• «Όταν ένα παιδί βλέπει ότι καταφέρνει πράγματα, ότι κάποιος το στηρίζει και το πιστεύει, νιώθει πιο σίγουρο για τον εαυτό του» • «Η συνεκπαίδευση δεν είναι λύση ανάγκης ή εξαίρεση· είναι δικαίωμα του παιδιού» • «Ένα παιδί που βλέπει συνεχώς ότι υστερεί… αρχίζει να πιστεύει ότι δεν αξίζει ή ότι είναι “κακός μαθητής”»
Υπάρχουν εκπαιδευτικοί που βλέπουν την τάξη όχι μόνο ως έναν χώρο μετάδοσης γνώσης, αλλά ως πεδίο σχέσης, εμπιστοσύνης και ίσων ευκαιριών.
Εκπαιδευτικοί που δεν μετρούν την πρόοδο μόνο με αριθμούς, αλλά με χαμόγελα, μικρές κατακτήσεις και βήματα προόδου.
Η Μίκα Παπασάββα είναι μία από αυτούς. Φιλόλογος, μητέρα, ερευνήτρια και εκπαιδευτικός με ψυχή, μιλά για τη συνεκπαίδευση, την ειδική αγωγή, την παράλληλη στήριξη, την εκμάθηση στην εποχή της τεχνολογίας αλλά και το δικαίωμα κάθε παιδιού να μαθαίνει με τον δικό του τρόπο.
Στη πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή της στη «δημοκρατική», μιλά για όλα όσα μπορούν να επιτευχθούν μέσα στις σχολικές αίθουσες, όταν πίσω από τον ρόλο του εκπαιδευτικού βρίσκεται ένας άνθρωπος με αληθινό ενδιαφέρον, πίστη στη δύναμη της διαφορετικότητας και βαθιά ανάγκη να κάνει τη γνώση προσβάσιμη σε όλα τα παιδιά χωρίς εξαιρέσεις.
• Κυρία Παπασάββα, πώς προέκυψε η ενασχόλησή σας με την ειδική αγωγή και τη στήριξη μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες;
Κατά τη διάρκεια της τελευταίας μου χρονιάς στο πανεπιστήμιο, στο τμήμα Φιλολογίας, η μητέρα μου με ενθάρρυνε να διερευνήσω τον τομέα της ειδικής αγωγής, ο οποίος, ακόμα και το 2012, βρισκόταν σε σχετικά πρώιμο στάδιο ανάπτυξης. Έτσι, αποφάσισα να παρακολουθήσω μία σχετική ημερίδα που διοργανώθηκε εκείνη την περίοδο στο πανεπιστήμιο. Μου προκάλεσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι κάποια παιδιά μπορούσαν να μαθαίνουν με διαφορετικό τρόπο, έξω από τις καθιερωμένες διδακτικές μεθόδους.
Η εμπειρία αυτή με ώθησε να αναζητήσω το επόμενο βήμα μου, το μεταπτυχιακό πρόγραμμα που θα ακολουθούσα. Με τη βοήθεια του γραφείου διασύνδεσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου φοιτούσα, αλλά και με τη σταθερή στήριξη των γονιών μου — τόσο οικονομική όσο και ψυχολογική — πήρα την απόφαση να συνεχίσω τις σπουδές μου στο Ηνωμένο Βασίλειο. Έτσι, εγγράφηκα στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην Ειδική Αγωγή και Συνεκπαίδευση του Manchester Metropolitan University.
Μετά την απόκτηση του μεταπτυχιακού μου τίτλου και την πολύτιμη εμπειρία μου στη διδασκαλία παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αποφάσισα να προχωρήσω σε διδακτορικές σπουδές. Καθοριστική σε αυτή την απόφαση στάθηκε και η υποστήριξη του αείμνηστου Βασίλη Μανέττα, εγκεκριμένου εκπαιδευτικού και πνευματικού μου πατέρα, του οποίου η συμβολή υπήρξε ανεκτίμητη. Έτσι, τον Νοέμβριο του 2021, ξεκίνησα τη διδακτορική μου διατριβή στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, υπό την επίβλεψη της κ. Κατερίνας Φραντζή, με θέμα: «Μοντέλα συνεκπαίδευσης παιδιών με και χωρίς μαθησιακές δυσκολίες στα γλωσσικά μαθήματα σε γυμνάσια γενικής αγωγής στον νομό Δωδεκανήσου».
