• Εχουν εντοπιστεί πάνω από 280 μη-ιθαγενή είδη οργανισμών στο Αιγαίο, εκ των οποίων σχεδόν 60 είναι ψάρια • Γύρω από τη Ρόδο καταγράφονται 37 είδη ξενικών ψαριών, με τάση αύξησης, πολλά από τα οποία έχουν προσαρμοστεί πλήρως και πολλαπλασιάζονται φυσιολογικά
Τα τελευταία χρόνια, η θαλάσσια ζωή στο Νότιο Αιγαίο και ειδικά στη Ρόδο παρουσιάζει σαφείς ενδείξεις μεταβολής. Ο λόγος είναι η σταδιακή είσοδος μη-ιθαγενών ειδών ψαριών, που φτάνουν μέσω της διώρυγας του Σουέζ και εγκαθίστανται στη Μεσόγειο, αλλάζοντας τη σύσταση των οικοσυστημάτων. Πρόκειται για φαινόμενο που παρακολουθείται εδώ και χρόνια, ωστόσο τα δεδομένα του 2025 το αποτυπώνουν πλέον ξεκάθαρα και με ακρίβεια.
Μη-ιθαγενή θεωρούνται τα είδη που δεν ανήκουν φυσικά στα νερά της Μεσογείου, αλλά έχουν μετακινηθεί ή μεταφερθεί από άλλες θάλασσες. Στη Μεσόγειο, η πλειονότητα φτάνει μέσω της διώρυγας του Σουέζ από την Ερυθρά Θάλασσα. Κάποια παραμένουν προσωρινά, ενώ άλλα εγκαθίστανται μόνιμα, προσαρμόζονται και επηρεάζουν τις θαλάσσιες ισορροπίες.
Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες επιστημονικές καταγραφές του 2025, έχουν εντοπιστεί πάνω από 280 μη-ιθαγενή είδη οργανισμών στο Αιγαίο, εκ των οποίων σχεδόν 60 είναι ψάρια.
Η πλειονότητά τους εμφανίζεται στα νοτιοανατολικά, δηλαδή στα Δωδεκάνησα.
Γύρω από τη Ρόδο καταγράφονται 37 είδη ξενικών ψαριών, με τάση αύξησης. Πολλά από αυτά θεωρούνται πλέον μόνιμα εγκατεστημένα, έχουν προσαρμοστεί πλήρως και πολλαπλασιάζονται φυσιολογικά.
Έρευνα που πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2017–2022 σε επαγγελματικές αλιευτικές εξορμήσεις στη Ρόδο και σε άλλες περιοχές του Νοτίου Αιγαίου δείχνει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, μη-ιθαγενή ψάρια αποτελούσαν έως και το 23,8% της συνολικής αλιευτικής βιομάζας.
Η βιομάζα, δηλαδή το συνολικό βάρος των ψαριών που αλιεύονται, έδειξε σταθερή παρουσία ξενικών ειδών σε ποσοστά που κυμαίνονται μεταξύ 12% και 24%, με μέσο όρο 17,5%. Αντίστοιχα ποσοστά στο βόρειο Αιγαίο παραμένουν χαμηλότερα, γεγονός που επιβεβαιώνει τη γεωγραφική ένταση του φαινομένου στο νοτιοανατολικό Αιγαίο.
Η αλλαγή δεν ξεκίνησε φέτος. Οι επιστήμονες μιλούν πλέον για «τροπικοποίηση» της Μεσογείου, έναν όρο που περιγράφει τη σταδιακή μετατροπή της θάλασσας σε πιο θερμό περιβάλλον, φιλικό σε είδη που μέχρι πρόσφατα συναντούσαμε σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές.
Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος και του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, η θερμοκρασία των νερών νότια της Ρόδου έχει αυξηθεί κατά 1,5 έως 2 βαθμούς Κελσίου τα τελευταία 30 χρόνια.
