Ο Δρ. Λυκούργος Λιακάκος είναι πολιτικός επιστήμονας και ειδικός στις διεθνείς σχέσεις, κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στο Διεθνές Δίκαιο με εξειδίκευση στο Δίκαιο της Θάλασσας, από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Επιπλέον, υπηρετεί ως λέκτορας στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Αθηνών στους τομείς του διεθνούς δικαίου, των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής.
Ως επιστημονικός διευθυντής στο Πολιτιστικό και Αναπτυξιακό Κέντρο ΜΕΣΟΝΗΣΟΣ στην Ελλάδα, ενσωματώνει το διεθνές δίκαιο, τη γεωπολιτική και τις περιβαλλοντικές επιστήμες, με ιδιαίτερη έμφαση στις ανανεώσιμες και θαλάσσιες πηγές ενέργειας. Έχει επίσης συνεργαστεί ως ερευνητικός συνεργάτης στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης (ΕΚεΠΕΚ). Τον Δεκέμβριο του 2024, συμμετείχε στο πρώτο Σχολείο Συμμετοχικής Δημοκρατίας της Ελλάδας, που διοργανώθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
• Να ξεκινήσουμε από τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και να σας ζητήσω να μας σχολιάσετε τις εξελίξεις.
Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός (ΘΧΣ) διαμορφώθηκε στα μέσα Απριλίου του 2025. Δεν έγινε ως πρωτοβουλία της Ελλάδας, καθώς έπρεπε να συμμορφωθεί με την κοινοτική οδηγία που έλεγε ότι έπρεπε να νομοθετηθεί. Η οδηγία 2014/89 είχε ορίζοντα έως το 2021 οπότε όλες οι παράκτιες ευρωπαϊκές χώρες, έπρεπε να καταθέσουν τα εξωτερικά όρια των θαλασσίων οικονομικών ζωνών και του θαλασσοχώρου τους αποτυπώνοντας κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς σκοπούς. Το 2021 η Ελλάδα δεν το κατέθεσε και καταδικάστηκε τον Φεβρουάριο του 2025 (γιατί το παρέπεμψε η Κομισιόν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο) και αν δεν είχαμε καταθέσει το σχέδιο έως τα τέλη Απριλίου, θα πληρώναμε ένα μεγάλο πρόστιμο. Οπότε, ο ΘΧΣ έγινε υπό την πίεση της Ευρώπης. Σε αυτόν, έχουν αποτυπωθεί οι θαλάσσιες οριοθετήσεις της Ελλάδας που έχουν γίνει στο Ιόνιο (μερική τμηματική οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο) ενώ δεν αποτυπώνει τα δυνητικά όρια των νησιών στα 12 ναυτικά μίλια -όπως ορίζει το σχετικό άρθρο για το Δίκαιο της Θάλασσας. Από τις 149 παράκτιες χώρες, οι 148 έχουν προβεί στην επέκταση (πλην της Ελλάδας), οπότε είναι κάτι που μας προβληματίζει πολύ. Η επέκταση στα 12ν.μ. αποτελεί κυρίαρχο διαπραγματευτικό δικαίωμα της χώρας μας και είναι κομμάτι του ευρωπαϊκού κεκτημένου, το οποίο η Τουρκία πρέπει να σέβεται σε κάθε περίπτωση και σε κάθε απόπειρα συνεργασίας με την Ευρώπη.
Ο ΘΧΣ για να έχει ισχύ, θα πρέπει η Ελλάδα να προβεί στις απαραίτητες διορθώσεις με σαφείς γραμμές και όχι με αστερίσκους και υποσημειώσεις, να καταθέσει συντεταγμένες στον ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας βάσει των συνόρων που αποτυπώνει τα εξωτερικά όρια αυτός ο χάρτης, ο οποίος αποδίδει πλήρη επήρεια στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελλόριζου. Κι αυτό είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό σημείο, καθώς πρόκειται για μία τεράστια περιοχή ΝΑ του Καστελλόριζου, η οποία δεν διακόπτεται από κάποιο νησί ενώ κρύβει έναν μεγάλο πλούτο (αφενός υποθαλάσσιο, με την αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κ.ο.κ. εφόσον ανακηρυχθεί ΑΟΖ και ακολουθήσουν τα περαιτέρω). Μην ξεχνάμε ότι η ΑΟΖ δίνει όλα τα χαρακτηριστικά που έχει η υφαλοκρηπίδα, αλλά με αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα όχι μόνο στο υπέδαφος αλλά και επί της στήλης του ύδατος (δηλ. την αλιεία που οι Τούρκοι είτε επηρεάζουν βάναυσα, είτε παραβιάζουν τα ύδατα ανοιχτά στα νησιά) και της επιφάνειας.