Η έρευνά μου βρίσκεται πλέον στο τελικό της στάδιο. Σε όλο αυτό το επιστημονικό και προσωπικό ταξίδι, συνοδοιπόροι μου είναι οι γονείς μου, ο σύζυγός μου και τα παιδιά μου, οι οποίοι με στηρίζουν και με ενθαρρύνουν σε κάθε μου βήμα.
• Πόσο σημαντική θεωρείτε την ύπαρξη της παράλληλης στήριξης μέσα στη σχολική τάξη;
Η ύπαρξη της παράλληλης στήριξης μέσα στη σχολική τάξη είναι εξαιρετικά σημαντική, ειδικά σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που επιδιώκει την ένταξη και τη συνεκπαίδευση όλων των μαθητών, ανεξαρτήτως των ιδιαίτερων μαθησιακών ή αναπτυξιακών τους αναγκών. Η παρουσία εκπαιδευτικού παράλληλης στήριξης τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση διασφαλίζει την ισότιμη συμμετοχή των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή δυσκολίες στο μαθησιακό περιβάλλον, ενισχύει τη διαφοροποίηση της διδασκαλίας, προσφέροντας εξατομικευμένες παρεμβάσεις και στρατηγικές που ευνοούν την κατανόηση και την πρόοδο του μαθητή, υποστηρίζει τον/την δάσκαλο/α της τάξης, καθώς διευκολύνει τη διαχείριση της ετερογένειας του μαθητικού πληθυσμού. Ακόμα βοηθάει στην καλλιέργεια θετικού κλίματος αποδοχής και συμπερίληψης, βοηθώντας όλους τους μαθητές να μάθουν να σέβονται και να συνεργάζονται με τη διαφορετικότητα και προλαμβάνει τη σχολική αποτυχία και τον κοινωνικό αποκλεισμό, δίνοντας ευκαιρίες προσωπικής και ακαδημαϊκής ανάπτυξης.
• Ποια είναι τα βασικά οφέλη για τα παιδιά που έχουν πρόσβαση σε ποιοτική παράλληλη στήριξη;
Η ποιοτική παράλληλη στήριξη μπορεί να προσφέρει στα παιδιά πολλά και σημαντικά οφέλη, με τρόπο απλό και ουσιαστικό. Πρώτα απ’ όλα, βοηθά τα παιδιά να μαθαίνουν καλύτερα, γιατί ο εκπαιδευτικός που τα στηρίζει τους εξηγεί με τρόπο που καταλαβαίνουν και προσαρμόζει το μάθημα στις δικές τους ανάγκες. Έτσι, το παιδί σιγά-σιγά αρχίζει να κατανοεί καλύτερα το σχολικό περιεχόμενο, να συμμετέχει πιο ενεργά και να νιώθει πως μπορεί να τα καταφέρει. Επιπλέον, ενισχύεται η αυτοπεποίθησή του. Όταν ένα παιδί βλέπει ότι καταφέρνει πράγματα, ότι κάποιος το στηρίζει και το πιστεύει, νιώθει πιο σίγουρο για τον εαυτό του. Αυτό έχει μεγάλη σημασία, γιατί το βοηθά να θέλει να προσπαθήσει περισσότερο και να μην εγκαταλείπει εύκολα. Ένα άλλο πολύ σημαντικό όφελος είναι ότι με τη βοήθεια της παράλληλης στήριξης, το παιδί μπορεί να ενταχθεί καλύτερα στην ομάδα της τάξης, να κάνει φίλους και να νιώθει πως ανήκει. Αυτό το προστατεύει από το να απομονωθεί ή να αισθανθεί διαφορετικό με αρνητικό τρόπο. Τέλος, όταν υπάρχει σταθερή και σωστή υποστήριξη, το παιδί μαθαίνει όχι μόνο τα μαθήματα, αλλά και πώς να οργανώνει τη σκέψη και τη συμπεριφορά του, κάτι που του είναι χρήσιμο και αργότερα στη ζωή του.
