• Ο φυσικός-πυρομετεωρολόγος, προειδοποιεί για τις ακραίες συνθήκες που διαμορφώνει η κλιματική κρίση στο Νότιο Αιγαίο και εξηγεί πώς η πρόληψη και η επιστημονική παρακολούθηση μπορούν να σώσουν ζωές και δάση
Oταν μιλά για φωτιές, δεν το κάνει με όρους φόβου, αλλά γνώσης. Ο Θοδωρής Γιάνναρος, φυσικός και πυρομετεωρολόγος στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, δεν περιορίζεται σε θεωρητικές αναλύσεις. Μέσα από την έρευνα και την άμεση επιστημονική υποστήριξη Δήμων όπως αυτός της Ρόδου, παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο τις συνθήκες που μπορούν να μετατρέψουν ένα απλό περιστατικό σε καταστροφή.
Με όπλο του τα δεδομένα, προειδοποιεί ότι η Ελλάδα βιώνει πλέον μια «νέα κανονικότητα». Πυρκαγιές με αυξανόμενη ένταση, εκτός αντιπυρικής περιόδου, σε περιβάλλοντα όλο και πιο ευνοϊκά για την εξάπλωσή τους. Όμως, όπως τονίζει, δεν είναι η κλιματική αλλαγή που βάζει φωτιά —είναι ο άνθρωπος. Η επιστήμη μπορεί να μας προειδοποιήσει, αλλά χρειάζεται μια πολιτική προστασία που να στηρίζεται στην εκπαίδευση, στα δεδομένα και σε τοπικούς μηχανισμούς με σχέδιο. Σε αυτή τη συνέντευξη, μιλά με καθαρότητα για τα νέα μοντέλα πρόγνωσης, την ανάγκη μόνιμης επιτήρησης, τις ευθύνες της Πολιτείας, αλλά και τον κρίσιμο ρόλο των πολιτών, που μπορούν (και πρέπει) να γίνουν μέρος της λύσης.
Αναλυτικά η συνέντευξη:
• Τα τελευταία χρόνια κ. Γιάνναρε, η Ελλάδα βιώνει ολοένα και συχνότερα ακραίες συνθήκες ξηρασίας και πλημμυρικών φαινομένων που σχετίζονται άμεσα με την κλιματική κρίση. Τι περιμένετε στο μέλλον, αν δεν παρέμβουμε στρατηγικά;
Πράγματι, τα τελευταία χρόνια κα Παμπρή, έχει αυξηθεί σημαντικά η συχνότητα και η σφοδρότητα ακραίων καιρικών φαινομένων ως άμεσο αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης. Η νέα αυτή πραγματικότητα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε θέτει ως άμεση προτεραιότητα την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της προσαρμογής των κοινοτήτων μας. Με απλά λόγια, θα πρέπει να θωρακίσουμε τις κοινότητες μας με τρόπους που να τις καθιστούν περισσότερο ανθεκτικές απέναντι στις προκλήσεις του ακραίου καιρού, μειώνοντας τις επιζήμιες και συχνά καταστροφικές επιπτώσεις αυτού. Σε αυτή την κατεύθυνση, θα πρέπει να επενδύσουμε ουσιαστικά και ειλικρινά στην εφαρμογή συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης που θα είναι άμεσα συνδεδεμένα με συγκεκριμένες ενέργειες των μηχανισμών πολιτικής προστασίας και των οποίων η πληροφορία θα είναι άμεσα προσβάσιμη σε όλους τους πολίτες. Εξίσου σημαντικό είναι να επενδύσουμε στην απόκτηση παιδείας πολιτικής προστασίας. Με άλλα λόγια, θα πρέπει όλοι οι πολίτες να εκπαιδεύονται, ήδη από το νηπιαγωγείο, στο πώς αντιδρούμε σε περίπτωση εκδήλωσης ενός ακραίου καιρικού φαινομένου. Με το ρυθμό που εξελίσσεται η κλιματική κρίση, κάθε ημέρα που καθυστερούμε την εφαρμογή των παραπάνω στρατηγικών μέτρων θα μας φέρνει και πιο κοντά σε περισσότερες και μεγαλύτερες καταστροφές. Βρισκόμαστε δυστυχώς σε ένα σημείο όπου, ακόμα και εάν αύριο σταματούσε με κάποιο μαγικό τρόπο η παγκόσμια υπερθέρμανση, θα πρέπει να ζήσουμε με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής για αρκετά ακόμη χρόνια.
