• Τα έργα που στηρίζουν το νησί σε συνθήκες παρατεταμένης ανομβρίας και οι προκλήσεις μιας υδατικής κρίσης που παύει να είναι περιστασιακή
Διανύουμε το υδρολογικό έτος 2025–2026 και τα στοιχεία του πρώτου εξαμήνου επιβεβαιώνουν μια πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά κάτοικοι και επαγγελματίες. Η Ρόδος καταγράφει σημαντική μείωση βροχοπτώσεων σε σχέση με την περασμένη χρονιά. Στην κεντρική και ιδιαίτερα στη Νότια Ρόδο, η γη έχει μείνει κυριολεκτικά χωρίς σταγόνα. Η μοναδική θετική παράμετρος είναι ότι οι λίγες βροχές που σημειώθηκαν ήταν ήπιες, επιτρέποντας μεγαλύτερη διήθηση στο έδαφος, αντί να χαθούν σε θαλάσσιες απορροές.
Παρ’ όλα αυτά, ο φετινός Οκτώβριος ήταν από τους πιο ξηρούς των τελευταίων τριάντα ετών, επιβεβαιώνοντας ότι το πρόβλημα δεν είναι συγκυριακό. Η λειψυδρία στα νησιά του Αιγαίου έχει πλέον πάψει να αποτελεί εποχική ανησυχία. Όπως υπογραμμίζει η υδρολόγος Ελισσάβετ Φελώνη, «η υδατική κρίση στα ελληνικά νησιά αποτελεί καθημερινή πρόκληση, όχι μελλοντικό σενάριο».
Η ίδια επισημαίνει ότι το καλοκαίρι του 2025 ανέδειξε την οξύτητα του προβλήματος, καθώς τα νησιωτικά συστήματα ύδρευσης πιέζονται ολοένα περισσότερο, με απώλειες στα δίκτυα που κυμαίνονται από 25% έως και 50% σε ορισμένες περιπτώσεις.
Το νερό που χάνεται πριν φτάσει στον καταναλωτή είναι σε ποσοστό που κανένα νησί δεν μπορεί να αντέξει υπό τις σημερινές συνθήκες. Τα θεμελιώδη προβλήματα στη διαχείριση των υδατικών πόρων, λειψυδρία, υφαλμύρωση υπόγειων υδροφορέων, αυξημένες ανάγκες λόγω τουρισμού και αρδεύσεων, παραμένουν στο προσκήνιο.
Σε αυτό το περιβάλλον, τα φράγματα αποτελούν κρίσιμη υποδομή για τη Ρόδο. Το φράγμα Απολακκιάς στεγνώνει, ενώ κρίσιμη είναι και η κατάσταση στη λιμνοδεξαμενή του Σκολωνίτη.
Το φράγμα Γαδουρά: ο βασικός πυλώνας υδροδότησης του νησιού
Το έργο «Ύδρευση Ρόδου από το Φράγμα Γαδουρά» ξεκίνησε το 2002 και ολοκληρώθηκε το 2014, αποτελώντας το μεγαλύτερο υδροδοτικό έργο στο Νότιο Αιγαίο. Με ύψος 67 μέτρα, μήκος στέψης 585 μ. και μέγιστη χωρητικότητα 67,5 εκατ. μ³ (με ωφέλιμη τα 63 εκατ.), ο Γαδουράς είναι το σημείο αναφοράς του υδροδοτικού ισοζυγίου του νησιού.
Η υπερχείλιση του ταμιευτήρα στις αρχές του 2022 –ένα γεγονός που δεν συμβαίνει συχνά στο κλίμα της Ρόδου– απέδειξε ότι το έργο συλλέγει και διαχειρίζεται αποτελεσματικά το νερό, όταν αυτό υπάρχει. Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2025 ο ταμιευτήρας διέθετε 13,5 εκατ. μ³, ενώ σήμερα έχει φτάσει στα 50,960 εκατ. μ³, ποσότητα πολύ ικανοποιητική με ωφέλιμο όγκο νερού ταμιευτήρα 37,100 εκατ.μ³ δεδομένων των αυξανόμενων αναγκών. Ο Γαδουράς καλύπτει κυρίως την πόλη της Ρόδου και τις μεγάλες αστικές συγκεντρώσεις, εξυπηρετώντας σε πλήρη λειτουργία έως και 300.000 ανθρώπους (μόνιμους κατοίκους και επισκέπτες). Η ετήσια ζήτηση εκτιμάται στα 26,5 εκατ. μ³, με τη μέση ημερήσια κατανάλωση στο μήνα αιχμής να φτάνει τα 120.000 μ³. Σε αυτή την εξίσωση, ο Γαδουράς παραμένει αναντικατάστατος.
