Το ελάφι Dama dama αποτελεί διαχρονικό σύμβολο της Ρόδου, συνδεδεμένο με την ταυτότητα και το φυσικό της τοπίο. Ταυτόχρονα, όμως, εξελίσσεται σε πηγή αυξανόμενης ανησυχίας για την ασφάλεια οδηγών και τη βιωσιμότητα του πρωτογενούς τομέα. Ο υπερπληθυσμός του είδους, οι εκτεταμένες ζημιές στις καλλιέργειες και τα συχνά τροχαία ατυχήματα έχουν μετατρέψει το ζήτημα από περιβαλλοντικό σε κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα πρώτης γραμμής.
Ο αντιπεριφερειάρχης Πρωτογενούς Τομέα Φιλήμονας Ζαννετίδης επισημαίνει ότι οι παραγωγοί βρίσκονται πλέον σε αδιέξοδο, καθώς οι ζημιές στα χωράφια είναι τόσο εκτεταμένες που καθιστούν πρακτικά αδύνατη οποιαδήποτε έγκαιρη παρέμβαση. Οι αγρότες μιλούν ανοιχτά για οικονομική «εξάντληση», με μειωμένες αποδόσεις και αυξημένο κόστος προστασίας χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Την ίδια στιγμή, τα στοιχεία αποτυπώνουν τη διάσταση δημόσιας ασφάλειας του προβλήματος. Σύμφωνα με τη Διεύθυνση Δασών Δωδεκανήσου, από το 2021 έως το 2023 καταγράφηκαν 215 νεκρά ελάφια σε τροχαία ατυχήματα, ενώ δεκάδες άλλα τραυματίστηκαν. Η Α’ Διεύθυνση Αστυνομίας Δωδεκανήσου κατέγραψε την ίδια περίοδο 27 τροχαία υλικών ζημιών, που οφείλονταν σε σύγκρουση με ελάφι. Οι οδηγοί, ιδιαίτερα σε επαρχιακούς δρόμους με περιορισμένη ορατότητα και τις νυχτερινές ώρες, δηλώνουν εκτεθειμένοι.
Ο βιότοπος δεν μπορεί να υποστηρίξει πληθυσμό άνω 3.000 ατόμων
Σε αυτό το πλαίσιο, η επιστημονική τεκμηρίωση αναδεικνύεται σε κρίσιμο παράγοντα για τη λήψη αποφάσεων. Ο καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Χριστοδουλόπουλος, μιλώντας στον Τέρη Χατζηιωάννου («Κόσμος»), επιχειρεί να βάλει τα δεδομένα στη σωστή τους βάση, απορρίπτοντας ακραίες εκτιμήσεις και συναισθηματικές προσεγγίσεις. Όπως τονίζει, οι αναφορές για πληθυσμό 30.000 ελαφιών δεν επιβεβαιώνονται από τις καταγραφές του ΟΦΥΠΕΚΑ, οι οποίες εκτιμούν τον αριθμό μεταξύ 5.000 και 7.000 ζώων. «Όσα λέμε δεν είναι κατά των ελαφιών», υπογραμμίζει, δηλώνοντας ο ίδιος μέλος της ομάδας ανθρώπων που αγαπούν και θέλουν να προστατεύσουν το είδος. Η ουσία, όπως εξηγεί, βρίσκεται στη βιωσιμότητα του ίδιου του βιότοπου. «Όταν ένας πληθυσμός υπεραυξάνεται, καταστρέφει τον βιότοπό του και τελικά καταστρέφεται και ο ίδιος. Αυτή είναι η φυσική εξέλιξη ενός είδους χωρίς έλεγχο». Ο καθηγητής συνδέει άμεσα την παρουσία των ελαφιών μέσα σε χωριά, καλλιέργειες και οδικούς άξονες με την πείνα και την έλλειψη πόρων. Τα καμένα δάση και η υποβάθμιση των φυσικών ενδιαιτημάτων, ιδιαίτερα στην Κεντρική και Νότια Ρόδο, ωθούν τα ζώα να αναζητούν τροφή και νερό κοντά στον άνθρωπο.