• Ποιες είναι οι βασικές μακροπρόθεσμες τάσεις που παρατηρείτε σε σχέση με την κλιματική αλλαγή και τη συχνότητα των πυρκαγιών στο Αιγαίο;
Αρχικά, είναι πολύ σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε τη σχέση της κλιματικής αλλαγής με τις δασικές πυρκαγιές. Η κλιματική αλλαγή είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που είναι σήμερα περισσότερο «φιλικό» στη φωτιά σε σύγκριση με το παρελθόν ––οι θερμότερες και ξηρότερες συνθήκες αφενός καθιστούν τη βλάστηση περισσότερο ευάλωτη στην έναρξη πυρκαγιών και αφετέρου βοηθούν τη φωτιά να αποκτά μεγαλύτερες εντάσεις. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή δεν ευθύνεται για τις ενάρξεις πυρκαγιών ––για αυτές, υπεύθυνος είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία ο άνθρωπος. Εστιάζοντας τώρα στα δεδομένα σχετικά με τη δραστηριότητα των πυρκαγιών στο Αιγαίο, αυτό που καταγράφουμε από το 2000 μέχρι το 2024 είναι μια μικρή μείωση στον μέσο ετήσιο αριθμό των ενάρξεων πυρκαγιών εντός της αντιπυρικής περιόδου, με ταυτόχρονη όμως μικρή αύξηση στο μέσο ετήσιο αριθμό των καμένων στρεμμάτων. Με άλλα λόγια, παρότι φαίνεται ότι περιορίζονται οι ενάρξεις, οι συνθήκες είναι πλέον τέτοιες που κάποια περιστατικά μπορούν ευκολότερα να ξεφύγουν και να μετατραπούν σε καταστροφικές πυρκαγιές.
• Ο συνδυασμός υψηλών θερμοκρασιών κι έντονης ξηρασίας τους καυτούς μήνες Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο επιδεινώνει σημαντικά το πυρομετεωρολογικό δυναμικό σε περιοχές όπως το Νότιο Αιγαίο; Προφανώς οι περιοχές που είναι πιο ευάλωτες λόγω μειωμένων υδάτινων πόρων στη Ρόδο είναι τα «καμένα». Όμως ο δασικός όγκος εντοπίζεται πλέον στα δυτικά του νησιού. Πόσο προβλέψιμες μπορεί να είναι αυτές οι συνθήκες;
Από την ανάλυση των διαθέσιμων στοιχείων σχετικά με την πορεία των πυρομετεωρολογικών συνθηκών στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου από τον Οκτώβριο 2024 έως τον Ιούλιο 2025, και λαμβάνοντας υπόψη τις εποχικές εκτιμήσεις για τις συνθήκες που θα επικρατήσουν τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο 2025, αναμένουμε ακραίο πυρομετεωρολογικό δυναμικό. Θα πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι το πυρομετεωρολογικό δυναμικό δεν εκτιμά εάν και πόσες πυρκαγιές θα εκδηλωθούν, αλλά πόσο ευνοϊκές θα είναι οι συνθήκες ώστε εάν εκδηλωθούν πυρκαγιές, αυτές να είναι ευκολότερο να καταστούν ανεξέλεγκτες και δυνητικά καταστροφικές. Σήμερα λοιπόν, έχουμε τα εργαλεία εκείνα που απαιτούνται ώστε να μπορούμε να εκτιμούμε αυτό τον κίνδυνο και επομένως να ενισχύουμε την ετοιμότητα μας.
• Βλέπουμε ότι οι δασικές πυρκαγιές δεν είναι πλέον εποχικό φαινόμενο. Τι δείχνουν τα στοιχεία για τη μεταβολή της διάρκειας της αντιπυρικής περιόδου και ποια είναι τα βασικά δεδομένα που κοιτάτε καθημερινά για να εκτιμήσετε τον κίνδυνο πυρκαγιάς;
Από την ανάλυση των επίσημων δεδομένων καταγραφής περιστατικών πυρκαγιών του Πυροσβεστικού Σώματος προκύπτει ότι, πράγματι, συντελείται στη χώρα μας μια αθόρυβη έξαρση της δραστηριότητας των πυρκαγιών εκτός της αντιπυρικής περιόδου (Νοέμβριος-Απρίλιος). Αυτό αποτελεί ένα εξαιρετικά ανησυχητικό γεγονός καθώς πλέον, λόγω της κλιματικής κρίσης, τα όρια αυτού που ονομάζουμε αντιπυρική περίοδος καθίστανται χρόνο με το χρόνο όλο και πιο δυσδιάκριτα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τονίζουμε διαρκώς την ανάγκη συνεχούς επιτήρησης των πυρομετεωρολογικών συνθηκών (θερμοκρασία, υγρασία, συνθήκες ατμοσφαιρικής ξηρασίας, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) ανά την ελληνική επικράτεια, ώστε να είμαστε περισσότερο έτοιμοι να εντοπίζουμε άμεσα τις γεωγραφικές εκείνες ζώνες όπου η αντιπυρική περίοδος «ανοίγει» νωρίτερα ή «κλείνει» αργότερα.