Η (δυνητική) ΑΟΖ εφάπτεται με την ΑΟΖ της Κύπρου που αποτελεί ένα επιπλέον χαρτί. Πρέπει λοιπόν η χώρα μας, να το σκεφτεί πολύ σοβαρά γιατί αυτός ο χώρος είναι η πρόσβασή μας στην ΝΑ Μεσόγειο που θα την κάνει πιο πλούσια, θα βοηθήσει να καταπολεμηθεί το δημογραφικό και θα αντιστραφεί η οικονομική παρακμή. Και το λέω αυτό, διότι αν και κάποιοι δείκτες δείχνουν οικονομική βελτίωση, στην πραγματικότητα η οικονομία της χώρας δεν είναι έτσι, γι’ αυτό και πρέπει να το δούμε πολύ σοβαρά. Η Ελλάδα θα πρέπει να προχωρήσει στην επέκταση των χωρικών της υδάτων, νότια και ανατολικά της Κρήτης και όσον αφορά στο Αιγαίο να ενώσει όλες τις προεξέχουσες εσοχές από τις παραλίες (για να φτιάξει ευθείες γραμμές όπως ορίζει το Δίκαιο της Θάλασσας) κερδίζοντας 3,5-4,5% θαλασοχώρου.
• Γεννάται λοιπόν η απορία, για ποιον λόγο η χώρα μας, δεν έχει προχωρήσει στην πλήρη κήρυξη της ΑΟΖ; Τι συμβαίνει;
Να ξεκαθαρίσουμε ότι με την Τουρκία δεν μπορείς να έχεις ποτέ “ήρεμα νερά”! Η Τουρκία είναι μία μεγάλη περιφερειακή δύναμη αλλά δεν σκέφτεται όπως οι άλλες χώρες που δεν είναι στην Ευρώπη. Έχει μία αυτοκρατορική αναθεωρητική αντίληψη, με βαθιές νέο-οθωμανικές βλέψεις, θέλει να ασκήσει μία επιρροή με κάθε τρόπο, σε όλες τις περιοχές όπου υπήρχε, κάποτε η οθωμανική αυτοκρατορία. Επιπλέον, θέλει να μπει στο παιχνίδι για τα θαλάσσια κοιτάσματα που έχουν ανακαλυφθεί στη ΝΑ Μεσόγειο –τα οποία, θα μπορούσαν να συντηρούν την Ευρώπη για 30 χρόνια, εφόσον αξιοποιηθούν. Στο νέο δυστοπικό πολυπολικό περιβάλλον όπου δεν υπάρχει πλέον μία υπερδύναμη, και αναδύονται πολλές μεγάλες δυνάμεις με τους περιφερειακούς παίκτες να θέλουν να έχουν ρόλο, καθώς δεν υπάρχει αυτός ο έλεγχος, η Τουρκία θέλει να παίξει τον δικό της ρόλο. Δεν είναι τυχαίο που δουλεύει το δόγμα της “Γαλάζιας Πατρίδας” εδώ και πολλά χρόνια. Θεωρεί ακόμη (το οποίο είναι βέβαια αστείο και το χρησιμοποιεί σαν άλλοθι στις επεκτατικές της βλέψεις) ότι ένα παράκτιο κράτος που έχει νησιά όπως η Ελλάδα, σε περιοχές όπως η Μεσόγειος πρέπει (για να δικαιούται θαλάσσιες οικονομικές ζώνες) το κάθε νησί να απέχει 200ν.μ. (!!!).