Η ολοκλήρωση της β’ φάσης των δικτύων μεταφοράς αποτελεί το μεγάλο ζητούμενο, καθώς θα μπορεί να αξιοποιηθεί στο 100% των δυνατοτήτων του. Παράλληλα, ο ταμιευτήρας παίζει και δευτερεύοντες ρόλους: εμπλουτισμός υπόγειας υδροφορίας, ανάπτυξη παραλίμνιας περιοχής, δημιουργία υδροβιότοπου και ενίσχυση της αντιπλημμυρικής προστασίας.
«Στεγνώνει» το φράγμα Απολλακιάς
Το φράγμα της Απολλακιάς, κατασκευής 1987, έχει κυρίως αρδευτικό χαρακτήρα και εξυπηρετεί τη γεωργία της Νότιας Ρόδου. Η λίμνη αποτελεί σημαντικό οικοσύστημα και σημείο αναψυχής, όμως η υδρολογική του κατάσταση επιδεινώθηκε δραματικά. Το 2024, η στάθμη του έπεσε κάτω από τα 2 εκατ. μ³, ενώ το ενεργό διαθέσιμο απόθεμα περιορίστηκε περίπου στο 1/4 της χωρητικότητας.
Οι γεωγραφικές ανισότητες των βροχοπτώσεων (πολύ λιγότερες στη νότια πλευρά του νησιού) και η έντονη ξηρασία επέβαλαν αυστηρές περικοπές άρδευσης. Η λειτουργία του φράγματος είναι άμεσα συνδεδεμένη με την αγροτική παραγωγή, αφού χωρίς επάρκεια νερού, καλλιέργειες κινδυνεύουν, ενώ απαιτείται επανεξέταση της διαχείρισης και πιθανή μείωση καλλιεργήσιμων εκτάσεων.
Σε κρίσιμη κατάσταση η λιμνοδεξαμενή Σκολωνίτη
Η λιμνοδεξαμενή Σκολωνίτη, που εξυπηρετεί Γεννάδι και Λαχανιά, είναι σε κρίσιμη κατάσταση που δεν αντανακλά μόνο την έντονη ανομβρία, αλλά πιθανές αδυναμίες στη συντήρηση ή στη συνολική λειτουργία του έργου. Για τις τοπικές κοινότητες και την τοπική γεωργία, ο Σκολωνίτης αποτελεί ζωτικής σημασίας υποδομή και η υπολειτουργία του δημιουργεί συσσωρευμένες πιέσεις, ενώ σε διαδικασία κατασκευής βρίσκεται -μετά από χρόνια εμπλοκών και στασιμότητας- το φράγμα Κρητηνίας στον χείμαρρο Λήρο που έχει σχεδιαστεί να έχει ωφέλιμη χωρητικότητα -2.100.000 μ³ και να εξυπηρετεί 3.000 στρέμματα καλλιεργειών, καθώς και τις ανάγκες ύδρευσης της ευρύτερης περιοχής. Η υλοποίηση και ολοκλήρωσή του θεωρούνται κρίσιμες, ιδίως σε ζώνες, όπου η επάρκεια νερού μεταβάλλεται έντονα από έτος σε έτος. Πολλοί πιστεύουν ότι μια καλή υδρολογική χρονιά αρκεί για να καλύψει τις προηγούμενες κακές, όμως αυτό δεν ισχύει. Μόνο το 8%–10% της βροχής που πέφτει στη Ρόδο καταλήγει τελικά στον υδροφόρο ορίζοντα. Ταυτόχρονα, πολλές περιοχές έχουν ήδη υφαλμυρωθεί, ενώ οι γεωτρήσεις γίνονται ολοένα βαθύτερες για να εντοπιστεί επαρκές νερό, χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη της ΔΕΥΑΡ στη Δημοτική Κοινότητα Μεσαναγρού. Οι πυρκαγιές και η αποψίλωση των δασών μειώνουν δραστικά την ικανότητα του εδάφους να συγκρατεί νερό, ενώ η συνολική κατανάλωση παραμένει πολύ υψηλή, πάνω από 250 λίτρα ανά άτομο ημερησίως.
