• Οι μελέτες περιλαμβάνουν σημαντικά ευρήματα για τα Δωδεκάνησα και χαρτογραφούν τα σενάρια ανόδου της στάθμης και της θερμοκρασίας μέχρι το τέλος του αιώνα
• Η Ρόδος προτείνεται ως το καταλληλότερο σημείο εφαρμογής έργων ανθεκτικότητας λόγω μεγέθους και στρατηγικής θέσης
Δύο έρευνες που δημοσιεύθηκαν μέσα στο 2025 καταγράφουν για πρώτη φορά, με συγκριτικά δεδομένα, τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν τα ελληνικά λιμάνια από τη θάλασσα και τη θερμότητα. Οι μελέτες, περιλαμβάνουν σημαντικά ευρήματα για τα Δωδεκάνησα και ειδικά τη Ρόδο, και χαρτογραφούν τα σενάρια ανόδου της στάθμης και της θερμοκρασίας μέχρι το τέλος του αιώνα.
Η πρώτη μελέτη, με τίτλο “Exposure of Greek Ports to Marine Flooding and Extreme Heat Under Climate Change”, δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Water (MDPI) τον Ιούνιο του 2025. Εκπονήθηκε από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου σε συνεργασία με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο πλαίσιο του προγράμματος Horizon Europe. Την ερευνητική ομάδα αποτελούν οι Ανδρέας Σκιαδάς, Ειρήνη Δούνα, Θεόδωρος Γαλάνης και ο καθηγητής Χρήστος Καρτάλης. Παρουσιάστηκε στο συνέδριο Ports and Climate Resilience στη Μασσαλία και αναλύει 155 ελληνικά λιμάνια βάσει δύο διεθνών σεναρίων: RCP 4.5 και RCP 8.5.
Η δεύτερη, με τίτλο “Main Climate Risks on Greek Ports”, παρουσιάστηκε τον Μάιο του 2025 στη Γενεύη, στο πλαίσιο του Forum on Transport and Environment της Οικονομικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Ευρώπη (UNECE). Συντάχθηκε σε συνεργασία με το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών και περιλαμβάνει συγκριτικά στοιχεία για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα ελληνικά λιμάνια από τη θάλασσα και τη θερμότητα.
Και οι δύο μελέτες εξετάζουν την επίδραση της ανόδου της στάθμης της θάλασσας έως 0,8 μέτρα και της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας κατά 3 έως 4 βαθμούς μέσα στον αιώνα.
Η Ρόδος
Η Ρόδος αποτελεί το νησί με την πιο ολοκληρωμένη τεκμηρίωση. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου την χωρίζουν σε τέσσερις βασικές λιμενικές υποδομές, Μανδράκι, Ακαντιά, μαρίνα Ρόδου και παράκτιο μέτωπο πόλης, και σε πέντε δευτερεύουσες, Καμείρου Σκάλας, Λίνδου, Αφάντου, Κολυμπίων και Γενναδίου, μαζί με τις ακτές Κατταβιάς και Πρασονησίου.
Στο Μανδράκι, η χαμηλή στάθμη και η γεωμορφολογία του χώρου αυξάνουν την πιθανότητα κατάκλυσης. Στο δυσμενές σενάριο ανόδου της στάθμης κατά 0,8 μ., η θάλασσα μπορεί να προχωρήσει έως 100 μέτρα προς την ξηρά, με βάθος νερού που κυμαίνεται από 30 έως 65 εκατοστά. Η έρευνα εντοπίζει διάβρωση στον παλαιό λιμενοβραχίονα και στα πρανή.
Στην Ακαντιά, οι άνεμοι του νοτιά προκαλούν κύματα με ένταση που φθείρει τις λιμενικές επιφάνειες. Προτείνεται σταδιακή ανύψωση των κρηπιδωμάτων και ενίσχυση της θεμελίωσης. Η έκθεση της UNECE καταγράφει το λιμάνι ως κρίσιμο εμπορικό κόμβο που χρειάζεται συνεχή παρακολούθηση στάθμης και θερμοκρασίας.
