Η συζήτηση γύρω από τις θαλάσσιες ζώνες, την ενέργεια και τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο παραμένει πιο επίκαιρη από ποτέ. Από τη «Γαλάζια Πατρίδα» της Τουρκίας μέχρι το τουρκολιβυκό μνημόνιο και τις μελλοντικές προοπτικές για την αξιοποίηση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, η Ελλάδα καλείται να διαχειριστεί ένα περίπλοκο και δυναμικό περιβάλλον.
Ο διεθνολόγος κ. Στριμπής, με πολύχρονη εμπειρία στα θέματα δικαίου της θάλασσας, μιλά για τις στρατηγικές της Άγκυρας, την αμφιλεγόμενη στάση της Λιβύης, τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σκιαγραφεί το «καλό σενάριο» για τη χώρα μας τις επόμενες δεκαετίες.
O κ. Στριμπής είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Θεσμών στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Πτυχιούχος Τμήματος Νομικής ΕΚΠΑ, κάτοχος μεταπτυχιακού με εξειδίκευση στο διεθνές δίκαιο, μεταπτυχιακού με εξειδίκευση στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διδάκτορας του Πανεπιστημίου Paris I – Panthéon-Sorbonne. Ερευνητής του Γραφείου Διεθνών και Συνταγματικών Θεσμών της Ακαδημίας Αθηνών (2003-2009). Χρημάτισε νομικός σύμβουλος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας Ευξείνου Πόντου (Κωνσταντινούπολη, 1999-2009) και του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ· Βιέννη, 2009-2016).
Αναλυτικά η συνέντευξη:
• Κύριε Στριμπή, η Τουρκία επαναφέρει συνεχώς το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Πρόκειται για ένα αφήγημα εσωτερικής κατανάλωσης ή για εργαλείο αμφισβήτησης που μπορεί να δημιουργήσει τετελεσμένα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο;
Η θεωρία της «Γαλάζιας Πατρίδας», κυρία Παμπρή, όπως έχει διατυπωθεί και ανακοινωθεί διεθνώς, μέσω της σχετικής υπηρεσίας του ΟΗΕ αποτελεί τη συστηματική ανακεφαλαίωση τουρκικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Σχετικά θα πρέπει να σημειώσομε ότι η Τουρκία, ιδιαίτερα υπό την μακρόχρονη ηγεσία του κ. Ερντογάν, εννοεί αυτά που λέει. Υπάρχει συνέπεια μεταξύ λόγων και πράξεων στο διεθνές επίπεδο.
Πολλοί έχουν διαπιστώσει ότι η Τουρκία «προειδοποιεί» για τις επερχόμενες ενέργειές της στις σχέσεις της με άλλες χώρες.] Συνεπώς, πέρα από το εσωτερικό ακροατήριό της, η τουρκική κυβέρνηση με «Γαλάζια Πατρίδα» απευθύνεται σαφώς και προς τον κόσμο, την άμεση γειτονία της (όμορα κράτη) και ευρύτερα.
Πρόκειται για μία στρατηγική παγκόσμιας διάχυσης των τουρκικών διεκδικήσεων και, δια της επαναλήψεως, μία στρατηγική κανονικοποίησης και επομένως «νομιμοποίησης» ακραίων, στην ουσία τους, και αντίθετων προς το διεθνές δίκαιο αξιώσεων.
Αυτός ο στόχος φαίνεται και από την επίκληση του διεθνούς δικαίου υπέρ των τουρκικών διεκδικήσεων, επίκληση ψευδεπίγραφη, καθώς δεν βασίζεται στους κανόνες της διεθνούς έννομης τάξης, αλλά χρησιμοποιεί αποσπασματικά άσχετες με τις διεκδικήσεις διατάξεις και μεμονωμένα τμήματα αποφάσεων διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, έξω από το πλαίσιο στο οποίο ανήκουν.
