• Με 50 Τοπικά Σχέδια Ανάπτυξης, πάνω από 8.000 έργα σε εξέλιξη και 330 εμβληματικές παραδόσεις έως το 2027, η κυβέρνηση επενδύει σε στέγαση, υποδομές, φορολογικές ανάσες και ρήτρες ορεινότητας και νησιωτικότητας για να μειωθούν οι ανισότητες σε κάθε γωνιά της χώρας
Η αντίληψη που διατυπώνουν κυβερνητικές πηγές είναι καθαρή και πολιτικά φορτισμένη: η περιφέρεια δεν αντιμετωπίζεται ως συμπληρωματικός χώρος της ανάπτυξης, αλλά ως θεμέλιο της εθνικής συνοχής. Σε μια περίοδο όπου η οικονομία, το δημογραφικό και οι ανισότητες πιέζουν τις τοπικές κοινωνίες με διαφορετικό τρόπο από περιοχή σε περιοχή, η κυβερνητική στόχευση περιγράφεται ως εθνικός στόχος ισόρροπης ανάπτυξης, με το 2026 να προβάλλεται ως έτος ορόσημο, όχι μόνο για έργα και πόρους, αλλά για την ίδια την αρχιτεκτονική του τρόπου που σχεδιάζονται και υλοποιούνται οι πολιτικές.
Το στίγμα δίνεται μέσα από τη σύνδεση του σχεδιασμού με τον προϋπολογισμό του 2026 και με μια ευρύτερη αφήγηση σύγκλισης, τόσο εθνικής όσο και περιφερειακής. Η κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι υπάρχει πρόοδος, όμως δεν κρύβει το βασικό πρόβλημα: παραμένουν ανισότητες, αποκλίσεις και υστερήσεις, όχι μόνο μεταξύ περιφερειών αλλά και μέσα στις ίδιες τις περιφέρειες, ακόμη και μέσα στα όρια μιας περιφερειακής ενότητας. Αυτό το σημείο λειτουργεί ως κεντρική παραδοχή του σχεδίου, γιατί υποδεικνύει πως το πρόβλημα δεν λύνεται με οριζόντιες εξαγγελίες, αλλά με στοχευμένες παρεμβάσεις και με μηχανισμό που θα παρακολουθεί αν η ανάπτυξη φτάνει εκεί που πρέπει.
Η βασική αρχή της πολιτικής είναι το δικαίωμα να μείνεις και να δημιουργήσεις στον τόπο σου
Στην καρδιά της κυβερνητικής προσέγγισης βρίσκεται μια αρχή που επιχειρεί να μετατραπεί σε πρακτική πολιτική: η ανάπτυξη πρέπει να κατανέμεται δίκαια, αναλογικά και ομοιογενώς σε όλη τη χώρα, ώστε κάθε τόπος να έχει λόγο και δυνατότητα να κρατήσει πληθυσμό, να προσελκύσει εργαζόμενους και να στηρίξει τοπική παραγωγή. Η διατύπωση αυτή δεν αφορά μόνο οικονομικούς δείκτες. Ακουμπά απευθείας στο δημογραφικό, στη διαθεσιμότητα υπηρεσιών, στη στέγαση και στην πρόσβαση σε δουλειές και υποδομές, δηλαδή σε όλα όσα καθορίζουν αν ένας πολίτης μπορεί πραγματικά να παραμείνει στον τόπο που γεννήθηκε και μεγάλωσε.
Η επιλογή να παρουσιαστεί ένας πλήρης οδικός χάρτης στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής υπογραμμίζει ότι το θέμα τοποθετείται στην κορυφή της οικονομικής ατζέντας. Το κρίσιμο, όμως, είναι πως το σχέδιο δεν μένει σε γενικόλογη αναφορά στην περιφέρεια, αλλά καταγράφει συγκεκριμένες σημειακές παρεμβάσεις και μια δομή εθνικών οριζόντιων πολιτικών που, όπως αναφέρεται, ενσωματώνουν την περιφερειακή οπτική στο σύνολο του κυβερνητικού έργου.
Οι 12 παρεμβάσεις που αλλάζουν το καθημερινό τοπίο σε ορεινά, νησιά και μικρούς οικισμούς
Το πακέτο των 12 σημειακών παρεμβάσεων επιχειρεί να απαντήσει στο πρακτικό ερώτημα που θέτουν οι τοπικές κοινωνίες: τι αλλάζει εδώ και τώρα στην καθημερινότητα, στη δουλειά και στη στέγη.