Η παρουσία της παράλληλης στήριξης δεν ωφελεί μόνο το παιδί που τη δέχεται, αλλά έχει θετική επίδραση και στον δάσκαλο και στους συμμαθητές του. Από την πλευρά του δασκάλου, η παράλληλη στήριξη λειτουργεί σαν πολύτιμη βοήθεια μέσα στην τάξη. Ο εκπαιδευτικός της τάξης δεν είναι μόνος του στην προσπάθεια να καλύψει τις ανάγκες όλων των παιδιών. Έχει δίπλα του έναν συνεργάτη που μπορεί να υποστηρίξει πιο στοχευμένα το παιδί που δυσκολεύεται, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απομονώνεται. Έτσι, ο δάσκαλος μπορεί να οργανώσει καλύτερα το μάθημα, να διατηρήσει την ισορροπία στην τάξη και να αφιερώσει χρόνο σε όλα τα παιδιά. Από την πλευρά των συμμαθητών, η σωστά οργανωμένη παράλληλη στήριξη βοηθά στην καλλιέργεια ενσυναίσθησης, σεβασμού και αποδοχής της διαφορετικότητας. Τα παιδιά βλέπουν πως όλοι μπορούν να συμμετέχουν στο μάθημα, με τον δικό τους τρόπο, και πως η στήριξη δεν είναι προνόμιο, αλλά μία φυσική και δίκαιη διαδικασία. Μαθαίνουν ότι η διαφορετικότητα δεν είναι κάτι που πρέπει να φοβόμαστε ή να αποφεύγουμε, αλλά κάτι που μπορούμε να κατανοούμε και να αγκαλιάζουμε. Με λίγα λόγια, η παράλληλη στήριξη, όταν γίνεται σωστά, κάνει την τάξη πιο δίκαιη, πιο ανθρώπινη και πιο αποτελεσματική για όλους.
• Ποιες είναι οι συνέπειες όταν ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες δεν λαμβάνει την αναγκαία υποστήριξη;
Όταν ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες δεν λαμβάνει την υποστήριξη που χρειάζεται, αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες τόσο στη σχολική του ζωή όσο και στην ψυχολογική του κατάσταση. Πρώτα απ’ όλα, δυσκολεύεται να παρακολουθήσει το μάθημα. Όταν οι ανάγκες του δεν καλύπτονται, αρχίζει να χάνεται, να μην καταλαβαίνει τι του ζητούν και να μένει πίσω. Αυτό φέρνει απογοήτευση και πολύ συχνά το παιδί σταματά να προσπαθεί, γιατί νιώθει ότι έτσι κι αλλιώς δεν θα τα καταφέρει. Αυτό μπορεί να επηρεάσει και την εικόνα που έχει για τον εαυτό του. Ένα παιδί που βλέπει συνεχώς ότι υστερεί σε σχέση με τους συμμαθητές του, αρχίζει να πιστεύει ότι δεν αξίζει ή ότι είναι “κακός μαθητής”. Αυτή η χαμηλή αυτοεκτίμηση το ακολουθεί συχνά και εκτός σχολείου και μπορεί να επηρεάσει τη διάθεσή του, τη συμπεριφορά του, ακόμα και τις σχέσεις του με τους άλλους. Επιπλέον, μπορεί να παρουσιάσει προβλήματα συμπεριφοράς. Πολλές φορές, όταν ένα παιδί δεν μπορεί να εκφράσει με λόγια τη δυσκολία του, το κάνει με τρόπο αρνητικό – είτε με ξεσπάσματα, είτε με άρνηση να συμμετέχει, είτε ακόμα και με απομόνωση. Μακροπρόθεσμα, η έλλειψη στήριξης μπορεί να οδηγήσει σε σχολική αποτυχία, εγκατάλειψη του σχολείου ή και κοινωνικό αποκλεισμό. Όλα αυτά θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, αν το παιδί είχε την ευκαιρία να στηριχθεί σωστά και έγκαιρα.