Υπό το ανωτέρω πρίσμα, η «Γαλάζια Πατρίδα» έχει τον χαρακτήρα αμφισβήτησης των δικαιωμάτων των παρακτίων γειτονικών κρατών της Τουρκίας, και κυρίως της Κύπρου και της Ελλάδας. ]Και ως προς μεν την Κύπρο, η αμφισβήτηση αυτή έρχεται εκ των υστέρων, αφού η Κυπριακή Δημοκρατία είχε προηγηθεί κατοχυρώνοντας τα δικαιώματά της σε θαλάσσιες ζώνες και διεθνώς, με συμφωνίες οριοθέτησης (Αίγυπτο, Ισραήλ, Λίβανος).
Ως προς την Ελλάδα, η δημοσιοποίηση των διεκδικήσεων της «Γαλάζιας πατρίδας» ενήργησε αφυπνιστικά, καθώς οδήγησε στη συμφωνία οριοθέτησης με την Αίγυπτο και πιο πρόσφατα στην ανακοίνωση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και την προκήρυξη για τη χορήγηση αδειών για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων νότια της Κρήτης. Οι ενέργειες αυτές εμποδίζουν εν τοις πράγμασι τη δημιουργία νομικών τετελεσμένων από τη «Γαλάζια Πατρίδα».
• Με αφετηρία το τουρκολιβυκό μνημόνιο -που εξακολουθεί να «πλανάται» πάνω από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις- η Λιβύη εμφανίζεται να προβάλλει δικές της αξιώσεις, με πιο πρόσφατο το σχέδιο για ηλεκτρική διασύνδεση προς την Ευρώπη. Βλέπετε Τρίπολη και Βεγγάζη να λειτουργούν ως «κλειδί» ή ως δίαυλος για την τουρκική στρατηγική;
Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι από το 2011 και εξής το κράτος της Λιβύης είναι διηρημένο, σε επαναλαμβανόμενες εμφύλιες συρράξεις, με «κυβερνήσεις» που στερούνται εσωτερικής και διεθνούς νομιμοποίησης και αποτελεσματικού ελέγχου στον λαό και στο έδαφος του κράτους. Αφήνοντας κατά μέρος το κεφαλαιώδες θέμα της νομιμοποίησης, ο αποτελεσματικός έλεγχος επί του εδάφους και του λαού αποτελεί θεμελιώδη απαίτηση κατά το διεθνές δίκαιο για την εκπροσώπηση ενός κράτους από μία κυβέρνηση.
Στο σημείο αυτό, καμία από τις αντιμαχόμενες πλευρές και οι «κυβερνήσεις» τους δεν πληροί τα κριτήρια για να εκπροσωπεί το κράτος της Λιβύης.
Για τον λόγο αυτό, τρίτα κράτη διαλέγονται σε θέματα σχετικά με τη Λιβύη με όλες τις de facto αρχές που έχουν μερικό έλεγχο τμημάτων της χώρας, με κυριότερες της αρχές στην Τρίπολη και στη Βεγγάζη-Τομπρούκ.
Η τουρκική διείσδυση στη δυτική Λιβύη είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός.
Η ίδια η ύπαρξη των αρχών της Τρίπολης οφείλεται στην ενεργό υποστήριξή τους από την Τουρκία κατά τον τρίτο λιβυκό εμφύλιο πόλεμο (Απρ. 2019-Οκτ. 2020).
Συμπληρωματικά, η τουρκική θέση ότι τα νησιά δεν έχουν δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ ευνοεί και τη Λιβύη, έναντι της Ελλάδος και της Μάλτας.
Αντιθέτως έναντι της Ιταλίας, η Λιβύη, με την πρόσφατη δημοσιοποίηση των εξωτερικών ορίων της υφαλοκρηπίδας της στον ΟΗΕ, Ιούλιος 2025, αναγνωρίζει τόσο το δικαίωμα όσο και την πλήρη επήρεια της Σικελίας στην οριοθέτηση.
Αυτό το τελευταίο στοιχείο, μαζί με τις πληροφορίες ότι στις διακοπείσες το 2011 διαπραγματεύσεις Ελλάδος-Λιβύης για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, υπήρχε συζήτηση για την επήρεια της Κρήτης, μπορεί να αφήνουν περιθώριο στη διπλωματία. Παραμένουν ωστόσο δύο βασικά ερωτήματα.
