• Η Ρόδος, ως μελέτη περίπτωσης, εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συζήτησης για το πώς οι τουριστικοί προορισμοί της Μεσογείου μπορούν να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες • Τι δείχνουν τα ευρήματα για την Παλιά Πόλη, τη Λίνδο, το Φαληράκι, την Καλλιθέα, την Ιξιά, την Κρεμαστή, την Τσαμπίκα, τ’ Αφάντου και το Πρασονήσι
Για πρώτη φορά δημοσιεύεται επιστημονικά τεκμηριωμένος χάρτης που αποτυπώνει τις τουριστικές ζώνες της Ρόδου και καταγράφει τον βαθμό ευπάθειάς τους απέναντι στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Η μελέτη, με τίτλο «Linking Tourism Hotspots and Vulnerability to Climate Change – Case Study Rhodes Island, Greece», παρουσιάστηκε τον Ιούλιο του 2025 στο διεθνές συνέδριο ICCSA και δημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις Springer. Είναι αποτέλεσμα συνεργασίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με τη συμβολή των ερευνητών Απόστολου Λαγαρία, Ακριβής Λέκα, Διονυσίας Κούτση και Αναστασίας Στρατήγεα.
Στόχος της έρευνας ήταν να συσχετίσει την ένταση της τουριστικής δραστηριότητας με την έκθεση συγκεκριμένων περιοχών σε κλιματικούς κινδύνους, αξιοποιώντας σύγχρονα εργαλεία γεωγραφικής ανάλυσης. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (GIS) για να συνδυάσουν πολλαπλά επίπεδα δεδομένων.
Σε αυτά περιλαμβάνονταν μακροχρόνιες μετρήσεις θερμοκρασίας και υγρασίας, στοιχεία για τη βροχόπτωση ανά εποχή, πληροφορίες για την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και γεωλογικά δεδομένα για την ακτογραμμή. Παράλληλα, ενσωμάτωσαν στοιχεία επισκεψιμότητας που συγκεντρώθηκαν από στατιστικές υπηρεσίες και τοπικούς φορείς, κατηγοριοποιημένα ανά εποχή και είδος τουριστικής δραστηριότητας.
Η χαρτογράφηση που προέκυψε κατέταξε τις περιοχές σε τρεις βασικές κατηγορίες κινδύνων. Οι θερμικοί κίνδυνοι σχετίζονται με την αύξηση της θερμοκρασίας και την ένταση του λεγόμενου «θερμικού στρες», δηλαδή την επιβάρυνση που δέχεται ο ανθρώπινος οργανισμός και τα υλικά των κατασκευών από την υπερβολική ζέστη.
Οι υδρολογικοί κίνδυνοι αφορούν πλημμυρικά φαινόμενα λόγω έντονων βροχοπτώσεων και υψηλής δόμησης κοντά στην ακτή. Οι γεωμορφολογικοί κίνδυνοι σχετίζονται κυρίως με τη διάβρωση της ακτογραμμής, όταν η θάλασσα «τρώει» σταδιακά την ξηρά, αλλά και με αλλαγές στη μορφή αμμωδών παραλιών.
Η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου καταγράφεται ως περιοχή με πολύ υψηλή επισκεψιμότητα και αυξημένη έκθεση σε θερμικό στρες. Ο συνδυασμός περιορισμένης φυσικής σκίασης και υλικών όπως η πέτρα και τα κονιάματα, που επηρεάζονται από απότομες μεταβολές θερμοκρασίας και υγρασίας, καθιστά τον ιστορικό πυρήνα ευάλωτο. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι οι αλλαγές αυτές μπορεί να επιταχύνουν φθορές σε μνημεία και κτήρια μεγάλης πολιτιστικής αξίας.
Στη Λίνδο, που συνδυάζει παραδοσιακό οικισμό και αρχαιολογικό χώρο, η υψηλή θερμοκρασία, η έντονη ηλιακή ακτινοβολία και οι ισχυροί άνεμοι αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν την αντοχή των δομών, ενώ η μεγάλη επισκεψιμότητα αυξάνει την πίεση στον χώρο.