Η μαρίνα Ρόδου, στη ζώνη του Ζέφυρου, εμφανίζει την υψηλότερη θερμική επιβάρυνση. Οι θερμοκρασίες επιφάνειας φθάνουν τους 47,6 βαθμούς με υγρασία 80%. Οι ερευνητές εισηγούνται χρήση ψυχρών υλικών, φυσική σκίαση και ανασχεδιασμό των επιφανειών πρόσδεσης για μείωση της θερμικής καταπόνησης.
Το παράκτιο μέτωπο της πόλης, από την Κολώνα έως τα τείχη της Μεσαιωνικής Πόλης, χαρακτηρίζεται ως περιοχή υψηλής ευπάθειας λόγω χαμηλού υψομέτρου και ιστορικού χαρακτήρα. Κατά την προσομοίωση έντονων βροχοπτώσεων, εντοπίζεται φαινόμενο υποσκαφής των εδαφών.
Στην Κάμειρο Σκάλα, η αναμενόμενη άνοδος της στάθμης κατά 0,4 μ. οδηγεί σε μερική πλημμύρα στους χώρους επιβατών. Οι μελετητές αναφέρουν ανεπαρκή αποστράγγιση και ανάγκη αντιδιαβρωτικών έργων.
Στη Λίνδο, παρότι δεν υπάρχουν πλήρη υψομετρικά δεδομένα, καταγράφεται αυξημένο θερμικό φορτίο λόγω της ηλιοφάνειας και της αντανάκλασης από τον αστικό ιστό. Η πρόταση περιλαμβάνει σκίαση και χρήση υλικών χαμηλής ανακλαστικότητας.
Στην παράκτια ζώνη των Αφάντου και Κολυμπίων, όπου λειτουργούν μικρά αλιευτικά καταφύγια και εγκαταστάσεις πρόσδεσης, οι μελετητές εντοπίζουν μέτριο επίπεδο κινδύνου. Η άνοδος του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και η σταδιακή διάβρωση του εδάφους μπορεί να επηρεάσουν τη σταθερότητα των πρανών.
Στο Γεννάδι, οι επιστήμονες καταγράφουν σταδιακή υποχώρηση της ακτογραμμής, περίπου μισό μέτρο κάθε χρόνο. Η περιοχή θεωρείται ζώνη όπου τα φαινόμενα πλημμύρας εμφανίζονται σπάνια, ωστόσο η διάβρωση του εδάφους είναι σταθερή και μετρήσιμη, γεγονός που δείχνει ότι η ακτή χάνει έδαφος χρόνο με τον χρόνο.
Στην Κατταβιά και το Πρασονήσι, η θερμοκρασία το καλοκαίρι φθάνει συχνά τους 44 βαθμούς, ενώ οι άνεμοι είναι έντονοι για μεγάλο μέρος του έτους. Η έκθεση αυτή στις υψηλές θερμοκρασίες και στους ανέμους δημιουργεί ανάγκη για υποδομές μικρής κλίμακας, σχεδιασμένες ειδικά για τις τοπικές συνθήκες, με αντοχή στη θερμότητα και στη διάβρωση.
Η Κως και τα υπόλοιπα νησιά
Η Κως παρουσιάζει περιορισμένο κίνδυνο πλημμύρας και σημαντική θερμική πίεση. Ο νότιος προσανατολισμός του λιμανιού αυξάνει τη θερμοκρασία επιφανείας. Η μελέτη υπολογίζει άνοδο 1,4 βαθμών έως το 2050 και περισσότερες από 60 ημέρες καύσωνα τον χρόνο.
Στην Κάλυμνο, η φθορά των κρηπιδωμάτων συνδέεται με τη συχνή εναλλαγή υγρασίας και θερμότητας. Οι προτάσεις περιλαμβάνουν χρήση νέων συνθέτων κονιαμάτων και σταθεροποίηση των πρανών.
Η Κάρπαθος έχει μικρή πιθανότητα πλημμύρας, αλλά σημαντική θερμική ακτινοβολία στα λιμενικά έργα, που φθάνει έως 45 βαθμούς. Στην Κάσο, τα φαινόμενα διάβρωσης και η χαμηλή στάθμη των αναχωμάτων δημιουργούν ανάγκη ενίσχυσης των υποδομών απορροής.