Κεντρικός άξονας είναι η εκπόνηση 50 Τοπικών Σχεδίων Ανάπτυξης, ένα για κάθε περιφερειακή ενότητα της χώρας, με στόχο να αποκτήσει κάθε περιοχή ένα συγκεκριμένο σχέδιο, με προτεραιότητες, έργα και ορόσημα. Παράλληλα, προωθούνται προγράμματα ανακαίνισης παλαιών κατοικιών με ειδική μέριμνα σε ορεινές και νησιωτικές περιοχές, καθώς και πρόγραμμα ανακαίνισης δημοτικών και κρατικών κτηρίων ώστε να μπορούν να μισθωθούν σε δημοσίους υπαλλήλους, επίσης με έμφαση σε ορεινά και νησιά. Η στέγαση εδώ δεν παρουσιάζεται ως γενικό κοινωνικό ζήτημα, αλλά ως εργαλείο λειτουργίας του κράτους στην περιφέρεια, γιατί χωρίς στέγη δεν στελεχώνονται σχολεία, δομές υγείας και υπηρεσίες.
Σε αυτό κουμπώνει και η πρόβλεψη επιστροφής 2 ενοικίων κάθε έτος σε ιατρονοσηλευτικό και εκπαιδευτικό προσωπικό σε όλη την Ελλάδα πλην Αττικής και Θεσσαλονίκης. Η στόχευση είναι προφανής: να μειωθεί το πραγματικό κόστος εγκατάστασης εκεί όπου η αγορά κατοικίας είναι μικρή, ακριβή ή ασταθής, και να δοθεί κίνητρο παραμονής.
Ιδιαίτερη θεσμική βαρύτητα έχει η σύσταση νέας Ειδικής Γραμματείας αποκλειστικά για ορεινές περιοχές στην Προεδρία της Κυβέρνησης, με αποστολή μια ολοκληρωμένη στρατηγική αναζωογόνησης ορεινών και απομακρυσμένων περιοχών, μαζί με την Κυβερνητική Επιτροπή για τη νησιωτικότητα, ώστε να υπάρχει καλύτερος συντονισμός πολιτικών και χρηματοδοτικών εργαλείων που αφορούν στη νησιωτική Ελλάδα. Μαζί τους μπαίνει στο τραπέζι και η εφαρμογή ρήτρας ορεινότητας, νησιωτικότητας και απολιγνιτοποίησης στις πολιτικές των υπουργείων που επηρεάζουν καθοριστικά τοπικούς πληθυσμούς και οικονομία. Με απλά λόγια, επιχειρείται να γίνει κανόνας το ότι δεν σχεδιάζεις το ίδιο για νησί, για βουνό και για αστικό κέντρο.
Στον ψηφιακό τομέα προβλέπεται νέα ψηφιακή πλατφόρμα ως κόμβος ενημέρωσης και διασύνδεσης μεταξύ πολιτών, κεντρικών υπηρεσιών, τοπικών αρχών και οικονομικών φορέων, όπου ο πολίτης θα μπορεί να βλέπει υποδομές ανά περιοχή, ευκαιρίες εργασίας, ειδικά προγράμματα απασχόλησης, δυνατότητες στέγασης και κίνητρα εγκατάστασης. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο ψηφιακός κόμβος παρουσιάζεται ως εργαλείο αποκέντρωσης, όχι ως απλή ψηφιοποίηση.
Στο δημογραφικό πεδίο, προωθείται Πρόγραμμα Δημογραφικής Ανάπτυξης για περιοχές της Β. Ελλάδας, με συνεργασία τοπικών κοινωνιών και τροποποιήσεις στο πλαίσιο χορήγησης κινήτρου εγκατάστασης 10.000 ευρώ. Παράλληλα, ανακοινώνεται μείωση 50% του ΕΝΦΙΑ και κατάργηση από το 2027 σε 12.720 κοινότητες μέχρι 1.500 κατοίκους και σε συγκεκριμένους οικισμούς μέχρι 1.700 κατοίκους, πέρα από την Περιφερειακή Ενότητα Έβρου, και στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και σε δήμους παραμεθορίων περιοχών σε Κεντρική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και Ήπειρο. Οι δημοσιονομικές προβλέψεις που δίνονται είναι 38 εκατ. ευρώ το 2026 και 75 εκατ. ευρώ το 2027, ένδειξη ότι η παρέμβαση παρουσιάζεται ως κλιμακούμενη.
