Είναι, όμως, η πρώτη φοράστα χρονικά που εκείνες διατυπώνονται σε επίσημο έγγραφο της Τουρκίας προς τον ΟΗΕ, με την τουρκική διπλωματία πλέον να πορεύεται στον δρόμο που χάραξαν όχι Τούρκοι διπλωμάτες, αλλά Τούρκοι στρατιωτικοί όπως ο σήμερα απόστρατος ναύαρχος Τζεμ Γκιουρντενίζ (ήδη από το 2006), ο εν ενεργεία ναύαρχος Τζιχάτ Γιαϊτζί (ήδη από το 2011), ο πρώην αρχηγός του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού και σήμερα απόστρατος ναύαρχος Μπουλέντ Μποστανόγλου (από το 2015, μέσα από τις σελίδες της στρατηγικής «Türk Deniz Kuvvetleri Stratejisi», περίοπτη θέση στην οποία κατείχε η φράση «Ισχυροί στη θάλασσα, ασφαλείς στην πατρίδα. Παρόντες στη θάλασσα, σημαίνοντες στον κόσμο»), αλλά και ο σημερινός υπουργός Αμυνας της Τουρκίας, Χουλουσί Ακάρ.
Το μνημόνιο κατανόησης
Ηταν ο Τζιχάτ Γιαϊτζί μάλιστα που το 2011, μέσα από τις σελίδες του τεύχους υπ’ αριθμόν 14 της τουρκικής «Επιθεώρησης Στρατηγικών Ασφαλείας» («Guvenlik Stratejileri Dergisi»), υποστήριζε ότι «θα ήταν απαραίτητο για την Τουρκία να συνάψει μια συμφωνία οριοθέτησης ζωνών θαλάσσιας δικαιοδοσίας με τη Λιβύη». Περίπου οκτώ χρόνια μετά, στις 27 Νοεμβρίου 2019, ο Ερντογάν και ο Λίβυος πρωθυπουργός Φαγιέζ αλ Σάρατζ (ο οποίος ελέγχει όμως μόνο ένα μικρό μέρος της εμφυλιοπολεμικής Λιβύης ως επικεφαλής της καλούμενης Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας), θα υπέγραφαν από την Κωνσταντινούπολη ένα μνημόνιο κατανόησης (MoU) για τον «καθορισμό» των μεταξύ τους «θαλασσίων δικαιοδοσιών».
Στις αρχές Δεκεμβρίου, η Τουρκία θα κοινοποιούσε μάλιστα και στα Ηνωμένα Εθνη τις συντεταγμένες των επιδιωκόμενων θαλασσίων οριοθετήσεων, όπως εκείνες αποτυπώνονται στο επίμαχο τουρκο-λιβυκό MoU. Οι εν λόγω συντεταγμένες, ωστόσο, επεκτείνουν τις τουρκικές εδαφικές διεκδικήσεις στη Μεσόγειο έως και τις ακτές της νοτιοανατολικής Κρήτης, αμφισβητώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο και «σβήνοντας» τις θαλάσσιες ζώνες ελληνικών νησιών, όπως είναι το Καστελόριζο, η Ρόδος, η Κάρπαθος και προφανώς η Κρήτη. Σύμφωνα με την τουρκική άποψη, τα εν λόγω νησιά θα πρέπει να περιοριστούν στα χωρικά τους ύδατα των 6 ναυτικών μιλίων, και η Κύπρος (η «εκλιπούσα» σύμφωνα με τους Τούρκους) στα δικά της χωρικά ύδατα των 12 ναυτικών μιλίων.
Στις 13 Νοεμβρίου, με επιστολή που κατέθεσε στον ΟΗΕ μέσω του μόνιμου αντιπροσώπου της στον Οργανισμό, Φεριντούν Σινιρλίογλου, η Τουρκία ήρθε ουσιαστικά να ενημερώσει τα Ηνωμένα Εθνη ότι πλέον διεκδικεί υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ ακόμη και δυτικά του 28ου μεσημβρινού, έως τη Λιβύη, και «τα εξωτερικά όρια των χωρικών υδάτων νησιών», όπως είναι, για παράδειγμα, η Κρήτη.Και αυτό στη βάση του τουρκικού ισχυρισμού ότι τα νησιά (η Κύπρος, η Κρήτη, τα Δωδεκάνησα) μπορούν να έχουν από… μειωμένη έως και μηδενική υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ-επήρεια στη χάραξη θαλασσίων ζωνών, αλλά και της μαξιμαλιστικής τουρκικής αξίωσης σύμφωνα με την οποία η Αγκυρα «θα πρέπει να έχει ανάμειξη και λόγο σε όλες τις οριοθετήσεις θαλασσίων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο, ως η χώρα με τη μεγαλύτερη ηπειρωτική ακτογραμμή».
