Πολύχρωμα, αλλά και κατάλευκα χωριά, οθωμανικά τζαμιά και αρχαίοι ναοί, μεσαιωνικά κάστρα, ιταλικά κτίρια και ερείπια αρχαίων πόλεων, αλλά και ακαλαίσθητες σύγχρονες πολυκατοικίες και ξενοδοχεία με αισθητική που παραπέμπει σε προορισμούς εξωτικούς. Ο Γιώργος Σκιαδόπουλος, πρόεδρος της δραστήριας Ένωσης Αρχιτεκτόνων Δωδεκανήσου, σχολιάζει την αρχιτεκτονική κληρονομιά των Δωδεκανήσων, κάνοντας έναν νοερό περίπατο με στάσεις σε αγαπημένα του κτίρια και μνημεία των νησιών και εντοπίζοντας παράλληλα τα μελανά σημεία της σύγχρονης αισθητικής.
Τι ξεχωρίζει την αρχιτεκτονική των Δωδεκανήσων από αυτήν του υπόλοιπου Αιγαίου;
Το στοιχείο της ανομοιογένειας. Αυτή η έλλειψη ομοιομορφίας, που δεν τη συναντά κανείς στην αρχιτεκτονική των Κυκλάδων, οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα Δωδεκάνησα είχαν πολλούς κατακτητές. Κάθε φορά που τα νησιά άλλαζαν χέρια, ένα νέο αρχιτεκτονικό στιλ ερχόταν να προστεθεί στα προηγούμενα, με αποτέλεσμα σήμερα να συνυπάρχουν χαρακτηριστικά αρχαιοελληνικής, βυζαντινής, ιπποτικής, οθωμανικής, ιταλικής και νεοελληνικής αρχιτεκτονικής στο ίδιο νησί. Οι μεγαλύτερες παρεμβάσεις, όχι μόνο αρχιτεκτονικές, αλλά και πολεοδομικές και χωροταξικές, έγιναν από τους Ιταλούς, οι οποίοι είχαν βενετσιάνικα, γοτθικά, αραμπέσκ, μπαρόκ και αναγεννησιακά πρότυπα. Οι διαφορετικές αρχιτεκτονικές επιρροές είναι εμφανείς και στην οικιστική αρχιτεκτονική. Χωριά του ίδιου νησιού μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. Στη Ρόδο, για παράδειγμα, έχεις από τη μια το πολύχρωμο χωριό Κοσκινού, την κατάλευκη Λίνδο και τη Λαχανιά, στην Κάρπαθο τα χρωματιστά σπίτια της Ολύμπου, αλλά και τα λευκά του Μεσοχωρίου.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία ενός δωδεκανησιακού σπιτιού;
Ο πιο χαρακτηριστικός τύπος κατοικίας στα Δωδεκάνησα είναι το μονόχωρο κτίριο. Ένα ξύλινο υπερυψωμένο πατάρι (κρέβατος, πάταρος ή σοφάς) χρησιμοποιείται για τον ύπνο, ενώ υπάρχει μαγειρείο και χώρος διημέρευσης. Τα κτίρια σε σχήμα Γ αποτελούν παραλλαγή του τύπου αυτού, έχοντας ως προσθήκη βοηθητικό χώρο, τον οποίο χρησιμοποιούσαν ως μαγειρείο στην Κάρπαθο και στην Κάσο. Η εξέλιξη του βασικού μοντέλου είναι το διώροφο σπίτι. Στον όροφο υπάρχει η σάλα και στη Νίσυρο και στην Πάτμο μια μεγάλη βεράντα, που άλλοτε ήταν εσωτερικό αίθριο και άλλοτε βρισκόταν στην πρόσοψη. Το ισόγειο το χρησιμοποιούσε η οικογένεια για τη διημέρευσή της. Τα κτίρια ήταν φτιαγμένα από πέτρα και τα δοκάρια από κυπαρίσσι ή πεύκο. Τα κενά ανάμεσα στα δοκάρια καλύπτονταν από βέργες ή καλάμια. Από πάνω έμπαιναν στρώσεις από φύκια, καλάμια και βούρλα. Το δώμα στεγανοποιούσε στρώση από συνεκτικό αργιλώδες χώμα, που ανανεωνόταν από τους κατοίκους κάθε Σεπτέμβριο.
Δώστε μας παραδείγματα εμβληματικών κτιρίων ή και οικισμών που σώζονται μέχρι σήμερα και θεωρούνται μοναδικοί για την αρχιτεκτονική τους.
Μοναδικό είναι το Παλιόκαστρο της Νισύρου, κατασκευασμένο αποκλειστικά από βασαλτικό ανδεσίτη, ένα από τα πιο σκληρά πετρώματα στον κόσμο. Αποτελεί ένα από τα αρτιότερα οχυρωματικά έργα της αρχαιότητας. Σπάνιο δείγμα μεσογειακού ρασιοναλισμού είναι το Λακκί της Λέρου. Το σχέδιο που εφαρμόστηκε τότε τοποθετούσε τις κεντρικές λειτουργίες –διοίκηση, αγορά, υπηρεσίες, πολιτισμός– στο κέντρο του οικισμού, δημιουργώντας περιφερειακά ζώνες κατοικίας των στρατιωτικών βαθμοφόρων. Στην Κω παρατηρήστε τα τεμένη που έχουν διατηρηθεί, όπως της Λότζιας και του Ντεφτερντάρ, ενώ στην Κάρπαθο, τα ιταλικά κτίρια στα Πηγάδια, όπως αυτά του δημαρχείου, του ταχυδρομείου και της αστυνομίας. Αναζητήστε στα νησιά τα δικαστήρια, τα νοσοκομεία, τα διοικητήρια, τους αλευρόμυλους, τις εκκλησίες, τα λιμεναρχεία, τις τράπεζες, τα ξενοδοχεία, τα στάδια, για να αντιληφθείτε αυτή την πολυμορφία, τις γοητευτικές αντιθέσεις και τα ετερόκλητα στοιχεία της Δωδεκανήσου.