Για τη νησιωτικότητα προβλέπεται μειωμένος 30% ΦΠΑ σε συγκεκριμένα νησιά, με κόστος 25 εκατ. ευρώ ανά έτος. Στο πεδίο της μικρής οικονομίας και της αυτοαπασχόλησης, καταγράφεται μείωση κατά 50% του ελάχιστου εισοδήματος για ελεύθερους επαγγελματίες σε οικισμούς εκτός Αττικής με πληθυσμό έως 1.500 κατοίκους και για σχολικά κυλικεία, καθώς και εξαίρεση από το ελάχιστο εισόδημα για νέες μητέρες κατά το έτος γέννησης του τέκνου και για τα επόμενα 2 έτη, με εκτιμώμενο κόστος 10 εκατ. ευρώ ανά έτος. Πρόκειται για παρέμβαση που επιχειρεί να ακουμπήσει ταυτόχρονα στο εισόδημα, στην οικογένεια και στην τοπική επιχειρηματικότητα.
Τέλος, περιγράφεται μια ολοκληρωμένη πολιτική 12 πυλώνων για τις ορεινές περιοχές, που καλύπτει από στέγαση και εργασία μέχρι ενέργεια, τουρισμό, πολιτισμό και συντονισμό χρηματοδοτήσεων, με ειδική αναφορά σε πόρους ΕΣΠΑ 2021 έως 2027 ύψους 431 εκατ. ευρώ για ΟΧΕ, εκ των οποίων περίπου 400 εκατ. ευρώ κατευθύνονται σε ορεινές περιοχές. Η έμφαση στους πόρους λειτουργεί ως μήνυμα ότι ο σχεδιασμός δεν μένει σε ευχές αλλά πατά σε χρηματοδοτικό πλαίσιο.
Η Εθνική Στρατηγική που οριστικοποιείται εντός 2026 και η μάχη της εφαρμογής
Η Εθνική Στρατηγική για την Περιφερειακή και Τοπική Ανάπτυξη παρουσιάζεται ως ο βασικός πυλώνας που θα οριστικοποιηθεί εντός 2026. Ο στόχος που τίθεται είναι διπλός: να λυθούν άμεσα ζητήματα της περιφέρειας και να διαμορφωθεί μέσα στο 2026 ένα εθνικό πρόγραμμα για τα επόμενα χρόνια, σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες, ώστε εθνικοί και ενωσιακοί πόροι να κατευθύνονται με τον βέλτιστο και αποδοτικότερο τρόπο.
Εδώ βρίσκεται το πραγματικό στοίχημα, γιατί η εμπειρία της ελληνικής διοίκησης δείχνει ότι άλλο πράγμα είναι η εξαγγελία και άλλο η εφαρμογή. Η κυβέρνηση προσπαθεί να απαντήσει σε αυτό με ένα μοντέλο που περιγράφεται ως λεπτομερής σχεδιασμός, ουσιαστική διαβούλευση, κοινός προγραμματισμός και συντονισμός κεντρικών και τοπικών φορέων, μαζί με συντονισμό όλων των χρηματοδοτικών εργαλείων, ώστε οι διαθέσιμοι πόροι να έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα.
Κομβικό εργαλείο είναι τα 50 Τοπικά Σχέδια Ανάπτυξης, τα οποία προβλέπεται να ολοκληρωθούν το 2026, με συμμετοχή περισσότερων από 1.000 φορέων σε ομάδες εργασίας. Ο στόχος, όπως περιγράφεται, είναι να διατυπωθεί σταδιακά ένα τοπικό ρεαλιστικό όραμα που να προέρχεται και να υποστηρίζεται από την τοπική κοινωνία. Η αναφορά ότι όλα τα τοπικά σχέδια αναρτώνται στο erga.gov.gr για διαφάνεια και παρακολούθηση της προόδου από τους πολίτες, λειτουργεί ως υπόσχεση λογοδοσίας. Ταυτόχρονα, όμως, ανεβάζει τον πήχη, γιατί η διαφάνεια από μόνη της δεν αρκεί αν δεν συνοδεύεται από ικανότητα υλοποίησης και από μηχανισμό που διορθώνει καθυστερήσεις.
