• Η συνεδρίαση της 6ης Αυγούστου οδηγεί σε έγκριση της μελέτης • Διευκρινίσεις της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού στη «δημοκρατική»
Η έντονη δημόσια συζήτηση που ξέσπασε τις τελευταίες ημέρες για την Τάφρο Τ1 στον Αρχάγγελο Ρόδου βρίσκει πλέον νέα αφετηρία, μετά από ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού προς τη «δημοκρατική» που γνωστοποιεί, μεταξύ άλλων, ότι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε υπέρ της έγκρισης της μελέτης.
Το έργο, ενταγμένο στο ΕΣΠΑ 2021-2027 και συνολικού προϋπολογισμού 5,16 εκατ. ευρώ για την Τάφρο Τ1, είχε βρεθεί στο επίκεντρο αντιπαράθεσης ανάμεσα στην ανάγκη άμεσης αντιπλημμυρικής θωράκισης και την προστασία του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου ως και της «αισθητικής» των έργων.
Η διαμάχη και η ιστορική «σκιά»
Ο Αρχάγγελος Ρόδου, με ιστορικά κατάλοιπα από την ύστερη νεολιθική περίοδο έως τα μεσαιωνικά χρόνια, αποτελεί έναν από τους πλέον ευάλωτους οικισμούς του νησιού σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Η ανάγκη για αντιπλημμυρική προστασία είναι τεκμηριωμένη από δεκαετίες, καθώς οι στενοί δρόμοι και οι υφιστάμενες παρεμβάσεις σε ρέματα δεν επαρκούν για την απορροή των ομβρίων.
Η Αρχαιολογική Υπηρεσία είχε εκφράσει επιφυλάξεις για την αισθητική και περιβαλλοντική επίπτωση της Τάφρου Τ1, τονίζοντας ότι η όδευσή της περνά κοντά από αρχαία λατομεία, μυκηναϊκούς τάφους και παραδοσιακές αναλημματικές κατασκευές. Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, από την άλλη, επέμενε πως οι προσαρμογές στη χάραξη και οι τεχνικές βελτιώσεις αρκούν για να προστατεύσουν τα μνημεία, ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται η ασφάλεια των κατοίκων.
Το χρονικό της διαμάχης
Πιο συγκεκριμένα η Τάφρος Τ1 έχει σχεδιαστεί να λειτουργεί ως ανοιχτή αποστραγγιστική υποδομή στους πρόποδες των υψωμάτων Κάραβος και Προφήτης Ηλίας, μήκους 3.180 μέτρων και πλάτους που κατά τόπους φτάνει τα 20 μέτρα. Στόχος της είναι να συλλέγει τα όμβρια ύδατα και να τα εκτρέπει μακριά από τον αστικό ιστό του Αρχαγγέλου, όπου οι στενοί δρόμοι και οι παλαιότερες αυθαίρετες παρεμβάσεις σε ρέματα έχουν μειώσει δραματικά την υδραυλική ικανότητα απορροής.
Από την πρώτη στιγμή, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου κατέγραψε πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων κατά μήκος της χάραξης: ίχνη αρχαίων λατομείων, μυκηναϊκούς τάφους, σπηλαιώδεις κατασκευές πιθανής ταφικής χρήσης και εκτεταμένα συστήματα ξερολιθιών που αποτυπώνουν τη γεωργική οργάνωση του τοπίου εδώ και αιώνες.
Κομβικό σημείο της ένστασης ήταν η διέλευση της Τ1 «πάνω ακριβώς» από ταφικό συγκρότημα στην περιοχή Φελλαδούνια, αλλά και η εκτίμηση ότι η διατομή της τάφρου θα αποτελεί «μόνιμη πληγή ορατή από παντού», αλλοιώνοντας τους άξονες θέασης από και προς την εθνική οδό Ρόδου–Λίνδου. Με λίγα λόγια δεν άρεσε στην Αρχαιολογία και η… «αισθητική» του έργου.
Οι τεχνικές αντιπροτάσεις και οι καθυστερήσεις
Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου υπερασπίστηκε τη μελέτη, υποστηρίζοντας ότι η όδευση έχει ήδη τροποποιηθεί ώστε να αποφεύγει τις πιο κρίσιμες αρχαιολογικές θέσεις και ότι τα περισσότερα μνημεία βρίσκονται σε αποστάσεις εκατοντάδων μέτρων από τη ζώνη επέμβασης. Παράλληλα, επισημάνθηκε ότι η ιδέα μιας τάφρου νότια του οικισμού έχει τεθεί ήδη από τη δεκαετία του ’90 και ότι τμήμα του έργου είχε εγκριθεί και ξεκινήσει στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Ωστόσο, οι επιφυλάξεις της Εφορείας, καταγεγραμμένες επισήμως στις 3 Αυγούστου 2025, έθεσαν το έργο σε τροχιά νέων μελετών και πιθανών καθυστερήσεων, γεγονός που ενίσχυσε τον κίνδυνο απώλειας χρηματοδότησης λόγω των αυστηρών χρονοδιαγραμμάτων του ΕΣΠΑ.
