• Για περισσότερες από έξι δεκαετίες, η παρουσία της ταυτίστηκε με τη διδασκαλία, τη δημιουργία σχολών και τη συγκρότηση χορευτικών ομάδων στην ελληνική κοινότητα
• Πώς η έφηβη κοπέλα από τη Ρόδο έγινε σημείο αναφοράς των Ελλήνων της Αυστραλίας
Τα ήθη και τα έθιμα των Χριστουγέννων εξακολουθούν να λειτουργούν ως σταθερό σημείο αναφοράς για την ελληνική διασπορά στην Αυστραλία. Η διατήρησή τους είναι έργο της πρώτης γενιάς μεταναστών που τα μετέφεραν, τα ενσωμάτωσαν στην καθημερινότητα των κοινοτήτων και τα κράτησαν ενεργά μέσα από συλλόγους, ενορίες και οικογενειακές πρακτικές.
Ανάμεσα σε αυτούς, η Ροδίτισσα Σοφία Βαρδαβά Χάσκα κατέχει ιδιαίτερη θέση, συνδέοντας τη μετάδοση της παράδοσης με τον ελληνικό χορό.
Η «μητέρα» του ελληνικού παραδοσιακού χορού στην Αυστραλία είναι Ροδίτισσα. Για περισσότερες από έξι δεκαετίες, η παρουσία της ταυτίστηκε με τη διδασκαλία, τη δημιουργία σχολών και τη συγκρότηση χορευτικών ομάδων στην ελληνική κοινότητα.
Γεννήθηκε στη Ρόδο το 1941. Τα πρώτα της χρόνια συνέπεσαν με τον πόλεμο και τις μετακινήσεις πληθυσμού στα Δωδεκάνησα. Οι εμπειρίες εκείνης της περιόδου καταγράφονται στη μαρτυρία της, που περιλαμβάνεται στο ψηφιακό αρχείο της πλατφόρμας OPTS, στο πλαίσιο του προγράμματος «Οι άνθρωποί μας, οι ιστορίες τους», πρωτοβουλία της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αυστραλίας. Πρόκειται για ένα οργανωμένο αρχείο προφορικής ιστορίας, όπου συγκεντρώνονται αφηγήσεις της πρώτης και δεύτερης γενιάς Ελλήνων μεταναστών.
Στην καταγραφή αυτή περιγράφει τις συνθήκες διαφυγής οικογενειών από τη Ρόδο και τις δυσκολίες του ταξιδιού. Η επιστροφή στο νησί και η απελευθέρωση των Δωδεκανήσων αποτελούν επίσης μέρος της ίδιας αφήγησης. Η Σοφία Βαρδαβά Χάσκα αναφέρεται στη στιγμή της έπαρσης της ελληνικής σημαίας στο Μαντράκι με δάκρυα στα μάτια, παρουσία πλήθους κόσμου. Είναι μια εικόνα που την κουβαλάει ανεξίτηλη στη μνήμη της.
Στα μεταπολεμικά χρόνια, ο χορός και το τραγούδι μπήκαν οργανικά στην καθημερινότητά της. Συμμετείχε σε πολιτιστικές δραστηριότητες στη Ρόδο και γνώρισε τον δωδεκανησιακό πλούτο της παραδοσιακής μουσικής. Το 1957, η οικογένειά της μετανάστευσε στην Αυστραλία. Το ταξίδι διήρκεσε σαράντα πέντε ημέρες και σηματοδότησε την αρχή της ζωής της στην νέα χώρα, καθώς και την ένταξή της στην ελληνική παροικία.
Η πρώτη της επαφή με τη διδασκαλία χορού στην Αυστραλία έγινε μέσα από δραστηριότητες ενορίας, όπου βοήθησε στη διδασκαλία παιδιών της ομογένειας. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, η ενασχόληση αυτή απέκτησε πιο σταθερό χαρακτήρα. Δημιουργήθηκαν οργανωμένα χορευτικά τμήματα, με τακτική παρουσία σε κοινοτικές εκδηλώσεις και εορτασμούς.