Ο τουρισμός έχει αλλοιώσει σημαντικά την αρχιτεκτονική των νησιών;
Σίγουρα έχει αναδιαμορφωθεί το ευρύτερο τοπίο. Στα χωριά παλιά υπήρχε ο αυτονόητος πυρήνας, γύρω από τον οποίο αναπτυσσόταν η οικιστική ζώνη, ενώ πλέον, λόγω της τουριστικής ανάπτυξης, τα κέντρα των οικισμών έχουν μεταφερθεί λίγο έξω από τα χωριά – εκεί όπου βρίσκονται οι στάσεις των λεωφορείων ή εκεί όπου ανοίγουν ενοικιαστήρια αυτοκινήτων. Σε πολλά νησιά, κυρίως στα μεγαλύτερα, χτίζονται νέα ξενοδοχεία σε περιοχές εκτός σχεδίου, μοντέρνας αισθητικής, που δυστυχώς έχουν ένα αρχιτεκτονικό στιλ εμπνευσμένο από το εξωτερικό. Είναι κρίμα ο ταξιδιώτης που έρχεται στα Δωδεκάνησα για την παράδοση και τα μνημεία να διανυκτερεύει σε ένα ξενοδοχείο που μιμείται μια ξένη τάση και παραπέμπει στο Μπαλί, στη Νέα Υόρκη ή στην Αφρική. Είναι το δικό μας στοίχημα, ως Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Δωδεκανήσου, να καλλιεργήσουμε μια αρχιτεκτονική παιδεία που θα αναδεικνύει και θα εξελίσσει την παράδοση των νησιών. Αυτός ήταν και ο λόγος που ξεκινήσαμε να διοργανώνουμε αρχιτεκτονικούς περιπάτους, αλλά και συνέδρια αρχιτεκτονικής και τουρισμού σε συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, τους δήμους, την Εφορεία Αρχαιοτήτων, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, πολιτιστικούς συλλόγους, επιμελητήρια και πολλούς φορείς. Τα συνέδρια είναι ετήσια, φιλοξενούμε ομιλητές από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και πλέον προσελκύουν πάνω από 500 συμμετέχοντες από όλη την Ελλάδα. Επιπλέον, φιλοδοξία μας είναι να αναβαθμίσουμε τον αστικό εξοπλισμό στα Δωδεκάνησα, προκηρύσσοντας πανελλήνιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς – ήδη έχουν ολοκληρωθεί πέντε. Είναι στο χέρι της πολιτείας να αξιοποιήσει τις προτάσεις των αρχιτεκτόνων πάνω στον εξοπλισμό παραλιών, τa κιόσκιa, τa παγκάκιa, τις στάσεις των λεωφορείων, τα φωτιστικά και τους κάδους απορριμμάτων.
Μια εικόνα που σας θλίβει και που θα θέλατε να αλλάξει.
Είναι θλιβερό το θέαμα της γειτονιάς ή του χωριού που ερημώνει, επειδή εγκαταλείπονται τα σπίτια. Αντικρίζω συχνά διατηρητέα κτίσματα που καταστρέφονται, επειδή οι κληρονόμοι τους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να κάνουν την επένδυση που απαιτείται για την αποκατάστασή τους. Τα τελευταία χρόνια, ξένοι επενδυτές αγοράζουν παλιά αρχοντικά και τα επαναφέρουν στην αρχική τους μορφή, για να τα νοικιάσουν. Η πολιτεία πρέπει να συμβάλει στην ανακατασκευή αυτών των κτιρίων και να οραματιστεί το αύριο των νησιών μέσα από τα διατηρητέα και γενικότερα μέσα από την ιστορία μας. Ως κάτοικος της Ρόδου διαπιστώνω μία ακόμα ανάγκη, αυτήν της οριοθέτησης των περιοχών όπου θα λειτουργούν τα νυχτερινά κέντρα και αυτών που θα αποτελούν αμιγώς οικιστικές ζώνες, καθώς αυτές οι δύο χρήσεις δεν συνυπάρχουν αρμονικά.
Αν ξεχωρίζατε κάποια δικά σας αγαπημένα κτίρια στα Δωδεκάνησα, ποια θα ήταν αυτά;
Με γοητεύουν τα ιταλικά κτίρια της παραλιακής οδού στην Κω: το διοικητήριο, το δημαρχείο, το τελωνείο, η τουριστική αστυνομία και το λιμεναρχείο, αλλά και το συγκρότημα των ιταλικών κτισμάτων στην πλατεία Ελευθερίας, όπου στεγάζονται το Αρχαιολογικό Μουσείο, το φημισμένο καφέ Αίγλη, ο κινηματογράφος Ορφέας και η Ιπποκράτειος Βιβλιοθήκη. Επίσης, το ενετικό Κάστρο της Αστυπάλαιας, που περιστοιχίζεται από άσπρα σπιτάκια, κυκλαδίτικης μορφής. Στη Ρόδο, το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, το περίφημο αστικό σύνολο της παλιάς πόλης με την οδό των Ιπποτών, αλλά και οι εγκαταστάσεις των ιαματικών πηγών της Καλλιθέας. Στη Λέρο, στο Λακκί, θα συναντήσετε μια ενδιαφέρουσα μείξη αρ ντεκό και μπαουχάους, που απέχει πολύ από την αρχιτεκτονική των Δωδεκανήσων.
Πηγή kathimerini.gr
