Τα ΕΛ.ΤΑ. ήταν το κερασάκι στην τούρτα • Οι μικρές κοινότητες που κάποτε λειτουργούσαν σαν μικροί οργανισμοί με σχολείο, γιατρό, ταχυδρομείο και λεωφορείο, σήμερα έχουν σχεδόν αφανιστεί • Η απόσταση από τα κέντρα αποφάσεων αυξάνεται και η νησιωτική καθημερινότητα γίνεται πιο σύνθετη
Είναι καιρός που ο ταχυδρόμος του χωριού έχει σταματήσει τα δρομολόγια για τα γράμματα και τις συντάξεις. Η έλευση του ταχυδρόμου, τον οποίον οι κάτοικοι γνώριζαν με το μικρό του όνομα, ήταν ένα κοινωνικό γεγονός για τα μικρά χωριά της Ρόδου.
Το ίδιο και ο αγροτικός γιατρός που επισκεπτόταν σε σταθερές ημέρες τα χωριά, για να γράψει φάρμακα, να εξετάσει τους ανθρώπους και να τους καθοδηγήσει για περαιτέρω φροντίδα.
Τα σχολεία στα μικρά χωριά της Ρόδου άρχισαν να κλείνουν νωρίτερα, όταν οι ανάγκες για εργασία οδήγησαν πολλούς κατοίκους προς την πόλη ή σε μεγαλύτερα χωριά. Τα δρομολόγια των λεωφορείων που συνέδεαν την πόλη με τα χωριά περιορίστηκαν σταδιακά, καθώς οι μετακινήσεις μειώθηκαν χαρακτηρίστηκαν ως μη «βιώσιμα».
Η περιφέρεια άρχισε να χάνει τον ρυθμό της και μαζί του χάθηκαν και οι σταθερές που χαρακτήριζαν τις τοπικές κοινωνίες. Στα χωριά, το ταχυδρομείο, το σχολείο, το ιατρείο και η τράπεζα πέρα από τις υπηρεσίες που πρόσφεραν ήταν σημεία αναφοράς και συνοχής. Όταν αποδυναμώθηκαν, το νήμα που συνέδεε τον κάτοικο με το κράτος, με την πολιτεία, χαλάρωσε.
Στο όνομα της «βιωσιμότητας» στα τελευταία χρόνια συντελέστηκαν οι μεγαλύτερες αλλαγές στη φυσιογνωμία της περιφέρειας.
Στην Κρεμαστή, η Εθνική Τράπεζα έκλεισε το υποκατάστημά της τον Φεβρουάριο του 2019. Το ίδιο συνέβη νωρίτερα και στην Αφάντου. Στον Έμπωνα η Τράπεζα Πειραιώς σταμάτησε τη λειτουργία της το 2017. Οι κάτοικοι προσαρμόστηκαν με τα ΑΤΜ που πήραν τη θέση τους, αν και για πολλούς ηλικιωμένους η προσαρμογή αυτή δεν ήταν εύκολη. Οι αντιδράσεις ήταν έντονες, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Η σταδιακή αποχώρηση των τραπεζών ακολούθησε ένα ευρύτερο μοτίβο. Στο όνομα της «βιωσιμότητας» αποσύρονται δημόσιες δομές και υπηρεσίες. Οι μετακινήσεις περιορίζονται, οι αγροτικοί γιατροί δεν επαρκούν για να καλύψουν όλα τα χωριά, τα σχολεία συγχωνεύονται. Η απόσταση από τα κέντρα αποφάσεων αυξάνεται και η νησιωτική καθημερινότητα γίνεται πιο σύνθετη.
Σε αυτό το περιβάλλον ήρθε η απόφαση για το κλείσιμο των καταστημάτων των ΕΛΤΑ. Οριζόντια, χωρίς καμία προειδοποίηση παρά το γεγονός ότι η σταδιακή απαξίωση και ο εκσυγχρονισμός που δεν έγινε ποτέ, έδειχναν ένα προδιαγεγραμμένο τέλος.
Η διοίκηση των ΕΛΤΑ αιτιολόγησε την απόφαση με στοιχεία κόστους και εσόδων, επισημαίνοντας ότι τα φυσικά καταστήματα δεν καλύπτουν το λειτουργικό τους βάρος. Η εξυπηρέτηση, όπως ανακοινώθηκε, θα συνεχιστεί με κινητές μονάδες και ψηφιακές υπηρεσίες.
