Ο κ. Νίκος Οικονόμου MD, MSc, PhD είναι Ιδιώτης Γενικός – Οικογενειακός Ιατρός, Καθηγητής-ΣΕΠ ΜΠΣ «Διοίκησης Μονάδων Υγείας» Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών.
• Η συζήτηση για την Υγεία είναι πάντα ανοιχτή. Στην περιοχή μας που χαρακτηρίζεται από την πολύ-νησιωτικότητα, το πρόβλημα παραμένει το ίδιο σε στελέχωση ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στις δομές Υγείας. Αν και γίνονται προκηρύξεις, δεν υπάρχει ανταπόκριση. Τι πρέπει να γίνει;
Πράγματι η στελέχωση των υγειονομικών δομών στα νησιά μας αποτελεί εδώ και χρόνια ένα από τα μεγαλύτερα και πιο επίμονα προβλήματα. Η ανισοκατανομή του ιατρικού προσωπικού στην Ελλάδα είναι γνωστή: ενώ η χώρα μας διαθέτει την υψηλότερη αναλογία γιατρών ανά πληθυσμό στην Ευρώπη, η κατανομή τους είναι εξαιρετικά άνιση, με σοβαρή υποστελέχωση στα νησιά. Στο Νότιο Αιγαίο, όπου βρίσκονται 52 κατοικημένα νησιά (24 στα Δωδεκάνησα και 28 στις Κυκλάδες), υπηρετεί μόλις ένα πολύ μικρό ποσοστό γιατρών του συνόλου της χώρας. Αυτό σημαίνει ότι τα νοσοκομεία λειτουργούν με μεγάλες ελλείψεις, ενώ σε πολλά μικρότερα νησιά οι ανάγκες καλύπτονται οριακά, με προσωρινές λύσεις ή αποσπασμένους γιατρούς, κάτι που δεν μπορεί να διασφαλίσει τη συνέχεια και την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας.
Η αλήθεια είναι ότι παρά τις προσπάθειες που έγιναν και γίνονται, η απουσία μόνιμου προσωπικού, τα προβλήματα στις διακομιδές, ο υπερβολικά μεγάλος φόρτος εργασίας στα νοσοκομεία και η τεράστια ευθύνη που επωμίζεται συχνά ένας μόνος γιατρός στα μικρότερα νησιά, λειτουργούν ως ισχυρά αντικίνητρα για την παραμονή και την προσέλκυση νέων συναδέλφων. Σε αρκετές περιπτώσεις μικρών νησιών υφίσταται δυσκολία των γιατρών να λάβουν ακόμη και τις νόμιμες άδειές τους, καθώς συχνά δεν υπάρχει διαθέσιμος αντικαταστάτης για να καλύψει τη θέση τους. Το αποτέλεσμα είναι χρόνια σωματική και ψυχική καταπόνηση, που οδηγεί συχνά σε πρόωρες παραιτήσεις. Παράλληλα, οι πάγιες ανεπάρκειες στη διοικητική υποστήριξη – από τη καταγραφή, διαχείριση και συντήρηση του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού, ιδιαίτερα όταν προέρχεται από δωρεές, μέχρι την ομαλή επικοινωνία με τα νοσοκομεία υποδοχής στις διακομιδές – αναγκάζει τον γιατρό να αναλαμβάνει βάρη και ευθύνες που ξεπερνούν τον καθαρά ιατρικό του ρόλο.
Γι’ αυτό η λύση δεν μπορεί να είναι μόνο οι προκηρύξεις.
Χρειάζεται ένα συνδυαστικό πλέγμα παρεμβάσεων:
• Βελτίωση των συνθηκών εργασίας και εκπαίδευσης των ιατρών απομονωμένων και νησιωτικών περιοχών και της υγειονομικής περίθαλψης με καταγραφή των αναγκών σε όλες τις δομές υγείας.
• Θέσπιση κατάλληλων οικονομικών, επιστημονικών και κοινωνικών κινήτρων για να καταστεί η υπηρεσία στις νησιωτικές δομές υγείας ελκυστική και βιώσιμη.
• Θεσμοθέτηση τουλάχιστον δύο ιατρών ανά νησί ώστε κανείς γιατρός να μην εργάζεται μόνος και να διασφαλίζεται η κάλυψη σε επείγοντα περιστατικά.
• Ενδυνάμωση της νοσοκομειακής περίθαλψης με υιοθέτηση θεραπευτικών πρωτοκόλλων και έμφαση στην ενίσχυση κρίσιμων ειδικοτήτων, ώστε τα νοσοκομεία να ανταποκρίνονται τόσο στις καθημερινές ανάγκες όσο και στις αυξημένες πιέσεις περιόδων τουριστικής αιχμής.
Παράλληλα, η ενίσχυση του νοσηλευτικού και παραϊατρικού προσωπικού είναι εξίσου κρίσιμη. Οι δομές των μικρότερων νησιών χρειάζονται προσωπικό με 24ωρη διαθεσιμότητα και αρμοδιότητες που θα τους επιτρέπουν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη λειτουργία και συντήρηση του εξοπλισμού στην αντιμετώπιση των επειγόντων περιστατικών. Για να είναι αυτό εφικτό, πρέπει να θεσμοθετηθεί ειδικό επίδομα 24ωρης ετοιμότητας.