• Πόσο έτοιμο είναι το υπάρχον σύστημα Πολιτικής Προστασίας να διαχειριστεί αυτά τα νέα δεδομένα; Τι λείπει σήμερα;
Εάν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι και ειλικρινείς, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι έχουν γίνει πολλά θετικά βήματα τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι σκληρή και κάθε χρονιά έχουμε περιστατικά πυρκαγιών που έρχονται να μας υπενθυμίσουν ότι υπάρχουν και άλλα που μπορούμε να κάνουμε για την καλύτερη διαχείριση της φωτιάς στη χώρα μας. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει σήμερα εδραιωμένος ένας μηχανισμός που να μπορεί να υποστηρίζει τις επιχειρήσεις του Πυροσβεστικού Σώματος με τακτική ανάλυση της φωτιάς ––να συλλέγει δηλαδή στοιχεία για την εξάπλωση και τη συμπεριφορά μιας πυρκαγιάς, για τη βλάστηση που καίγεται, για την τοπογραφία της περιοχής, για τις πυρομετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν και πώς αυτές θα εξελιχθούν με σκοπό να εντοπίζει χρονικά (πότε;) και χωρικά (πού;) παράθυρα ευκαιρίας για τον περιορισμό της πυρκαγιάς. Η απουσία ποσοτικών δεδομένων για τον τρόπο με τον οποίο εξαπλώνονται και συμπεριφέρονται οι πυρκαγιές στη χώρα μας αποτελεί ένα τεράστιο κενό με άμεσες επιπτώσεις στον επιχειρησιακό μας σχεδιασμό. Εάν δεν ξέρουμε «τι κάνουν» και «γιατί» οι φωτιές στη χώρα μας, πώς θα πάρουμε μαθήματα για να είμαστε περισσότερο έτοιμοι, ασφαλείς αποδοτικοί στο μέλλον;
• Η ευαισθητοποίηση των πολιτών αποτελεί σημαντικό παράγοντα. Τι μπορούν να κάνουν οι ίδιοι οι κάτοικοι σε περιοχές υψηλού κινδύνου όπως τι ακριβώς περιλαμβάνει η συνεργασία σας με τον Δήμο Ρόδου;
Η προσωπική μου γνώμη είναι η πολιτική προστασία πρέπει να ξεκινά από το επίπεδο των Δήμων, οι οποίοι παίζουν συχνά καθοριστικό ρόλο στην έγκαιρη ανίχνευση ενάρξεων πυρκαγιών (π.χ., λειτουργία πυροφυλακίων) αλλά και στην ευαισθητοποίηση των πολιτών που οδηγεί σε αποτροπή ενάρξεων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι που μπορούμε σήμερα να υποστηρίζουμε το Δήμο Ρόδου με εξειδικευμένη πυρομετεωρολογική πληροφορία που στοχεύει στην ενίσχυση της ετοιμότητας του. Η πληροφορία που παρέχουμε στο Δήμο Ρόδου περιλαμβάνει λεπτομερείς προγνώσεις των πυρομετεωρολογικών συνθηκών και της εκτιμώμενης πυρομετεωρολογικής επικινδυνότητας για τις επόμενες 3 ημέρες (σήμερα, αύριο, μεθαύριο), με δύο καθημερινές ανανεώσεις. Σε αντίθεση με τον επίσημο χάρτη κινδύνου πυρκαγιάς της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας ––ο οποίος παίζει άλλο ρόλο, εξυπηρετώντας τον επιχειρησιακό σχεδιασμό του Πυροσβεστικού Σώματος–– τα δεδομένα που παρέχονται στο Δήμο Ρόδου επιτρέπουν τον καλύτερο εντοπισμό γεωγραφικών περιοχών (π.χ., ανατολική ή δυτική Ρόδος;) και χρονικών παραθύρων (το μεσημέρι; το βράδυ;) όπου οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες αναμένονται λιγότερο ή περισσότερο επικίνδυνες.