«Η εν λόγω επιστολή, ως αντιβαίνουσα στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, απορρίπτεται στο σύνολό της και δεν παράγει καμία έννομη συνέπεια ως προς τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα» σημείωνε σε σχετική ανακοίνωσή του, της 27ης Νοεμβρίου, το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών. «Η αναφορά στην εν λόγω επιστολή σε δικαιώματα της Τουρκίας δυτικά του 28ου μεσημβρινού μέχρι σημείου ‘‘το οποίο θα καθορισθεί βάσει μελλοντικών συμφωνιών οριοθέτησης στο Αιγαίο καθώς και στη Μεσόγειο, με όλα τα εμπλεκόμενα κράτη’’ συνιστά ανοιχτή παρέμβαση στο δικαίωμα της Ελλάδος να συνομολογεί συμφωνίες οριοθέτησης με τρίτα κράτη» συνέχιζε στην ανακοίνωσή του το ελληνικό ΥΠΕΞ.
Η πάγια τακτική της αμφισβήτησης
Η αυγή του 2020 βρίσκει την Τουρκία, περισσότερο αναθεωρητική όσο ποτέ άλλοτε, να διατηρεί «κατά πάγια πρακτική» όλες τις «παραδοσιακές» προκλήσεις και διεκδικήσεις της έναντι της Ελλάδας (διαφορά για την υφαλοκρηπίδα, casus belli στο Αιγαίο σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια, γκρίζες ζώνες, αποστρατιωτικοποίηση νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, αμφισβήτηση του FIR Αθηνών, αμφισβήτηση των ορίων έρευνας και διάσωσης στο Αιγαίο, παρουσίαση της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη ως «τουρκικής» κ.ά.). Ειδικά στο θέμα της υφαλοκρηπίδας, που πλέον αποκτά ακόμη μεγαλύτερη «αξία» λόγω και των ενεργειακών εξελίξεων, η Τουρκία εμφανίζεται πια να έχει επεκτείνει μέσω Λιβύης τις διεκδικήσεις της από τον 28ο μεσημβρινό, νοτίως δηλαδή της Ρόδου, που αποτελούσε άλλοτε το όριο για τους Τούρκους, έως και την Ιεράπετρα, αμφισβητώντας πλέον όχι μόνο την επήρεια του Καστελόριζου (του «πολύ μικρού» αλλά και «πολύ κοντινού» στην αχανή τουρκική ακτογραμμή για να δικαιούται θαλάσσιες ζώνες πέραν των χωρικών του υδάτων, σύμφωνα με την Αγκυρα), αλλά και πολύ μεγαλύτερων νησιών, όπως είναι η Ρόδος, η Κάρπαθος και η Κρήτη.
Σημειώνεται ότι η Ελλάδα δεν έχει οριοθετήσει ΑΟΖ με κανένα από τα γειτονικά της κράτη, ενώ υφαλοκρηπίδα έχει οριοθετήσει μόνο με την Ιταλία. Τα παράνομα και αυθαίρετα τουρκο-λιβυκά μνημόνια του 2019 έμελλε ωστόσο να λειτουργήσουν και ως αιτία άμεσης κινητοποίησης. Ως εκ τούτου, πλέον κινούνται διαδικασίες από την ελληνική πλευρά προκειμένου να «επικαιροποιηθεί» η συμφωνία με την Ιταλία, ώστε να περιλαμβάνει και την ΑΟΖ (όχι μόνο τον βυθό δηλαδή που είναι η υφαλοκρηπίδα αλλά και τα υπερκείμενα ύδατα). Στο ίδιο πλαίσιο ενεργοποιούνται εκ νέου και οι διαδικασίες για την οριοθέτηση (τμηματική σε πρώτη φάση ή όχι, μένει να φανεί) ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Οσο για το ενδεχόμενο μιας τμηματικής επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων που θα ξεκινά από το Ιόνιο, το οποίο είχε προωθήσει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς, εκείνο δεν φαίνεται να έχει κερδίσει έδαφος ως επιλογή, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν φωνές εντός του κυβερνητικού στρατοπέδου που έχουν δηλώσει δημοσίως ότι θα έβλεπαν θετικά μια τέτοια κίνηση από την πλευρά της Ελλάδας.
Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση του «Εθνους της Κυριακής» που κυκλοφόρησε την Κυριακή 12 Ιανουαρίου
