Αλωση-Η λέξη της εβδομάδας

Η 29η Μαΐου είναι η επέτειος της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους. Εμείς εδώ θα κάνουμε ένα λεξιλογικό αφιέρωμα στην Άλωση με Α κεφαλαίο, με το οποίο αναφερόμαστε στο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός του 1453, και στην άλωση με α μικρό που έχει να κάνει με άλλα συναφή σημαινόμενα. Ἡ ἅλωσις, τῆς ἁλώσεως είναι ο αρχικός τύπος και ο σημαίνει κυρίευση, κατάκτηση, καταστροφή. Εκτός από την κατάκτηση από τους εχθρούς, ἡ ἅλωσις ήταν επίσης η άγρευση ψαριών, πουλιών και άλλων θηραμάτων. Ἡ ἅλωσις, ακόμη, χρησιμοποιούνταν και ως δικανικός όρος, προκειμένου να αναφερθεί κάποιος στην καταδίκη, στην οποία όμως δεν υπάρχει δυνατότητα υπεκφυγής. Στους Νόμους του Πλάτωνος, για παράδειγμα, διαβάζουμε την έκφραση ἁλῶναι ἰσχυράν ἅλωσιν (Πλάτ. Νόμ. 920Α). Στον τελευταίο αυτό διάλογό του, που είναι ο μόνος στον οποίο δε συμμετέχει ο Σωκράτης, ο φιλόσοφος διατυπώνει κανόνες του δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου. Αναφέρεται εκτενώς και στο ζήτημα των ποινών και γι’ αυτό βλέπουμε και την παραπάνω φράση. Ο λεκτικός μας τύπος προκύπτει από το ἁλίσκομαι, με τη σημασία του συλλαμβάνομαι, καταλαμβάνομαι, κυριεύομαι ή με κερδίζουν. Το ἁλίσκομαι έχει τόσο θετική όσο και αρνητική σημασία. Η ρίζα *Fαλ-ίσκ- ανάγεται στην ινδοευρωπαϊκή (s)wel- που αποδίδει το αρπάζω ή παίρνω με τη βία. Υπό αυτή την έννοια είναι η άλωση είναι συγγενής με το λατινικό vulnus, το τραύμα, και φυσικά με το αγγλικό vulnerable, τον ευάλωτο (που μπορεί εύκολα να αλωθεί, να πληγωθεί), λέξη ομόρριζη εξάλλου με αυτήν που εξετάζουμε, όπως άλλωστε και ο είλωτας (οι υποταγμένες ομάδες στην αρχαία Σπάρτη, αλλά και κάθε υπόδουλος, ψυχικά και σωματικά), ο αιχμάλωτος, η ουλή, το αναλίσκω ή αναλώνω, το παρανάλωμα, η κατανάλωση κ.ά. Η Πόλις εάλω, λοιπόν! Ας θυμίσουμε ότι το ἑάλω είναι αόριστος β’ του ἁλίσκομαι. Άλλη διάσημη άλωση είναι αυτή της Τροίας. Ακόμη, κατά τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, αλλά και στα χρόνια που ακολούθησαν την Άλωση της Πόλης, καταγράφονται κι άλλες αλώσεις πόλεων. Η άλωση της Τραπεζούντας του Πόντου (1458), η άλωση της Τριπολιτσάς (1821) κ.λ.π. Κάθε τέτοια άλωση έχει συνώνυμο την εκπόρθηση, κατάληψη, πτώση. Ας δούμε παράλληλα τι άλλες αλώσεις έχουμε στα νεότερα ελληνικά. Έχουμε την οικονομική άλωση ως αποτέλεσμα της οικονομικής αφαίμαξης, την πολιτική άλωση από την έφοδο του λαϊκισμού, την άλωση της διοίκησης από το χρηματισμό, την τεμπελιά ή τη διαφθορά. Μια παρόμοια άλωση είναι διάβρωση, αλλοτρίωση ή κυριαρχία.Άλωση μπορεί να έλθει και με τον έρωτα, αυτή είναι άλωση της καρδιάς, αλλά και του νου. Πιο λαϊκά συνώνυμα για την άλωση είναι το πάρσιμο και το κούρσεμα (λαφυραγωγία), αν και αυτό το τελευταίο συνήθως ακολουθεί μετά, όπως και έγινε εκείνη τη θλιβερή αποφράδα ημέρα της 29ης Μαΐου του 1543.