• Τι θεωρείτε πως πρέπει να αλλάξει ή να ενισχυθεί στο σύστημα ώστε να καλύπτονται αποτελεσματικά οι ανάγκες παράλληλης στήριξης;
Για να καλύπτονται πραγματικά και ουσιαστικά οι ανάγκες παράλληλης στήριξης, χρειάζονται αρκετές βελτιώσεις και ενισχύσεις στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να γίνονται έγκαιρα και σωστά οι διαγνώσεις. Πολλά παιδιά περνούν μήνες ή και χρόνια χωρίς επίσημη αναγνώριση των δυσκολιών τους, επειδή καθυστερούν οι διαδικασίες στα ΚΕΔΑΣΥ (πρώην ΚΕΔΔΥ). Αυτό σημαίνει ότι χάνεται πολύτιμος χρόνος και τα παιδιά μένουν χωρίς υποστήριξη εκεί που τη χρειάζονται περισσότερο. .Υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών που περιμένουν πάνω από έναν χρόνο, ώστε να περάσουν από αξιολόγηση. Έπειτα, χρειάζεται να υπάρχει σταθερότητα στο προσωπικό της παράλληλης στήριξης. Δεν γίνεται κάθε χρόνο τα παιδιά να αλλάζουν πρόσωπο και να ξεκινούν από την αρχή τη σχέση τους με έναν νέο δάσκαλο. Είναι βασικό να υπάρχει συνέχεια, εμπιστοσύνη και σωστή συνεργασία ανάμεσα στο παιδί, την οικογένεια και τον εκπαιδευτικό. Ακόμα, είναι σημαντικό να ενισχυθεί η επιμόρφωση όλων των εκπαιδευτικών, όχι μόνο αυτών της ειδικής αγωγής. Επιπλέον, το κράτος πρέπει να χρηματοδοτεί και να στελεχώνει σωστά τα σχολεία. Δεν αρκεί να εγκρίνεται μία θέση παράλληλης στήριξης· πρέπει να καλύπτεται άμεσα και πλήρως, και να προσφέρονται κατάλληλα εργαλεία, υποδομές και χρόνος συνεργασίας. Τέλος, πρέπει να αλλάξει και η νοοτροπία γύρω από την ειδική αγωγή. Δεν είναι λύση ανάγκης ή εξαίρεση· είναι δικαίωμα του παιδιού και βασικό κομμάτι μίας σχολικής κοινότητας που σέβεται και αγκαλιάζει τη διαφορετικότητα.
• Τα παιδιά σήμερα έχουν πολλαπλά ερεθίσματα λόγω της τεχνολογίας. Πόσο έχει επηρεάσει αυτό τη συμμετοχή τους στα μαθήματα του σχολείου;
Η τεχνολογία έχει φέρει πολλά ερεθίσματα στη ζωή των παιδιών — περισσότερα από κάθε άλλη εποχή — και αυτό έχει επηρεάσει σημαντικά τον τρόπο που συμμετέχουν στο σχολείο. Από τη μία πλευρά, τα παιδιά έχουν εξοικειωθεί με εικόνες, ήχους, κίνηση και γρήγορη εναλλαγή πληροφοριών. Έτσι, όταν έρχονται σε μία τάξη που βασίζεται κυρίως στον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας, συχνά δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν. Το μάθημα τους φαίνεται “αργό”, “βαρετό” ή χωρίς νόημα σε σχέση με τα ερεθίσματα που δέχονται εκτός σχολείου. Αυτό οδηγεί πολλές φορές σε μειωμένη συμμετοχή, έλλειψη ενδιαφέροντος και εύκολη απόσπαση προσοχής. Από την άλλη πλευρά όμως, η τεχνολογία μπορεί να γίνει και σύμμαχος, αν αξιοποιηθεί σωστά. Όταν ο δάσκαλος εντάσσει στο μάθημα διαδραστικά μέσα, βίντεο, εφαρμογές ή παιχνίδια γνώσης, τότε τα παιδιά δείχνουν πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον και συμμετέχουν πιο ενεργά. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι τα παιδιά σήμερα μαθαίνουν αλλιώς, όχι λιγότερο. Άρα, το θέμα δεν είναι να “κόψουμε” την τεχνολογία, αλλά να βρούμε τρόπους να τη χρησιμοποιήσουμε δημιουργικά μέσα στην τάξη, έτσι ώστε να “μιλάμε” στη γλώσσα των παιδιών και να κρατάμε ζωντανή τη σύνδεσή τους με τη μάθηση.