Η παραλιακή ζώνη Φαληράκι – Καλλιθέα καταγράφει μία από τις υψηλότερες συγκεντρώσεις τουριστικών υποδομών στο νησί. Η ανάλυση δείχνει ότι οι θερμοκρασίες το καλοκαίρι είναι αυξημένες, η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία έντονη και τμήματα της ακτογραμμής παρουσιάζουν σημάδια διάβρωσης.
Στην Ιξιά και στην Κρεμαστή, οι κίνδυνοι συνδέονται κυρίως με πλημμυρικά φαινόμενα. Η υψηλή δόμηση κοντά στη θάλασσα, σε συνδυασμό με την αυξημένη συχνότητα έντονων βροχοπτώσεων, δημιουργεί προϋποθέσεις για περιστατικά που επηρεάζουν τις παράκτιες υποδομές και την τοπική οικονομία.
Η ανατολική ακτή, με περιοχές όπως η Τσαμπίκα και τα Αφάντου, χαρακτηρίζεται από μεγάλες αμμώδεις παραλίες, οι οποίες σύμφωνα με το μοντέλο είναι ευάλωτες σε διάβρωση, ειδικά σε περίπτωση ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Στο νότιο άκρο, το Πρασονήσι αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση. Το τοπίο του, που χωρίζεται από μια στενή λωρίδα άμμου, είναι εκτεθειμένο σε ισχυρούς ανέμους και η μορφή του μπορεί να αλλάξει σημαντικά με την πάροδο του χρόνου.
Η μελέτη εξετάζει τρεις χρονικούς ορίζοντες. Στο βραχυπρόθεσμο σενάριο, έως το 2035, η μέση θερμοκρασία αναμένεται να αυξηθεί κατά 1,5°C, ενώ η διάβρωση ακτών προβλέπεται να επιταχυνθεί σε ορισμένα σημεία. Στο μεσοπρόθεσμο, έως το 2050, η αύξηση θερμοκρασίας μπορεί να φτάσει τους 2°C, με περισσότερες ημέρες καύσωνα και έντονα επεισόδια βροχής. Στο μακροπρόθεσμο, έως το 2100, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας εκτιμάται ότι θα επηρεάσει παραλίες και παράκτιες υποδομές.
Για την προστασία των πολιτιστικών μνημείων, οι ερευνητές προτείνουν ειδικά σχέδια παρακολούθησης, χρήση υλικών συντήρησης που αντέχουν στις κλιματικές συνθήκες και έλεγχο της πρόσβασης όταν αυτές εντείνονται. Στις περιοχές με υψηλή τουριστική πυκνότητα, εισηγούνται τη δημιουργία νέων θεματικών διαδρομών και την ανάδειξη λιγότερο γνωστών σημείων, ώστε να μειωθεί η πίεση στις πιο ευάλωτες ζώνες.
Η διεθνής εμπειρία προσφέρει παραδείγματα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν προσαρμοσμένα στη Ρόδο. Στη Σαρδηνία εφαρμόζονται ήπιες μέθοδοι ενίσχυσης της ακτογραμμής, όπως η φύτευση ειδικών φυτών που συγκρατούν την άμμο. Στη Μάλτα, χρησιμοποιούνται επιφάνειες που αντανακλούν μέρος της θερμικής ακτινοβολίας, μειώνοντας τη θερμοκρασία σε αστικά σημεία. Στις Βαλεαρίδες, η ενίσχυση ιστορικών κτηρίων γίνεται με τεχνολογίες που σέβονται την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.
Η χαρτογράφηση που παρουσιάστηκε το 2025 αποτελεί εργαλείο σχεδιασμού και όχι καταλογισμού ευθυνών. Δίνει στις τοπικές αρχές, στους επιστήμονες και στον τουριστικό κλάδο μια σαφή εικόνα των περιοχών που χρειάζονται προτεραιότητα σε μέτρα προσαρμογής. Όπως επισημαίνεται στη δημοσίευση, η έγκαιρη αναγνώριση της ευπάθειας μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της ελκυστικότητας του νησιού και στην προστασία των φυσικών και πολιτιστικών του πόρων.
Η Ρόδος, ως μελέτη περίπτωσης, εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συζήτησης για το πώς οι τουριστικοί προορισμοί της Μεσογείου μπορούν να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες, εξασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα τουριστικών και οικονομικών δραστηριοτήτων σε βάθος χρόνου.