Στο ίδιο πνεύμα εντάσσεται και η πρόβλεψη ότι συστήνονται Επιτροπές Παρακολούθησης με συμμετοχή της Προεδρίας της Κυβέρνησης για το σύνολο των χρηματοδοτικών εργαλείων, με στόχο αποδοτικότερη αξιοποίηση πόρων, συμπληρωματικότητα, συνεργίες, αποφυγή αλληλοεπικαλύψεων και επιτελικό συντονισμό στις εντάξεις νέων έργων. Η πρακτική μετάφραση αυτών των στόχων θα κριθεί στο πεδίο, εκεί όπου συνήθως εμφανίζονται τα δύσκολα, δηλαδή στις αδειοδοτήσεις, στις μελέτες, στους διαγωνισμούς και στη διαχειριστική επάρκεια.
Τα χρήματα και τα έργα που στοιχειοθετούν το αφήγημα της σύγκλισης
Στην καρδιά κάθε περιφερειακής πολιτικής βρίσκεται το ερώτημα της χρηματοδότησης. Εδώ η κυβερνητική αποτύπωση είναι αριθμητική και εκτενής, με στόχο να δείξει ότι υπάρχει ήδη μια μεγάλη μηχανή έργων σε κίνηση.
Αναφέρεται ότι στην περιφέρεια υλοποιούνται περισσότερα από 8.000 μικρά και μεγάλα έργα, ενώ το 2026 και το 2027 θα παραδοθούν περίπου 330 εμβληματικά έργα. Στο χρηματοδοτικό σκέλος καταγράφονται 8 δισ. ευρώ έργα από το ΕΠΑ 2021 έως 2025 στην περιφέρεια, 5,6 δισ. ευρώ έργα από το ΤΑΑ στην περιφέρεια, 6,5 δισ. ευρώ απευθείας χρηματοδοτήσεις για τις περιφέρειες μέσω ΕΣΠΑ 2021 έως 2027 πλην Αττικής, εκ των οποίων υλοποιούνται ήδη 4,5 δισ. ευρώ. Προστίθενται 7,75 δισ. ευρώ από το ΕΣΠΑ 2021 έως 2027 της κεντρικής κυβέρνησης σε έργα που υλοποιούνται στην περιφέρεια, 1,25 δισ. ευρώ εγκεκριμένες επιχορηγήσεις σε επιχειρήσεις στην περιφέρεια μέσω ΤΑΑ και 4,75 δισ. ευρώ δανειοδότηση επενδυτικών σχεδίων μέσω ΤΑΑ στην περιφέρεια.
Επιπλέον, έχουν προγραμματιστεί 2,7 δισ. ευρώ απευθείας χρηματοδοτήσεις για τις περιφέρειες από το ΕΠΑ 2026 έως 2030 πλην Αττικής. Και στον ορίζοντα μπαίνουν πρόσθετοι πόροι από ευρωπαϊκά ταμεία που αναμένεται να διατεθούν από το 2026 έως το 2032 για σημαντικές υποδομές στην περιφέρεια, μαζί με τους πόρους της ΚΑΠ που αφορούν κατεξοχήν την ελληνική περιφέρεια. Το μήνυμα είναι σαφές: το σχέδιο δεν στηρίζεται σε έναν μόνο κουμπαρά, αλλά σε ένα μίγμα εργαλείων, κάτι που αυξάνει τις δυνατότητες αλλά απαιτεί πολύ αυστηρό συντονισμό για να μην χαθεί η εικόνα.
Η ευρωπαϊκή διάσταση και το νέο πλαίσιο 2028-2035 με την Ελλάδα στον ρόλο του διαπραγματευτή
Η κυβέρνηση συνδέει τον εθνικό σχεδιασμό με τον ευρωπαϊκό, σε μια συγκυρία όπου η Ευρώπη αναζητά συνέργεια ανάμεσα σε ανταγωνιστικότητα, άμυνα, ανθεκτικότητα και συνοχή, μέσα και από τη διαπραγμάτευση για νέο ευρωπαϊκό προϋπολογισμό. Σε αυτό το πλαίσιο, περιγράφεται ως στόχος η Ελλάδα να βρίσκεται σταθερά στον πυρήνα των προηγμένων ευρωπαϊκών χωρών, χωρίς να μένει πίσω κανένα μέρος της χώρας.
