• Ελληνίδες ερευνήτριες ασχολήθηκαν με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν ιστορικά κέντρα με έντονη τουριστική δραστηριότητα και περιβαλλοντικές πιέσεις • Η μελέτη εξετάζει πώς η τεχνολογία (GIS) μπορεί να συμβάλει στην προστασία και διαχείριση ενός από τα σημαντικότερα διατηρημένα αστικά σύνολα της Μεσογείου • Ο μεγάλος αριθμός επισκεπτών επιβαρύνει εξαιρετικά τη λειτουργία και τη φέρουσα ικανότητα της Παλιάς Πόλης
Μια σημαντική επιστημονική μελέτη που αφορά στη Ρόδο παρουσιάστηκε τον Απρίλιο του 2025 στο Διεθνές Συνέδριο GISTAM (Geographical Information Systems Theory, Applications and Management) στη Ρώμη, θέτοντας τη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου στο επίκεντρο της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.
Η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου παρουσιάστηκε ως χαρακτηριστική περίπτωση (case study) για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν ιστορικά κέντρα με έντονη τουριστική δραστηριότητα και περιβαλλοντικές πιέσεις.
Η μελέτη, με τίτλο «Preservation and Protection of Cultural Heritage in High Tourism Areas Using GIS Technology: A Case Study of the Medieval City of Rhodes», εξετάζει πώς η τεχνολογία των γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων (GIS) μπορεί να συμβάλει στην προστασία και διαχείριση ενός από τα σημαντικότερα διατηρημένα αστικά σύνολα της Μεσογείου.
Οι ερευνήτριες, Φωτεινή-Πελαγία Λεβέντη, Λεμονιά Ραγιά από τη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και Ντορίνα Μούλλου, αρχιτέκτονας και στέλεχος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, αναδεικνύουν τη Μεσαιωνική Πόλη μέσα από το πρίσμα των σημερινών πιέσεων, τεχνικών δυνατοτήτων και διαχειριστικών ελλείψεων.
Η Παλιά Πόλη της Ρόδου αποτελεί έναν ζωντανό ιστορικό πυρήνα. Είναι από τους λίγους στην Ευρώπη που εξακολουθούν να κατοικούνται, να λειτουργούν και ταυτόχρονα να προστατεύονται ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Τα τείχη, οι πύλες, οι στοές, τα μεσαιωνικά κτήρια, οι οθωμανικές αυλές και τα σοκάκια συνυπάρχουν με σύγχρονες χρήσεις, τουρίστες, κατοίκους, εμπορικά καταστήματα και δημόσιες υπηρεσίες.
Μια ιστορική πόλη υπό πίεση
Η Παλιά Πόλη της Ρόδου είναι από τους σημαντικότερους διατηρητέους οικισμούς της Μεσογείου. Ο μεγάλος αριθμός επισκεπτών επιβαρύνει εξαιρετικά τη λειτουργία και τη φέρουσα ικανότητα της Παλιάς Πόλης.
Η μελέτη επισημαίνει ότι η έντονη τουριστική δραστηριότητα οδηγεί:
-Στη φθορά λιθόστρωτων και παλαιών κατασκευών
-Στην αλλοίωση της καθημερινής ζωής των κατοίκων
-Σε κυκλοφοριακή συμφόρηση
-Σε αύξηση της ρύπανσης και του θορύβου
-Στην υποβάθμιση της αυθεντικής εμπειρίας του επισκέπτη
-Στην αλλοίωση της ταυτότητας του χώρου
-Στη σταδιακή μετατόπιση της κατοικίας προς τουριστικές εμπορικές χρήσεις
Ειδικά η καθημερινή είσοδος χιλιάδων τουριστών από τα κρουαζιερόπλοια προκαλεί συμφόρηση στις βασικές αρτηρίες του ιστορικού ιστού. Τα στενά σοκάκια δεν σχεδιάστηκαν για τόσο μεγάλες ροές και η συνεχής χρήση οδηγεί σε φθορά των υλικών. Ο θόρυβος από οχήματα και μαζικές επισκέψεις, αλλά και η εμπορευματοποίηση του χώρου, αλλοιώνουν τη σχέση των μόνιμων κατοίκων με τον τόπο τους.
Παράλληλα, η παρουσία μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων εστίασης, καταστημάτων με τουριστικά είδη και η αύξηση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, εντείνουν την αίσθηση ενός χώρου που αλλάζει χαρακτήρα εις βάρος της παραδοσιακής ζωής. Αναφέρεται επίσης η απουσία οργανωμένης στρατηγικής για τη διαχείριση των ροών ή την πρόβλεψη φθορών.
