικονομία και στις υπηρεσίες.
Η φετινή διοργάνωση στις Βρυξέλλες ανέδειξε ότι η πολιτική συνοχής της Ε.Ε. αποκτά πιο έντονο κοινωνικό χαρακτήρα. Το Νότιο Αιγαίο, με τα πλεονεκτήματα και τις ανάγκες του, αποτελεί παράδειγμα περιφέρειας που συνδυάζει οικονομική ανάπτυξη με κοινωνική σταθερότητα.
Η γήρανση του πληθυσμού αποτελεί δεδομένο που απαιτεί προσαρμογή και σύγχρονες μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Οι κοινωνίες που επενδύουν στη φροντίδα, στην εκπαίδευση και στη συμμετοχή όλων των ηλικιών συμβάλλουν ουσιαστικά στη διαμόρφωση ενός βιώσιμου ευρωπαϊκού μέλλοντος.