Με «ποια» Λιβύη γίνονται οι διαπραγματεύσεις; Και, σπουδαιότερο, ποια θα είναι η θέση στη διαπραγμάτευση της ελληνο-αιγυπτιακής διεθνούς συμφωνίας οριοθέτησης και του μνημονίου Τουρκίας-de facto “κυβέρνησης” Τρίπολης, που μολονότι δεν αποτελεί διεθνή συμφωνία καθώς ο δεύτερος συμβαλλόμενος δεν έχει αποτελεσματικό έλεγχο του κράτους που διατείνεται ότι εκπροσωπεί, βρίσκεται πάνω στο τραπέζι. • Μπορεί η Ελλάδα να αξιοποιήσει το διεθνές δίκαιο και να κατοχυρώσει «θαλάσσιους χώρους ανάπτυξης» για έργα ΑΠΕ, πέρα από την κλασική συζήτηση για ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα;
Το διεθνές δίκαιο παρέχει στην Ελλάδα ισχυρά μέσα για την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στις θαλάσσιες ζώνες που προβλέπονται. Ειδικά στις ζώνες με οικονομικό περιεχόμενο, δηλαδή την υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.
Η έρευνα και εκμετάλλευση των οικονομικών δυνατοτήτων αυτών των ζωνών περιλαμβάνει πέραν πάσης αμφιβολίας και την ανάπτυξη ΑΠΕ (λ.χ. πλωτά φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες στη θάλασσα, κυματική ενέργεια, κλπ). Κατ’ αρχάς το διεθνές δίκαιο εγγυάται το δικαίωμα των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες με τους ίδιους όρους των ηπειρωτικών εδαφών. Καταρρίπτεται με αυτόν τον τρόπο η τουρκική φαντασίωση ότι τα νησιά δεν έχουν δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ (και η σκόπιμη, αλλά παράνομη, εξίσωση του δικαιώματος με την επήρεια).
Στη συνέχεια, τόσο η διεθνής πρακτική όσο και η διεθνής νομολογία κατοχυρώνουν τη μέθοδο της μέσης γραμμής ως αφετηρία κάθε οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών (συμβατικής και δικαιοδοτικής), η οποία τελικώς μπορεί να παραμείνει ή να τροποποιηθεί προκειμένου να επιτευχθεί δίκαιο αποτέλεσμα.
Όσο εκκρεμεί η οριστική οριοθέτηση, η προσωρινή εφαρμογή της μέσης γραμμής αποτελεί καλόπιστη άσκηση δικαιώματος, που δεν αντιτίθεται στη διεθνή νομιμότητα. Επίσης, το διεθνές δίκαιο δεν παρέχει κάλυψη στη θέση ότι σε μη-οριοθετημένες περιοχές της υφαλοκρηπίδας, δεν επιτρέπεται καμία δραστηριότητα του παρακτίου κράτους. Γίνεται διάκριση μεταξύ δραστηριοτήτων που έχουν ή όχι μόνιμα αποτελέσματα.
Οι πρώτες σαφώς δεν απαγορεύονται σε τμήματα της υφαλοκρηπίδας που το παράκτιο κράτος θεωρεί καλόπιστα δικά του με βάση τη μέση γραμμή. Η πρόσφατη προκήρυξη για τη χορήγηση αδειών έρευνας νοτίως της Κρήτης πιστοποιεί του λόγου το αληθές.
• Η Ευρωπαϊκή Ένωση δηλώνει κατά καιρούς την αλληλεγγύη της, αλλά στην πράξη φαίνεται διστακτική. Πόσο μπορούμε να περιμένουμε ότι θα εμπλακεί ουσιαστικά;
Η συμμετοχή της Ελλάδος κα Παμπρή στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης (ΕΟΚ, ΕΕ) αποσκοπούσε εξ αρχής και στην εγγύηση ασφάλειας της χώρας έναντι εξωτερικού κινδύνου, κατά δήλωση του πρωτεργάτη της ένταξης Κ. Καραμανλή.