Η παύση λειτουργίας του δεύτερου γραφείου των ΕΛΤΑ στην πόλη της Ρόδου είναι πλέον γεγονός και η τρίμηνη παράταση λειτουργίας των υποκαταστημάτων σε Ιαλυσό και Αφάντου, μάλλον αβεβαιότητα προκαλεί παρά δίνει την αίσθηση της λύσης.
Για τους κατοίκους των δημοτικών κοινοτήτων της Ρόδου η είδηση αυτή ήταν το «κερασάκι στην τούρτα» μιας πορείας που είχε ξεκινήσει χρόνια πριν. Τα ΕΛΤΑ, σε Αφάντου και Ιαλυσό εξυπηρετούν χιλιάδες ανθρώπους, όχι μόνο των περιοχών αυτών αλλά και από τα γύρω χωριά. Το ίδιο και το υποκατάστημα του Αρχαγγέλου στο οποίο το λουκέτο μπήκε νωρίτερα.
Οι ηλικιωμένοι που κατά κύριο λόγο ζουν στα χωριά είναι αναγκασμένοι να μετακινούνται προς Αφάντου και Ιαλυσό για να εξυπηρετηθούν από το ταχυδρομείο ή ακόμα και να έρθουν μέχρι την πόλη της Ρόδου, αφού η τεχνολογία που προβάλλεται ως αντιστάθμισμα για την εξυπηρέτησή τους, δεν είναι συνθήκη με την οποία είναι εξοικειωμένοι. Και πώς να είναι άλλωστε, η τεχνολογία κάνει άλματα τα οποία δεν μπορούν να ακολουθήσουν και χρήση του τηλεφώνου κάνουν για να επικοινωνούν και όχι για να «σερφάρουν» στο διαδίκτυο.
Η λογική της βιωσιμότητας αντιμετωπίζει τις υπηρεσίες ως αριθμούς, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές συνέπειες. Η απομάκρυνση των ΕΛΤΑ δεν είναι μεμονωμένο γεγονός και ούτε ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Είναι η συνέχεια μιας αλυσίδας αποφάσεων που αφαιρούν από την περιφέρεια τις λειτουργίες που τη συνδέουν με το κράτος. Οι άνθρωποι μένουν με την αίσθηση ότι ο τόπος τους δεν υπολογίζεται.
Ανάλογες εικόνες υπάρχουν και σε άλλα νησιά του Αιγαίου, όπου τα ταχυδρομεία, οι τράπεζες και τα σχολεία περιορίζουν τη λειτουργία τους με το ίδιο σκεπτικό. Η λογική της συγκέντρωσης υπηρεσιών στα μεγάλα αστικά κέντρα έχει γίνει κανόνας. Η έννοια της βιωσιμότητας εφαρμόζεται με τον ίδιο τρόπο, ανεξάρτητα από τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου.
Τα χωριά της Ρόδου έχουν αλλάξει όψη. Πολλά σπίτια μένουν κλειστά τους χειμερινούς μήνες, οι πλατείες δεν έχουν πια την κίνηση που θυμόμαστε, τα καφενεία ανοίγουν αραιά, κυρίως το καλοκαίρι. Ο πληθυσμός γερνά και οι νεότεροι αναζητούν δουλειά στην πόλη ή στον τουρισμό. Οι κοινότητες που κάποτε λειτουργούσαν σαν μικροί οργανισμοί με σχολείο, γιατρό, ταχυδρομείο και λεωφορείο, σήμερα προσπαθούν να κρατηθούν με τα ελάχιστα. Η φυσιογνωμία των χωριών έχει αλλάξει.
Η Ρόδος βρίσκεται σε μια περίοδο μετάβασης. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται στο όνομα της βιωσιμότητας δείχνουν μια πορεία που έχει αρχίσει εδώ και χρόνια. Το ερώτημα είναι αν αυτή η πορεία θα αφήσει χώρο για τους ανθρώπους που κρατούν ακόμη ζωντανά τα μικρά χωριά. Όσο περιορίζονται οι υπηρεσίες, τόσο περιορίζεται και η ζωή. Η επόμενη μέρα για την ελληνική περιφέρεια θα κριθεί από το αν η πολιτεία θα επιλέξει να δει ξανά τις ανάγκες της όχι ως κόστος, αλλά ως κομμάτι της κοινωνίας που ακόμη επιμένει κόντρα στις πιθανότητες της… βιωσιμότητας.