Η μέχρι τώρα πολιτική της Ελλάδας, ήταν αυτή των “ήρεμων νερών” του κατευνασμού και των μηδενικών προβλημάτων. Δυστυχώς, όλα αυτά υποδεικνύουν υποχωρητικότητα και φοβικότητα, δίνοντας στον αναθεωρητή πεδίο. Οφείλει λοιπόν να υπερασπιστεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα.
Έφτασε να μιλάει για προστασία του “τουρκικού πληθυσμού” στη Θράκη (ενώ είναι μουσουλμανική μειονότητα και όχι τουρκική) κι έβαλε στο κάδρο την προστασία Ελλήνων πολιτών τουρκικής καταγωγής της Δωδεκανήσου! Η Τουρκία απειλεί απροκάλυπτα την Ελλάδα σε θέματα κυριαρχίας ενώ η ελληνική κυβέρνηση μιλάει για “ήρεμα νερά”. Δεν είχαμε ποτέ “ήρεμα νερά” με την Τουρκία!
Κι εδώ έρχομαι στο καλώδιο για την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου που περνάει ανατολικά της Κάσου και της Καρπάθου, αποτελεί ελληνική οριοθετημένη υφαλοκρηπίδα, μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου από το καλοκαίρι του 2020 (έχει κυρωθεί και με το Ν.4717). Οπότε δεν δικαιούται κανείς να παρέμβει εφόσον δεν είναι ανοικτή θάλασσα και δεν δικαιολογείται η στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας που θέλει να δώσει το μήνυμα ότι είναι ο “σερίφης” στην περιοχή και χωρίς την άδειά της δεν γίνεται τίποτα.
Το ελληνικό ΥΠΕΞ αντί να διεθνοποιήσει το θέμα στην Ε.Ε., στο ΝΑΤΟ και στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, παρακολουθεί αμέτοχα παρατηρώντας τα υποτιθέμενα “ήρεμα νερά”.
Επιπλέον, υπάρχει το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο που είναι παράνομο από κάθε πλευρά διότι αγνοεί τα κυριαρχικά δικαιώματα νησιωτικών εδαφών. Υπό αυτή την πίεση, η Ελλάδα υιοθέτησε τμηματική ΑΟΖ -έως τον 26ο – 28ο μεσημβρινό ανάμεσα στην Αίγυπτο όπου φτάνει μέχρι τη μισή… Ρόδο. Ο κύριος λόγος ήταν για να επικαλυφθεί το παράνομο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο αλλά, η οριοθετική γραμμή έγινε προς όφελος της Αιγύπτου αποδίδοντας μειωμένη επήρεια στα νησιά μας.
Συνεπώς, δεν θα γίνει τίποτα αν δεν προχωρήσει το θέμα με το καλώδιο. Μάλιστα βλέπω ότι επηρεάζεται και η σχέση μας με το Ισραήλ το οποίο προχώρησε με την Κύπρο τη συμφωνία με το καλώδιο –ενώ εμείς δεν κάναμε ακόμη κάτι. Μην ξεχνάμε ότι αυτή τη στιγμή, τα συμφέροντα του Ισραήλ και της Ελλάδας συμπλέουν, τόσο για το ζήτημα της Συρίας, όσο και για το θέμα του καλωδίου και φυσικά για την Τουρκία.
Επιτρέψτε μου να συμπληρώσω, ότι με την Αίγυπτο είχαμε συμφωνήσει να πάμε στη Χάγη. Λόγω του τουρκο-λιβυκού μνημονίου το επισπεύσαμε διμερώς και κάναμε αυτές τις παραχωρήσεις. Αυτό δεν πρέπει να συνεχιστεί στο υπόλοιπο κομμάτι της οριοθέτησης (με το υπόλοιπο κομμάτι της Ρόδου και του Καστελλόριζου). Πρέπει και η Αίγυπτος να δώσει κάτι –που δεν θέλει να αντιπαρατεθεί ευθέως με την Τουρκία.
Συνεπώς, η Ελλάδα πρέπει να οριοθετήσει και να ολοκληρώσει άμεσα την ΑΟΖ!