Ειδικό βάρος δίνεται στο νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2028 έως 2035. Με βάση ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναφέρεται ότι η πρώτη κατανομή προβλέπει πόρους 49 δισ. ευρώ για τη χώρα, με την επισήμανση ότι η διαπραγμάτευση θα είναι μακρά και επίπονη. Σημειώνεται επίσης ότι κάθε κράτος-μέλος καλείται να καταρτίσει ενιαίο εθνικό πρόγραμμα και ότι, για πρώτη φορά, το πρόγραμμα θα είναι προϊόν συνεργασίας κυβέρνησης και τοπικής αυτοδιοίκησης, με λειτουργία μέσω οροσήμων, στα πρότυπα του Ταμείου Ανάκαμψης. Αυτό είναι κρίσιμο, γιατί ουσιαστικά υποδεικνύει ότι η Ευρώπη μετακινείται από τη λογική της απλής απορρόφησης προς τη λογική της επίδοσης, με μετρήσιμα στάδια και προϋποθέσεις.
Μέσα σε αυτή την εικόνα προστίθεται και η αναφορά ότι το β’ εξάμηνο του 2027 η Ελλάδα, ως προεδρεύουσα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, πιθανότατα θα κληθεί να πετύχει τη συμφωνία για τον νέο προϋπολογισμό. Πρόκειται για στοιχείο που ανεβάζει πολιτικά τον πήχη, γιατί η εθνική στρατηγική για την περιφέρεια δεν θα κριθεί μόνο εντός συνόρων, αλλά και στη δυνατότητα να διασφαλιστούν οι πόροι και οι κανόνες που επιτρέπουν στην περιφερειακή πολιτική να έχει διάρκεια.
Οι 10 οριζόντιες πολιτικές και το πρακτικό ερώτημα της ανθεκτικότητας
Πέρα από τα σημειακά μέτρα, η κυβέρνηση περιγράφει 10 εθνικές οριζόντιες πολιτικές που βρίσκονται σε εξέλιξη, οι οποίες αγγίζουν από τον νέο κώδικα αυτοδιοίκησης και τη διαχειριστική επάρκεια των ΟΤΑ μέχρι τις υποδομές, τον πρωτογενή τομέα, τη διαχείριση υδάτων, το περιβάλλον, τον χωροταξικό σχεδιασμό, την προσέλκυση επενδύσεων, το δημογραφικό και τον περιφερειακό σχεδιασμό στην εκπαίδευση.
Η κοινή γραμμή όλων αυτών είναι η ανθεκτικότητα. Ανθεκτικότητα στις φυσικές καταστροφές και στις κλιματικές πιέσεις, ανθεκτικότητα στις δημογραφικές απώλειες, ανθεκτικότητα στην ανισότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες, ανθεκτικότητα στην οικονομική μονοκαλλιέργεια που συχνά εγκλωβίζει περιοχές σε ένα μόνο μοντέλο ανάπτυξης. Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί στην πράξη είναι αν αυτές οι πολιτικές θα συνδεθούν οργανικά με τα Τοπικά Σχέδια Ανάπτυξης ή αν θα τρέξουν παράλληλα, δημιουργώντας πάλι το γνωστό χάσμα ανάμεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια.
Ο κρίσιμος δείκτης επιτυχίας είναι ο χρόνος και η αξιοπιστία
Στο πολιτικό επίπεδο, η επιλογή να τεθούν συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα και να αποφασιστεί ότι στο Υπουργικό Συμβούλιο του Ιανουαρίου θα παραδοθεί ο οδικός χάρτης ανά περιφερειακή ενότητα και ανά πολιτική για τους επόμενους 18 μήνες με όλα τα κρίσιμα ορόσημα, δείχνει πρόθεση να μετρηθεί η πρόοδος. Ο χρόνος, όμως, είναι και το πιο δύσκολο πεδίο. Γιατί η περιφέρεια δεν περιμένει μόνο εξαγγελίες. Περιμένει σχολεία στελεχωμένα, κέντρα υγείας λειτουργικά, δρόμους ασφαλείς, ύδρευση και άρδευση που αντέχει, ευκαιρίες εργασίας που δεν είναι εποχικές, στέγη που δεν εξανεμίζει το εισόδημα.