Η Λέρος και η Πάτμος διαθέτουν φυσική προστασία από τη θάλασσα, όμως η έλλειψη αντίστοιχων υποδομών προκαλεί αστικές πλημμύρες σε περιόδους ισχυρής βροχόπτωσης. Η Αστυπάλαια εντάσσεται στη ζώνη μέτριου κινδύνου, με την UNECE να επισημαίνει ανάγκη προσαρμογής των νέων λιμενικών υποδομών στις αυξανόμενες θερμοκρασίες.
Η Νίσυρος, η Σύμη και η Τήλος έχουν λιμάνια χαμηλού αναχώματος που, σε περίπτωση ανόδου της στάθμης κατά 0,8 μέτρα, θα χρειαστούν τεχνική ενίσχυση. Η Χάλκη, παρότι δεν εξετάζεται αυτόνομα στη μελέτη του Water, περιλαμβάνεται στην έκθεση της UNECE ως μικρό λιμάνι που υπάγεται στο δίκτυο της Ρόδου. Αναφέρεται πιθανότητα παράκτιας διάβρωσης και ανάγκη αναβάθμισης των υποδομών αντοχής.
Οι προτάσεις των ερευνητών
Η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αιγαίου εισηγείται τη δημιουργία εθνικού δικτύου παρακολούθησης λιμένων με αισθητήρες στάθμης και θερμοκρασίας, που θα ξεκινήσει πιλοτικά από τη Ρόδο και την Κω. Προτείνεται επίσης επικαιροποίηση χαρτών υψομέτρου, εφαρμογή ψυχρών υλικών και σκίαση σε χώρους λιμενικής δραστηριότητας.
Η UNECE προτείνει στην Ελλάδα να εντάξει τα δεδομένα των μελετών στον εθνικό σχεδιασμό υποδομών, με έργα προσαρμογής και χρηματοδότηση μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και του Connecting Europe Facility. Η Ρόδος αναφέρεται ως κατάλληλο πεδίο πιλοτικής εφαρμογής λόγω του μεγέθους και της γεωγραφικής της θέσης.
Οι ερευνητές υπογραμμίζουν την ανάγκη συντονισμού από τα Υπουργεία Υποδομών, Ναυτιλίας και Περιβάλλοντος. Η πρόταση περιλαμβάνει καθιέρωση δεικτών ανθεκτικότητας στα δημόσια έργα, συστηματική συντήρηση λιμενικών υποδομών και χρηματοδότηση μελετών προσαρμογής.
Ο καθηγητής Χρήστος Καρτάλης, που συμμετείχε στην ομάδα εργασίας της UNECE για την ανθεκτικότητα των λιμένων, σημειώνει ότι οι λιμένες είναι το πιο εκτεθειμένο τμήμα των υποδομών της χώρας και απαιτούν μακροπρόθεσμη στρατηγική ώστε να διασφαλιστεί η λειτουργικότητά τους μέσα σε συνθήκες κλιματικής μεταβολής.
Τα ευρήματα των δύο ερευνών δείχνουν τις μεταβολές που μπορεί να αντιμετωπίσουν τα λιμάνια των Δωδεκανήσων μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Οι επιστήμονες προτείνουν προληπτικές παρεμβάσεις και συνεχή παρακολούθηση. Η Ρόδος, λόγω του μεγέθους και της στρατηγικής της θέσης, θεωρείται νησί κατάλληλο για να εφαρμοστούν στην πράξη πολιτικές ανθεκτικότητας που θα αποτελέσουν οδηγό για τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το ρεπορτάζ:
Water (MDPI), Ιούνιος 2025 – Πανεπιστήμιο Αιγαίου / ΕΚΠΑ – “Exposure of Greek Ports to Marine Flooding and Extreme Heat Under Climate Change”
UNECE, Μάιος 2025 – Οικονομική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Ευρώπη – “Main Climate Risks on Greek Ports”