Το 1974 ίδρυσε την πρώτη της σχολή χορού στην ενορία των Αγίων Πάντων στο Σίδνεϊ. Η ανταπόκριση ήταν άμεση και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ο αριθμός των μαθητών αυξήθηκε αισθητά. Ακολούθησαν νέες σχολές και συνεργασίες με ενορίες και πολιτιστικούς συλλόγους, σχηματίζοντας ένα δίκτυο διδασκαλίας που κάλυπτε μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινότητας. Οι σχολές αυτές αποτέλεσαν δομές, μέσα από τις οποίες ο ελληνικός χορός μεταδιδόταν με κοινό τρόπο και συνέπεια.
Παράλληλα, χορευτικές ομάδες που δίδαξε ή επιμελήθηκε συμμετείχαν σε μεγάλες πολιτιστικές διοργανώσεις της ομογένειας και εμφανίστηκαν σε κεντρικούς χώρους, όπως η Όπερα του Σίδνεϊ, καθώς και σε εκδηλώσεις διεθνούς χαρακτήρα όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες.
Το υλικό και οι προσωπικές αφηγήσεις της Σοφίας Βαρδαβά Χάσκα αντλούνται από το ψηφιακό αρχείο της OPTS – Our People Their Stories, μιας οργανωμένης πλατφόρμας καταγραφής προφορικής ιστορίας της ελληνικής ομογένειας στην Αυστραλία. Η πρωτοβουλία υλοποιείται υπό την αιγίδα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αυστραλίας και του Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας Μακάριου και συγκεντρώνει μαρτυρίες, φωτογραφικό υλικό και τεκμήρια ζωής της πρώτης και δεύτερης γενιάς Ελλήνων μεταναστών. Στόχος της πλατφόρμας είναι η αναδειξη εμπειριών και πρακτικών που διαμόρφωσαν την ιστορία της ομογένειας.
Όπως προκύπτει από το αρχειακό υλικό της πλατφόρμας OPTS, κάθε χορός παρουσιαζόταν μαζί με πληροφορίες για την ιστορία του. Η πρακτική αυτή διαμόρφωσε έναν ενιαίο τρόπο διδασκαλίας, ο οποίος υιοθετήθηκε και από νεότερους δασκάλους.
Η συμβολή της φαίνεται και στη συνέχεια. Μαθητές της ανέλαβαν, με την πάροδο των χρόνων, ρόλους χοροδιδασκάλων και υπευθύνων πολιτιστικών δράσεων στην Αυστραλία. Το αποτέλεσμα είναι η ύπαρξη ενός σταθερού πλαισίου μετάδοσης της ελληνικής χορευτικής παράδοσης, με αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά και διάρκεια στον χρόνο.
Η διαδρομή της Σοφίας Βαρδαβά Χάσκα δείχνει πώς η παράδοση της ελληνικής διασποράς διατηρήθηκε μέσα από οργανωμένη δουλειά και προσωπική αφοσίωση. Η καταγραφή της μαρτυρίας της στο αρχείο της πλατφόρμας OPTS εντάσσεται στη συνολική προσπάθεια διάσωσης της μνήμης της ομογένειας και φωτίζει τον ρόλο ανθρώπων που εργάστηκαν με αγάπη και με πάθος, έχοντας σταθερό σημείο αναφοράς την πατρίδα.
Ο ελληνικός παραδοσιακός χορός στην Αυστραλία απέκτησε συνέχεια μέσα από αυτή τη μακρόχρονη παρουσία. Το έργο της Σοφίας Βαρδαβά Χάσκα παραμένει συνδεδεμένο με τη διατήρηση των ηθών και των εθίμων που συνοδεύουν την ελληνική κοινότητα, ιδιαίτερα σε περιόδους όπως τα Χριστούγεννα, όταν η μνήμη, η οικογένεια, η παράδοση και η νοσταλγία για την πατρίδα είναι πιο έντονα.
Το φωτογραφικό υλικό είναι από την πλατφόρμα https://opts.org.au