• Πώς μπορεί ένας εκπαιδευτικός να αξιοποιήσει την τεχνολογία δημιουργικά για να ενισχύσει το ενδιαφέρον των μαθητών;
Ένας εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει την τεχνολογία με πολύ δημιουργικούς και απλούς τρόπους, ώστε να κάνει το μάθημα πιο ζωντανό και ελκυστικό για τους μαθητές. Αρχικά, μπορεί να χρησιμοποιήσει διαδραστικά εργαλεία όπως παρουσιάσεις με εικόνες, βίντεο, ή σύντομα κινούμενα σχέδια που εξηγούν δύσκολες έννοιες. Τα παιδιά ανταποκρίνονται θετικά όταν η πληροφορία συνοδεύεται από εικόνα και ήχο, γιατί αυτό τους τραβά την προσοχή και βοηθά την κατανόηση. Επίσης, μπορεί να εντάξει εκπαιδευτικά παιχνίδια και κουΐζ μέσω εφαρμογών όπως το Kahoot ή το Quizizz. Οι μαθητές συμμετέχουν με ενθουσιασμό, καθώς νιώθουν ότι παίζουν, ενώ στην πραγματικότητα μαθαίνουν. Αυτή η μορφή «παιχνιδοποίησης» του μαθήματος τους κρατά ενεργούς και δεκτικούς. Η χρήση tablet ή υπολογιστών για ομαδικές εργασίες είναι άλλη μία καλή ιδέα. Τα παιδιά μπορούν να συνεργαστούν για να κάνουν μία ψηφιακή παρουσίαση, ένα μικρό βίντεο ή να ψάξουν πληροφορίες για ένα θέμα. Με αυτόν τον τρόπο μαθαίνουν και να χρησιμοποιούν την τεχνολογία υπεύθυνα και με σκοπό. Ο εκπαιδευτικός μπορεί επίσης να φτιάξει ηλεκτρονικές τάξεις (π.χ. μέσω του Google Classroom), όπου οι μαθητές μπορούν να βρίσκουν υλικό, να υποβάλλουν εργασίες ή να αλληλεπιδρούν και από το σπίτι. Αυτό ενισχύει και τη συνέχεια της μάθησης πέρα από το σχολείο. Τέλος, σημαντικό είναι ο δάσκαλος να ενθαρρύνει τους μαθητές να δημιουργούν με την τεχνολογία: να γράφουν ιστορίες, να ηχογραφούν τις φωνές τους, να φτιάχνουν κόμικς, αφίσες ή ακόμα και μικρές εφαρμογές. Όταν τα παιδιά είναι δημιουργοί και όχι απλοί χρήστες, νιώθουν περήφανα και ενθουσιάζονται με τη μάθηση.
Όλες αυτές οι πρακτικές που σας περιέγραψα, για μένα πριν μπω στη σχολική τάξη, ήταν απλώς θεωρίες πάνω στο χαρτί. Ωστόσο, με μεγάλη χαρά διαπίστωσα πως πράγματι εφαρμόζονται — και μάλιστα με επιτυχία — σε δημόσια σχολεία του νησιού μας. Στο σχολείο όπου εργάζομαι φέτος, το 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Ρόδου, ως αναπληρώτρια φιλόλογος ειδικής αγωγής στο τμήμα ένταξης και μέλος της Ε.Δ.Υ. (Ειδικής Διεπιστημονικής Υποστηρικτικής Ομάδας), κατά τη διάρκεια όλων των γλωσσικών μαθημάτων — είτε στο τμήμα ένταξης είτε στη γενική τάξη — εφαρμόζονται διαφοροποιημένες διδακτικές μέθοδοι, με στόχο την ουσιαστική συμμετοχή όλων των μαθητών.
Μερικά παραδείγματα είναι η δημιουργία ψηφιακών “escape rooms” από εκπαιδευτικούς της γενικής αγωγής στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών και της Ιστορίας. Σε αυτά τα μαθήματα, τα παιδιά με και χωρίς μαθησιακές δυσκολίες χωρίζονταν σε ομάδες και είχαν ως στόχο την «απόδραση» από το ψηφιακό δωμάτιο μέσα από την επίλυση γρίφων σχετικών με το εκάστοτε γνωστικό αντικείμενο. Μία ακόμη ευρηματική τεχνική που εφαρμόστηκε με επιτυχία είναι η προσαρμογή γνωστών παιχνιδιών, όπως το Ρουκ Ζουκ, το Ταμπού και η σκυταλοδρομία, για την εξάσκηση σε γραμματικά και λεξιλογικά φαινόμενα στο πλαίσιο των γλωσσικών μαθημάτων. Μέσα από το παιχνίδι, οι μαθητές συμμετείχαν ενεργά, συνεργάστηκαν και διασκέδασαν μαθαίνοντας. Παράλληλα, το σχολείο συμμετέχει σε πολλές εκπαιδευτικές δράσεις που προάγουν την αποδοχή και τη διαφορετικότητα. Ενδεικτικά αναφέρω τη συμμετοχή μας στην εκδήλωση «Το Μονοπάτι του Αυτισμού» σε συνεργασία με το 5ο Γυμνάσιο Ρόδου, τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μαθηματικών, καθώς και δράσεις αφιερωμένες σε παγκόσμιες ημέρες, όπως η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου και η Παγκόσμια Ημέρα για τα Αδέσποτα Ζώα. Όλα τα παραπάνω πραγματοποιούνται χάρη στην ουσιαστική υποστήριξη της διεύθυνσης του σχολείου και τη συνεργασία όλου του εκπαιδευτικού προσωπικού, που αγκαλιάζει με συνέπεια και πίστη την καινοτομία, τη συμπερίληψη και τη δημιουργικότητα.