Η έλλειψη ψηφιακού ή χωρικού σχεδιασμού εντείνει τις ανισότητες και δημιουργεί ασυνεχείς ζώνες μέσα στην Παλιά Πόλη, με “νεκρές” περιοχές τον χειμώνα και υπερκορεσμένες το καλοκαίρι. Παρατηρούνται φαινόμενα εγκατάλειψης κτισμάτων, υποβάθμισης χρήσεων γης και απομάκρυνσης των μόνιμων κατοίκων.
Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι
Η κλιματική κρίση επίσης, με βάση την έρευνα, προσθέτει νέους και σοβαρούς κινδύνους:
-Αύξηση θερμοκρασιών που προκαλεί ρωγμές και διάβρωση στα οικοδομικά υλικά
-Άνοδο της στάθμης της θάλασσας που απειλεί τα παράκτια τμήματα των τειχών
-Σεισμική δραστηριότητα, πυρκαγιές και φυσική φθορά του τοπίου
Το 2023, η Ρόδος βίωσε τις χειρότερες πυρκαγιές των τελευταίων δεκαετιών, με πάνω από 175.000 στρέμματα να καίγονται. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να μην έχει άμεση σχέση με τη Μεσαιωνική Πόλη, εντάσσεται όμως στην ευρύτερη περιβαλλοντική πίεση που βιώνει η περιοχή.
Χαρτογράφηση κινδύνων με GIS
Απέναντι σε αυτές τις προκλήσεις, οι ερευνήτριες αξιοποιούν τη δύναμη των γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων, τα γνωστά GIS, και συγκεκριμένα το λογισμικό QGIS.
Τα GIS επιτρέπουν την αποτύπωση, παρακολούθηση και ανάλυση ποικίλων χωρικών δεδομένων από τη διαδρομή των τουριστών, μέχρι τη φθορά σε δομικά στοιχεία και τη θερμοκρασιακή συμπεριφορά του αστικού ιστού.
Η μελέτη εφαρμόζει μια μεθοδολογία που βασίζεται σε:
-Συλλογή και ανάλυση δεδομένων από τη βιβλιογραφία, χαρτογραφικές πηγές, περιβαλλοντικές μετρήσεις
-Καταγραφή της χρήσης γης στην Παλιά Πόλη
-Εντοπισμό «ευάλωτων» περιοχών με υψηλή τουριστική πίεση
-Προτάσεις για χωρική διαχείριση και παρεμβάσεις
Τι προτείνει η μελέτη
Με βάση τα δεδομένα, οι ερευνήτριες προτείνουν ένα πλέγμα πρακτικών παρεμβάσεων, που μπορούν να εφαρμοστούν σταδιακά και σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς:
-Ζώνες ελεγχόμενης κυκλοφορίας. Σε περιοχές αυξημένης φθοράς να επιτρέπεται μόνο πεζή πρόσβαση ή να τίθενται χρονικά όρια επισκέψεων.
-Ψηφιακή παρακολούθηση ροών. Εγκατάσταση αισθητήρων που θα καταγράφουν τον αριθμό και τη συγκέντρωση επισκεπτών σε πραγματικό χρόνο.
-Ετήσια καταγραφή φθορών. Δημιουργία ενός «ψηφιακού μητρώου» για τα τείχη, τα δάπεδα, τις κτιριακές δομές και τους δημόσιους χώρους, ώστε να παρακολουθείται η φθορά και να προγραμματίζεται η συντήρηση.
-Εκπαίδευση και συμμετοχή των κατοίκων. Ενημερωτικά προγράμματα και δράσεις ευαισθητοποίησης για την προστασία της κληρονομιάς.
-Συνεργασία τοπικής αυτοδιοίκησης, ΥΠΠΟΑ και επαγγελματιών: ώστε η διαχείριση να είναι συντονισμένη και αποτελεσματική.
Γιατί είναι σημαντική
Η έρευνα που παρουσιάστηκε τον περασμένο Απρίλιο στην Ιταλία, είναι ένα σημαντικό εργαλείο. Παρουσιάζει ένα εφαρμόσιμο μοντέλο διαχείρισης, που στηρίζεται σε επιστημονική γνώση και τεχνολογικά δεδομένα. Η χρήση GIS πέρα από τεχνολογική καινοτομία αποτελεί και ουσιαστική στρατηγική πρόληψης και σχεδιασμού.
Η μελέτη μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα και για άλλες ιστορικές πόλεις στην Ελλάδα όπως τα Χανιά, η Κέρκυρα, η Ύδρα, η Μονεμβασιά αλλά και στο εξωτερικό.
Βιβλιογραφική αναφορά: Leventi, F.-P., Ragia, L., Moullou, D. (2025). Preservation and Protection of Cultural Heritage in High Tourism Areas Using GIS Technology: A Case Study of the Medieval City of Rhodes. Proceedings of the 11th International Conference on Geographical Information Systems Theory, Applications and Management (GISTAM), pp. 121–127. DOI: 10.5220/0013097300003935