Η ανακοίνωση – απάντηση του Υπουργείου Πολιτισμού
Στην επίσημη τοποθέτησή της, η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς αναφέρει:
«Με αφορμή το σημερινό σας δημοσίευμα με τίτλο: Η αρχαιολογία “φρενάρει” έργο αντιπλημμυρικής θωράκισης στον Αρχάγγελο για … αισθητικούς λόγους, η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού σάς ενημερώνει ότι:
Η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου “Αντιπλημμυρική προστασία Αρχαγγέλου Ρόδου” εξετάστηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο στην υπ. 31 Συνεδρίασή του, στις 06/08/2025. Το έργο εμπίπτει εξ ολοκλήρου στον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο του Αρχαγγέλου. Στην ευρύτερη περιοχή του σημερινού Αρχαγγέλου εντοπίζονται σημαντικότατα αρχαιολογικά κατάλοιπά, που χρονολογούνται από την ύστερη νεολιθική περίοδο μέχρι τα μεσαιωνικά χρόνια, αλλά και μνημεία της περιόδου της τουρκοκρατίας και των νεότερων χρόνων, με πλέον περίβλεπτο το μεσαιωνικό κάστρο στο μέσον του οικισμού.
Η βασική φιλοσοφία χαράξεως των έργων αντιπλημμυρικής προστασίας είναι να εκτραπούν τα όμβρια εκτός του οικισμού του Αρχαγγέλου, διότι είναι αδύνατη η κατασκευή έργων απορροής της πλημμυρικής παροχής μέσα στους στενούς δρόμους του οικισμού. Ως εκ τούτου, το εν θέματι έργο, συνολικού προϋπολογισμού 14.500.000 ευρώ, περιλαμβάνει επεμβάσεις μεγάλης κλίμακας. Πιο αναλυτικά προβλέπεται η κατασκευή δύο αποστραγγιστικών συλλεκτήριων τάφρων (τάφροι Τ1 και Τ2), μικρότερα τεχνικά έργα, καθώς και η διαμόρφωση των συμβαλλόντων φυσικών ρεμάτων Λιβάδια-Μάκρωνας και Αγίου Γεωργίου με καθαρισμούς, διαπλατύνσεις και υπογειοποιήσεις.
Ιδιαιτέρως η Τάφρος Τ1, η οποία περιτρέχει τον οικισμό από νότια, επί των υπωρειών των ορέων Κάραβος και Προφήτης Ηλίας, συνολικού μήκους 1.270 μέτρα, θα παραλαμβάνει την επιφανειακή απορροή υδάτων από τα υψώματα αυτά και θα την εκτρέπει προς το ρέμα Μάκρωνα, μήκους 3.180 μ. Για την κατασκευή της Τάφρου προβλέπεται διάνοιξη ορύγματος πλάτους 1,5μ. με εκτεταμένες εργασίες εκβραχισμού, εντός του οποίου θα κατασκευαστεί ανοιχτή τάφρος από σκυρόδεμα για τη συλλογή των ομβρίων και θα διαμορφωθεί παράλληλη οδοποιΐα συντήρησης της τάφρου, πλάτους 5μ. Μαζί με τη στήριξη των βόρειων πρανών, οι κατά μήκος προβλεπόμενες επεμβάσεις φθάνουν κατά τόπους σε πλάτος έως 20μ. Τα παραπάνω τεχνικά στοιχεία, καθώς και αρχαιότητες που εντοπίζονται -ιδιαιτέρως στο δυτικό τμήμα της προβλεπόμενης όδευσης της τάφρου Τ1- οδήγησαν την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου στη διατύπωση επιφυλάξεων αναφορικά με την αισθητική βλάβη που τυχόν θα προκαλούσαν τα υψηλά πρανή της εκσκαφής που δημιουργούνται από τους εκβραχισμούς περιμετρικά του οικισμού και του αρχαιολογικού χώρου. Ωστόσο, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο στην ανωτέρω συνεδρία του, λαμβάνοντας υπόψη ότι: 1. Πρόκειται για έργο υποδομής, ιδιαιτέρως σημαντικού και αναγκαίου για την ικανοποίηση ζωτικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, 2. Ότι το νησί της Ρόδου, έχει υποστεί τα τελευταία 25 χρόνια σημαντικές πλημμύρες, συνέπεια των οποίων ήταν οι καταστροφές σε ιδιοκτησίες και σε επιχειρήσεις, αλλά κυρίως η απώλεια ανθρωπίνων ζωών, και 3. Την πρόταση των μελετητών για παράκαμψη της όδευσής της Τάφρου Τ1, ώστε να μην θιγεί το αρχαίο λατομείο, γνωμοδότησε υπέρ της έγκρισης της μελέτης, θέτοντας όρους με τους οποίους επιδιώκεται ο βέλτιστος συνδυασμός της προστασίας των αρχαιοτήτων -τις οποίες συναντά η όδευση του αντιπλημμυρικού έργου- με την έγκαιρη ολοκλήρωσή του.
Η σχετική Απόφαση βρίσκεται στο στάδιο της διοικητικής επεξεργασίας».
Η επόμενη μέρα
Η γνωμοδότηση του ΚΑΣ δεν σημαίνει άμεση έναρξη εργασιών, αλλά ανοίγει τον δρόμο για την ολοκλήρωση των διοικητικών διαδικασιών και την απορρόφηση των κοινοτικών πόρων πριν χαθούν τα χρονικά περιθώρια. Ο Αρχάγγελος μπαίνει έτσι σε μια κρίσιμη φάση, όπου οι τεχνικές υπηρεσίες και οι αρχαιολόγοι καλούνται να συνυπάρξουν στο ίδιο σχέδιο: να σωθεί το χωριό από τις πλημμύρες χωρίς να πληγωθεί η ιστορική του ταυτότητα.