Η επιδίωξη αυτή δεν έχει αλλάξει και διαχρονικά η Ελλάδα προσδοκά από τους εταίρους της στην ΕΕ υποστήριξη έναντι άτοπων διεκδικήσεων και αναθεωρητικών αξιώσεων ειδικά της Τουρκίας. Διαχρονικά πάλι θα μπορούσαμε να πούμε ότι η υποστήριξη αυτή δεν είναι ενιαία αλλά κυμαίνεται ανάλογα με τα εθνικά συμφέροντα κάθε κράτους μέλους της ΕΕ.
Τούτο οφείλεται και στο γεγονός ότι η λεγόμενη ΚΕΠΠΑ (Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας) εξακολουθεί και μετά τη συνθήκη της Λισαβώνας να βρίσκεται σε εμβρυϊκό στάδιο.
Οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις δε των τελευταίων ετών στις δύο πλευρές του Ατλαντικού καθώς και στον Ινδο-Ειρηνικό, έχουν οδηγήσει σε μία εμφανή περιθωριοποίηση της ΚΕΠΠΑ και την εμφάνιση ποικίλων εξωθεσμικών «συμμαχιών των προθύμων», είτε αυτές αφορούν στην Ουκρανία είτε στη Μέση Ανατολή, είτε σε άλλες διεθνείς κρίσεις. Η εξέλιξη αυτή, μαζί με το προφανές έλλειμα ηγεσίας στην ΕΕ και την αυξανόμενη απόδοση σημασίας στην Τουρκία για την άμυνα της Ευρώπης, δεν επιτρέπουν βραχυπρόθεσμα ιδιαίτερη αισιοδοξία για αλληλεγγύη προς την Ελλάδα στην πράξη, πέρα από κάποιες φραστικές εκδηλώσεις υποστήριξης.
• Κλείνοντας, αν κοιτάξουμε 10 ή 20 χρόνια μπροστά, ποιο θα ήταν για εσάς το «καλό σενάριο» για την Ελλάδα στη διαχείριση των θαλάσσιων ζωνών, της ενέργειας και των τουρκολιβυκών πιέσεων;
Το βέλτιστο σενάριο παραμένει η ευόδωση των προσπαθειών των εκκρεμών θαλασσίων οριοθετήσεων με όλα τα κράτη με τα οποία η Ελλάδα έχει αντικείμενες ή παρακείμενες ακτές, από την Αλβανία μέχρι την Κύπρο, Τουρκία, Λιβύη, Αίγυπτο, ανατολικά του 28ου παραλλήλου. Η Ελλάδα οφείλει καλόπιστα να προτείνει και να προσέρχεται σε διαπραγμάτευση, χωρίς βεβαίως να παραθεωρεί τα υφιστάμενα εμπόδια, «αγκάθια» στις διαπραγματεύσεις αυτές, στο πεδίο του δικαίου της θάλασσας αμιγώς, αλλά και στο γενικό πλέγμα των διμερών σχέσεων με κάθε ενδιαφερόμενη χώρα.
Αυτά τα «αγκάθια» είναι ίσως δύσκολο να ξεριζωθούν στο προσεχές διάστημα. Ωφελεί ωστόσο την Ελλάδα να βρίσκεται στην πλευρά αυτών που καλόπιστα επιδιώκουν τη λύση. Βραχυπρόθεσμα, η προβολή των συννόμων ελληνικών θέσεων έναντι διεκδικήσεων που προβάλλονται είναι αναγκαία για την αποτροπή τετελεσμένων στο νομικό πεδίο. Απαραίτητη είναι επίσης, κατά την περίοδο που εκκρεμεί θαλάσσια οριοθέτηση, η εφαρμογή της μέσης γραμμής ως ένδειξης καλής πίστης σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική, με ενέργειες που αφορούν στην έρευνα και εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας της χώρας καθώς και της ΑΟΖ, όπου αυτή έχει ανακηρυχθεί (Ιόνιο, οριοθετημένη περιοχή μεταξύ 26ου και 28ου παραλλήλου).