• Η διδακτορική σας διατριβή επικεντρώνεται στη συνεκπαίδευση παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες σε γυμνάσια γενικής αγωγής με εστίαση στα Δωδεκάνησα. Ποιες είναι οι βασικές πρώτες διαπιστώσεις σας;
Από τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, η οποία σε αυτήν της τη φάση εστιάζει στον νομό Δωδεκανήσου, φαίνεται πως η συνεκπαίδευση παιδιών με και χωρίς μαθησιακές δυσκολίες, σε γλωσσικά μαθήματα, μέσα στη γενική τάξη γυμνασίων της Δωδεκανήσου είναι πραγματικότητα. Το μεγαλύτερο μέρος του εκπαιδευτικού προσωπικού, τόσο οι διευθυντές και οι διευθύντριες, όσο και οι εκπαιδευτικοί, φαίνεται να έχουν εξειδίκευση στην ειδική αγωγή, είτε με μεταπτυχιακό τίτλο, είτε με εξειδικευμένο/α σεμινάριο/α, με αποτέλεσμα, τις περισσότερες φορές, να ανταπεξέρχονται στις ανάγκες των μαθητών και μαθητριών με μαθησιακές δυσκολίες. Από τις απαντήσεις τους τονίζεται πως η συνύπαρξη των μαθητών και μαθητριών με και χωρίς μαθησιακές δυσκολίες, εντός και εκτός τάξης, είναι αρμονική και χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Βεβαίως, επηρεάζεται ο τρόπος διδασκαλίας τους και το μεγαλύτερο μέρος των εκπαιδευτικών τονίζει τη χρήση διαφοροποιημένων πρακτικών κατά τη διάρκεια του μαθήματος, όπως χρήση πολυτροπικών κειμένων, αξιοποίηση ΤΠΕ, όπως για παράδειγμα προβολέα ή ηλεκτρονικού υπολογιστή, αλλά και διαμόρφωση του τρόπου εξέτασης, όπως για παράδειγμα με χρήση ερωτήσεων κλειστού τύπου, σωστού- λάθους και πολλαπλής επιλογής.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευτικών γενικής και ειδικής αγωγής. Σε γενικές γραμμές, η συνεργασία τους φαίνεται επιτυχημένη, όμως συχνά δεν είναι ξεκάθαρα τα όρια δράσης και δικαιοδοσίας του/της καθενός/μιάς. Σε πολλές συνεντεύξεις υπήρχε προβληματισμός για το πώς θα πρέπει να βαθμολογούνται οι μαθητές και οι μαθήτριες με μαθησιακές δυσκολίες. Έτσι, δεν είναι ξεκάθαρο από τις σχετικές οδηγίες ποιος/α εκπαιδευτικός βαθμολογεί τον μαθητή ή τη μαθήτρια, ο/η οποίος/α παρακολουθεί κάποιο από τα γλωσσικά μαθήματα στο τμήμα ένταξης. Στις περισσότερες απαντήσεις εκπαιδευτικών, τόσο γενικής όσο και ειδικής αγωγής, φαίνεται πως για την επίτευξη της συνεκπαίδευσης κατά τη διάρκεια των γλωσσικών μαθημάτων είναι απαραίτητος ο σχεδιασμός του μαθήματος από κοινού. Έτσι, μπορεί, για παράδειγμα, να σχεδιαστεί ο «σκελετός» του μαθήματος από τον/την εκπαιδευτικό γενικής αγωγής και στη συνέχεια να προσαρμόζεται και για τις ανάγκες των μαθητών και μαθητριών με μαθησιακές δυσκολίες από τον/την εκπαιδευτικό ειδικής αγωγής. Αρκετοί/ες από τους/τις εκπαιδευτικούς ανέφεραν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κάθε χρόνο αφού οι συνάδελφοι με τους/τις οποίους/ες θα πρέπει να συνεργάζονται δεν παραμένουν οι ίδιοι/ες λόγω μεταθέσεων/αποσπάσεων/μετακινήσεων. Αξιοσημείωτη ήταν η έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής.