• Ποιο μοντέλο για την Υγεία θα ταίριαζε στα νησιά μας; Πώς θα μπορούσαν να λειτουργήσουν οι δομές καλύτερα κατά την άποψή σας;
Το νησιωτικό περιβάλλον απαιτεί ένα μοντέλο υγείας ευέλικτο, αποκεντρωμένο και πολυεπίπεδο. Στα μεγάλα νησιά, όπως η Ρόδος, τα νοσοκομεία πρέπει να έχουν τον ρόλο του «κόμβου» (hub), ενώ τα μικρότερα Κέντρα Υγείας και Περιφερειακά Ιατρεία λειτουργούν ως «δορυφόροι» (spokes) που συνδέονται οργανικά με αυτό.
Βασικά στοιχεία αυτού του μοντέλου:
• Δημιουργία πραγματικών πολυδύναμων Κέντρου Υγείας, με δυνατότητα διεκπεραίωσης όλων των βασικών εξετάσεων ώστε να αποσυμφορηθεί το νοσοκομείο Ρόδου και τα άλλα νοσοκομεία από περιστατικά που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν στην κοινότητα.
• Ενίσχυση των νοσοκομείων των μεγάλων νησιών, όπως της Ρόδου και της Κω, σε κρίσιμες ειδικότητες (αναισθησιολόγους, ακτινολόγους, παθολόγους) ώστε να μπορούν να λειτουργούν όχι μόνο ως νοσοκομεία τοπικής εμβέλειας αλλά και ως κέντρα αναφοράς για τα γύρω μικρότερα νησιά και να κρατούν τα περιστατικά, μειώνοντας τις διακομιδές προς Κρήτη και Αθήνα.
• Εφαρμογή πρωτοκόλλων επειγόντων περιστατικών που θα διασφαλίζουν ομοιογενή και ασφαλή διαχείριση και θα προστατεύουν νομικά τον γιατρό.
• Αξιοποίηση τηλεϊατρικής. Συστήματα τηλεϊατρικής σε νησιά όπως Κάρπαθος, Κάσος, Καστελλόριζο, Σύμη, Χάλκη και Τήλος είναι αδήριτη ανάγκη, ώστε να μειωθούν οι αναίτιες διακομιδές και να αυξηθεί το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών. Τα ανωτέρω νησιά μπορεί να συνδέονται ιδανικά με το ΕΚΑΒ και εξειδικευμένους γιατρούς σε νοσοκομεία αναφοράς, αλλά και με ιδιώτες ιατρούς μέσω συμβάσεων. Δεν μας λείπουν οι εξοπλισμοί, χρειαζόμαστε κατάλληλο νομικό πλαίσιο και εξασφάλιση της 24ώρης διαθεσιμότητας κατάλληλα εκπαιδευμένων ιατρών.
• Βελτίωση της οργάνωσης των διακομιδών. Το ΕΚΑΒ πρέπει να αποκτήσει περισσότερους πόρους, μόνιμες βάσεις στα νησιά, με πλήρη στελέχωση και μέσα (χερσαία, θαλάσσια, αεροδιακομιδές) και να μπορεί να αναλαμβάνει πλήρως την επικοινωνία με τα νοσοκομεία αναφοράς και την συνολική διεκπεραίωση της διακομιδής.
• Μέριμνα ώστε οι εθελοντικές επισκέψεις ιατρών διαφόρων μη κερδοσκοπικών φορέων να γίνονται οργανωμένα, σε τακτικά χρονικά διαστήματα, να βασίζονται στις πραγματικές ανάγκες των πολιτών και να καταγράφονται στον ηλεκτρονικό φάκελο του ασθενούς.
Η εμπειρία από άλλες χώρες με απομονωμένες περιοχές δείχνει ότι όπου υπάρχει σωστός συνδυασμός μόνιμης στελέχωσης, δυνατής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και ύπαρξης αξιόπιστου συστήματος τηλεϊατρικής και διακομιδής ασθενών, οι κάτοικοι αισθάνονται ασφαλείς και οι γιατροί είναι πιο πρόθυμοι να παραμείνουν.
• Η κυβέρνηση δηλώνει ότι γίνεται προσπάθεια να προχωρήσουν ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας του Εθνικού Συστήματος Υγείας – το οποίο φέρει τα χαρακτηριστικά ενός μοντέλου που δημιουργήθηκε πριν από 60-70 χρόνια. Ποιες θα πρέπει να είναι οι προτεραιότητες για αυτές τις αλλαγές;
Όντως είναι γεγονός ότι το ΕΣΥ, παρά τις μεγάλες του κατακτήσεις, έχει οικοδομηθεί σε ένα πλαίσιο που ανταποκρινόταν σε ανάγκες άλλων δεκαετιών. Σήμερα απαιτούνται τομές. Κατά την άποψή μου, τέσσερις πρέπει να είναι οι προτεραιότητες:
• Ενίσχυση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Ο οικογενειακός γιατρός και τα Κέντρα Υγείας πρέπει να γίνουν το πραγματικό πρώτο σημείο επαφής του πολίτη με το σύστημα. Αυτό σημαίνει επαρκείς γενικούς ιατρούς, παθολόγους, παιδιάτρους, καθώς και αναβάθμιση εξοπλισμού για βασικές εξετάσεις.