Ανάμεσα στα είδη που κυριαρχούν είναι ο λαγοκέφαλος (Lagocephalus sceleratus), τοξικό για τον άνθρωπο, με μήκος που φτάνει τα 60 εκατοστά. Θεωρείται επικίνδυνος για κατανάλωση και εμφανίζεται σχεδόν σε όλη την παραλιακή ζώνη του νησιού.
Παράλληλα, έχουν σταθερή παρουσία οι σαργοκέφαλοι (Siganus spp.), ψάρια με εμπορική αξία που ψαρεύονται κανονικά και αξιοποιούνται διατροφικά.
Όλο και πιο συχνά καταγράφεται και το λιονταρόψαρο (Pterois miles), με χαρακτηριστικά αγκάθια που είναι δηλητηριώδη, όχι όμως θανατηφόρα.
Αρκετά από τα μη-ιθαγενή είδη πλέον δεν θεωρούνται περιστασιακά στην περιοχή μας.
Οι επιστήμονες τα χαρακτηρίζουν «established species», δηλαδή είδη που έχουν σταθεροποιηθεί πληθυσμιακά και συμμετέχουν ενεργά στον τοπικό βιολογικό κύκλο.
Στη Ρόδο και το Νότιο Αιγαίο έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 13 τέτοια είδη.
Αυτό δεν είναι απαραίτητα αρνητικό. Σε πολλές περιπτώσεις, τα είδη αυτά ενσωματώνονται στη διατροφική αλυσίδα. Ήδη στη Ρόδο αλιεύονται συστηματικά 14 μη-ιθαγενή είδη, τόσο από επαγγελματίες όσο και από ερασιτέχνες ψαράδες. Τα Siganus spp. αποτελούν βασικό μέρος των νέων αλιευμάτων, ενώ το Pterois miles ακολουθεί με αυξητική παρουσία.
Ο λαγοκέφαλος, αντίθετα, δημιουργεί προβλήματα λόγω της τοξικότητάς του και της πυκνότητας των πληθυσμών του.
Η Ρόδος και γενικότερα τα Δωδεκάνησα αποτελούν κομβική περιοχή παρακολούθησης. Λειτουργούν ως φυσική «είσοδος» για τα θαλάσσια είδη που κινούνται από τα θερμά νερά της Ερυθράς Θάλασσας προς τα κεντρικά και βόρεια της Μεσογείου. Το φαινόμενο δεν είναι θεωρητικό. Βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και παρακολουθείται συστηματικά από ερευνητικές ομάδες.
Για την αλιεία, η μεταβολή αυτή σημαίνει νέες ισορροπίες. Είδη που παραδοσιακά είχαν εμπορική αξία τείνουν να περιορίζονται ή να μετακινούνται βορειότερα. Παράλληλα, εισέρχονται νέα είδη, που απαιτούν διαχείριση κινδύνου, όπως συμβαίνει με τον λαγοκέφαλο.
Η συνεχής παρακολούθηση του φαινομένου κρίνεται αναγκαία, τόσο για λόγους περιβαλλοντικούς όσο και για τη στήριξη των τοπικών κοινοτήτων που εξαρτώνται από τη θάλασσα.
Τα στοιχεία του ρεπορτάζ βασίζονται σε επιστημονικές δημοσιεύσεις του 2024 και 2025, μεταξύ των οποίων η ανασκόπηση του Evangelopoulos και συνεργατών στο περιοδικό Frontiers in Marine Science για τα μη-ιθαγενή ψάρια του Αιγαίου, η μελέτη της Galanidi στο πλαίσιο του προγράμματος Diversity (ResearchGate), καθώς και δεδομένα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (meteo.gr) και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (EEA) για την άνοδο της θερμοκρασίας στη Μεσόγειο. Περιλαμβάνονται επίσης επιτόπιες καταγραφές από την περίοδο 2017–2022, σε συνεργασία με αλιευτικούς φορείς και ερευνητικές ομάδες παρακολούθησης θαλάσσιας βιοποικιλότητας στα Δωδεκάνησα.