«Το ελάφι δεν είναι ζώο που πλησιάζει φυσιολογικά τον άνθρωπο. Όταν το βλέπουμε να μπαίνει σε αυλές και δρόμους, αυτό σημαίνει ότι ο βιότοπος δεν το αντέχει πια», σημειώνει. Με βάση τη φέρουσα ικανότητα του ορεινού όγκου της Ρόδου, ο κ. Χριστοδουλόπουλος εκτιμά ότι ο βιότοπος δεν μπορεί να υποστηρίξει πληθυσμό άνω των 3.000 ελαφιών, αν και αναγνωρίζει ότι άλλες επιστημονικές μελέτες τοποθετούν το εύρος μεταξύ 800 και 5.000 ζώων. Σε κάθε περίπτωση, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο σημερινός πληθυσμός είναι μεγαλύτερος από αυτόν που μπορεί να αντέξει το οικοσύστημα. Απορρίπτοντας σενάρια που προκαλούν έντονες κοινωνικές αντιδράσεις, όπως το κυνήγι, ο καθηγητής προκρίνει ένα οργανωμένο, θεσμικό και μακροπρόθεσμο σχέδιο διαχείρισης. Η επανακαταμέτρηση του πληθυσμού, όπως εξηγεί, μπορεί σήμερα να γίνει αξιόπιστα μέσω αεροφωτογραφιών. Παράλληλα, εισηγείται τη δημιουργία ειδικού φορέα –σε επίπεδο δήμου ή περιφέρειας– που θα έχει την ευθύνη της παρακολούθησης και της εφαρμογής των μέτρων. Κεντρικό εργαλείο σε αυτή τη στρατηγική είναι η στοχευμένη στείρωση, με επιστημονικά ελεγχόμενες πρακτικές. «Υπάρχει τεχνογνωσία. Το κυρίαρχο αρσενικό στο χαρέμι μπορεί να στειρωθεί χωρίς ευνουχισμό, ώστε να ελέγχεται η αναπαραγωγή», εξηγεί, τονίζοντας ότι η επιτυχία προϋποθέτει σχέδιο, προσωπικό και συνεχή παρακολούθηση. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι πολιτικές πρωτοβουλίες. Ο βουλευτής της ΝΔ Γιάννης Παππάς αναφέρει ότι, σε συνεργασία με τον γενικό γραμματέα Δασών Στάθη Σταθόπουλο, έχει συμφωνηθεί η υπογραφή στοχευμένης επιστημονικής μελέτης στις αρχές του νέου έτους, η οποία θα αποτυπώνει με ακρίβεια τον πληθυσμό και θα προτείνει βιώσιμα μέτρα διαχείρισης με σεβασμό στη βιοποικιλότητα. Παράλληλα, στη δημόσια συζήτηση εξετάζεται ένα μίγμα πολιτικών με ανοιχτά πάρκα σε κατάλληλες ζώνες, παροχή νερού και τροφής σε απομονωμένα σημεία, επιδοτούμενες περιφράξεις ύψους 2,5 μέτρων για τις καλλιέργειες, ενίσχυση της οδικής σήμανσης και, ως έσχατη λύση, ελεγχόμενη μετακίνηση μέρους του πληθυσμού σε άλλες περιοχές της χώρας. Το διακύβευμα είναι σαφές. Η προστασία του ελαφιού ως εμβλήματος της Ρόδου δεν αμφισβητείται. Αυτό που ζητά πλέον η τοπική κοινωνία είναι λύσεις που θα βασίζονται στην επιστήμη, θα διασφαλίζουν ανθρώπινες ζωές και θα επιτρέψουν στον πρωτογενή τομέα να παραμείνει ζωντανός. Σε αυτό το σταυροδρόμι, οι ψύχραιμες και τεκμηριωμένες παρεμβάσεις, όπως αυτές του καθηγητή Γιώργου Χριστοδουλόπουλου, φαίνεται να αποτελούν τον μόνο ρεαλιστικό δρόμο προς τα εμπρός.
ΦΩΤΟ: Γιάννης Φαρμακίδης