Όσον αφορά στην οπτική των διευθυντών/τριών των γυμνασίων γενικής αγωγής, υποστηρίχθηκε ότι οι διευθυντές και οι διευθύντριες προωθούν τη συνεκπαίδευση κατά τη διάρκεια των γλωσσικών αλλά και άλλων μαθημάτων. Σύμφωνα με τις θέσεις τους, είναι ιδιαίτερα υποστηρικτικοί/ες, τόσο με το προσωπικό όσο και με τους μαθητές και τις μαθήτριες. Επίσης, υπογράμμισαν πως καταφέρνουν πολλές φορές το «αδύνατο», αφού έλλειψη προσωπικού, έλλειψη χώρου αλλά και υλικοτεχνικής υποδομής μπορεί να υπάρξει σε κάθε φάση του σχολικού έτους. Ωστόσο, κατέδειξαν πως η σωστή διαχείριση των προβλημάτων οδηγεί σε μεγάλο βαθμό στην επίτευξη του στόχου, στη συνεκπαίδευση, τόσο για τους μαθητές και τις μαθήτριες, όσο και για το εκπαιδευτικό προσωπικό.
• Ποια μοντέλα συνεκπαίδευσης θεωρείτε πιο αποτελεσματικά στην πράξη;
Με τον καινούργιο νόμο που αφορά στη συνεκπαίδευση, ο εκπαιδευτικός ειδικής αγωγής του τμήματος ένταξης πρέπει τις περισσότερες φορές να βρίσκεται μέσα στη γενική τάξη και να βοηθά τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Αυτό δεν είναι πανάκεια, δεν είναι πάντα εφικτό αλλά ούτε και ακατόρθωτο. Χρειάζεται άψογη συνεργασία και σύμπνοια μεταξύ των εκπαιδευτικών γενικής και ειδικής αγωγής. Αυτό φυσικά εξαρτάται από το είδος των μαθησιακών δυσκολιών κάθε φορά.
• Ποιο μήνυμα θα στέλνατε στους γονείς που ανησυχούν για την εκπαιδευτική πορεία του παιδιού τους;
Επειδή είμαι και εγώ μαμά δύο αγοριών, ξέρω πως οι γονείς ποτέ δεν παύουν να ανησυχούν από το πιο ασήμαντο έως το πιο σημαντικό που συμβαίνει στα παιδιά τους. Θέλω να τους πω να εμπιστεύονται το ένστικτό τους, να συμβουλεύονται τους ειδικούς και να γίνονται αρωγοί μαζί τους για αυτό που είναι καλύτερο για τα παιδιά τους χωρίς να ντρέπονται για οτιδήποτε διαφορετικό μπορεί να έχει το παιδί τους.
• Ποια είναι η μεγαλύτερη χαρά ή επιτυχία που έχετε βιώσει μέχρι σήμερα στη διαδρομή σας ως εκπαιδευτικός;
Όταν μου έλεγαν ότι το να είσαι εκπαιδευτικός είναι λειτούργημα δεν καταλάβαινα τι εννοούσαν. Όταν μπεις στη σχολική τάξη και μπορείς να βοηθήσεις ένα παιδί να κατακτήσει το οτιδήποτε, ακόμα και να ξεπεράσει μία δυσκολία που σε κάποιον φαίνεται μικρή, είναι το ωραιότερο συναίσθημα γιατί αισθάνεσαι υπερήφανος γι’ αυτό το παιδί που προσπάθησε και με τον δικό του τρόπο το κατάφερε. Χαίρομαι φέτος που από τη θέση μου στο σχολείο έχω τη δυνατότητα να ζω τέτοιες στιγμές καθημερινά, με παιδιά που είναι διαφορετικά και μπορούν να μάθουν με τον δικό τους τρόπο.