• Ψηφιακός μετασχηματισμός. Η ηλεκτρονική διασύνδεση δομών και η αξιοποίηση του ηλεκτρονικού φακέλου υγείας (MyHealth) -ο οποίος πρέπει να είναι ενιαίος για όλους τους γιατρούς και δομές υγείας και υποχρεωτικός- θα διασφαλίσουν συνέχεια στη φροντίδα και καλύτερο έλεγχο των υπηρεσιών. Η τηλεϊατρική, οι πλατφόρμες τηλεπαρακολούθησης και η χρήση σύγχρονων εργαλείων τεχνολογίας μπορούν να αλλάξουν ριζικά την εικόνα.
• Αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού. Χρειάζονται σταθερές προσλήψεις, βελτίωση μισθών και συνθηκών εργασίας, αλλά και ουσιαστική συνεχιζόμενη εκπαίδευση. Ο σχεδιασμός του Υγειονομικού Χάρτη με βάση πραγματικά δεδομένα πληθυσμού και αναγκών θα επιτρέψει καλύτερη κατανομή.
• Υιοθέτηση σύγχρονων πρακτικών διοίκησης και διακυβέρνησης στην Υγεία. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας χρειάζεται να λειτουργήσει με αρχές σύγχρονου management, κάτι που προϋποθέτει νομοθετικές παρεμβάσεις. Αυτό σημαίνει σαφή στρατηγικό σχεδιασμό, αποτελεσματική εφαρμογή, διαρκή έλεγχο και αξιολόγηση των δράσεων, καθώς και συστηματική βελτίωση με βάση το feedback από τους επαγγελματίες υγείας και τους πολίτες. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει πραγματική λογοδοσία, αποδοτικότητα και συνεχής αναβάθμιση των υπηρεσιών.
Ειδικότερα για τα νησιά του Αιγαίου χρειάζεται περισσότερο αποκεντρωμένο μοντέλο, με διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των νησιωτικών δομών.
• Τα τελευταία χρόνια, καταγράφεται ένα «brain drain» από γιατρούς και επιστήμονες. Μπορεί να αναστραφεί αυτή η διαμορφωμένη κατάσταση κατά την άποψή σας και με ποιον τρόπο;
Η «διαρροή εγκεφάλων» αποτελεί πληγή για τη χώρα μας. Χιλιάδες γιατροί, νοσηλευτές και επιστήμονες έχουν επιλέξει να εργαστούν στο εξωτερικό, κυρίως για λόγους καλύτερων συνθηκών εργασίας, αμοιβών και επιστημονικής εξέλιξης. Το ζήτημα υπερβαίνει αυτό της στελέχωσης στα νησιά και εστιάζεται στο πώς θα γίνει η Ελλάδα ελκυστική για τους νέους επιστήμονες. Η απάντηση κατά τη γνώμη μου βρίσκεται στην αξιοπρεπή αμοιβή, στη σταθερότητα, στην προοπτική εξέλιξης και στην ουσιαστική επιστημονική υποστήριξη. Χρειάζεται λοιπόν ένα συνδυαστικό πακέτο πολιτικών:
• Αξιοπρεπείς αμοιβές και συνθήκες εργασίας, ώστε οι νέοι συνάδελφοι να μην αισθάνονται ότι η μόνη τους διέξοδος είναι η μετανάστευση.
• Οικονομικά κίνητρα ισχυρότερα από τα σημερινά, που θα περιλαμβάνουν αυξημένες αποδοχές, φοροαπαλλαγές, παροχή ή στήριξη στέγασης (π.χ. επιδότηση ενοικίου ή αγοράς κατοικίας) και εφάπαξ μπόνους εγκατάστασης.
• Επιστημονικά κίνητρα, όπως η συμμετοχή σε συνέδρια και σεμινάρια, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η δυνατότητα rotation σε πανεπιστημιακές κλινικές για τη διατήρηση δεξιοτήτων.
• Κοινωνική στήριξη, όπως συνυπηρέτηση συζύγων, εκπαιδευτική μέριμνα για τα παιδιά των γιατρών, διευκολύνσεις στην καθημερινότητα.
• Σταθερότητα και προοπτική. Οι νέοι γιατροί χρειάζονται να γνωρίζουν ότι δεν θα εργάζονται σε καθεστώς προσωρινότητας και αβεβαιότητας, αλλά ότι το κράτος επενδύει μακροπρόθεσμα σε αυτούς.
Θεωρώ ότι η Ελλάδα διαθέτει υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό. Αν δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα δώσουν κύρος, αξιοπρέπεια και προοπτική στο έργο του, τότε είναι βέβαιο ότι πολλοί από αυτούς που σήμερα βρίσκονται στο εξωτερικό θα επέστρεφαν, ενώ οι νεότεροι δεν θα είχαν κίνητρο να φύγουν.
