• Σύμφωνα με τις τελευταίες διαθέσιμες χαρτογραφήσεις του ESPON που μετρά τον χρόνο πρόσβασης πληθυσμών σε μεταφορικούς κόμβους και βασικές υπηρεσίες, το Νότιο Αιγαίο εμφανίζεται συστηματικά χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Παρότι δεν συγκαταλέγεται στις πιο απομακρυσμένες νησιωτικές περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Νότιο Αιγαίο καταγράφεται σταθερά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στους δείκτες νησιωτικής προσβασιμότητας.
Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με το αυξημένο κόστος μετακίνησης από και προς βασικούς κόμβους της περιφέρειας, επαναφέρουν στο προσκήνιο το ζήτημα της λειτουργικής πρόσβασης των κατοίκων, σε μια περίοδο κατά την οποία η νησιωτική πολιτική και τα κριτήρια στήριξης των περιφερειών βρίσκονται υπό επανεξέταση σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.
Η θέση του Νοτίου Αιγαίου στους ευρωπαϊκούς χάρτες εξηγείται από τον τρόπο με τον οποίο οι δείκτες αξιολογούν την απόσταση και τον χρόνο πρόσβασης προς τα κεντρικά μητροπολιτικά κέντρα της Ευρώπης. Με αυτά τα κριτήρια, περιφέρειες όπως οι Αζόρες, η Μαδέρα και τα Κανάρια Νησιά, που βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την ευρωπαϊκή ήπειρο, καταγράφονται ως οι πλέον απομακρυσμένες. Το Νότιο Αιγαίο, παρότι αποτελεί σύνορο της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντάσσεται γεωγραφικά στον ευρωπαϊκό χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και δεν κατατάσσεται σε αυτή την κατηγορία.
Σύμφωνα με τις τελευταίες διαθέσιμες χαρτογραφήσεις του ESPON, του ευρωπαϊκού δικτύου χωρικού σχεδιασμού που μετρά τον χρόνο πρόσβασης πληθυσμών σε μεταφορικούς κόμβους και βασικές υπηρεσίες, το Νότιο Αιγαίο εμφανίζεται συστηματικά χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις συγκριτικές απεικονίσεις καταγράφεται σε παρόμοια επίπεδα με νησιωτικές περιφέρειες όπως η Κορσική και η Σαρδηνία, ενώ υπολείπεται περιοχών όπως οι Βαλεαρίδες Νήσοι και η Μάλτα, οι οποίες εμφανίζουν υψηλότερη προσβασιμότητα.
Η διαφοροποίηση αυτή σχετίζεται κυρίως με τη δομή της συνδεσιμότητας. Περιφέρειες με συγκεντρωμένο πληθυσμό και σταθερές αεροπορικές συνδέσεις σε ετήσια βάση παρουσιάζουν μικρότερους χρόνους πρόσβασης. Αντίθετα, στο Νότιο Αιγαίο η γεωγραφική διασπορά πολλών νησιών και η εξάρτηση από συνδέσεις πολλαπλών σταδίων επιβαρύνουν τον συνολικό χρόνο μετακίνησης. Η Ρόδος λειτουργεί ως βασικός κόμβος της περιφέρειας, ενώ τα μικρότερα νησιά εξαρτώνται από περιορισμένο αριθμό δρομολογίων, δημιουργώντας σημαντικές διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της ίδιας περιφέρειας.
Η ακτοπλοΐα παραμένει βασικό μέσο πρόσβασης για μεγάλο μέρος των νησιών των Δωδεκανήσων. Στη γραμμή Πειραιάς–Ρόδος, το ταξίδι διαρκεί από περίπου 15 έως και 22 ώρες, ανάλογα με το δρομολόγιο και τις ενδιάμεσες στάσεις. Το κόστος ενός απλού εισιτηρίου χωρίς όχημα κυμαίνεται συνήθως από 45 έως 90 ευρώ, ενώ αυξάνεται σημαντικά όταν απαιτείται καμπίνα ή μεταφορά οχήματος. Για μετακινήσεις που δεν σχετίζονται με τον τουρισμό, η διάρκεια και το κόστος του ταξιδιού λειτουργούν αποτρεπτικά, ιδιαίτερα κατά τη χειμερινή περίοδο.
Στις αεροπορικές συνδέσεις, η εικόνα παραμένει αντίστοιχα απαιτητική. Στη γραμμή Ρόδος–Αθήνα, οι τιμές μετ’ επιστροφής διαμορφώνονται, σε περιόδους αυξημένης ζήτησης, πάνω από τα 250 ευρώ ανά άτομο πριν από την προσθήκη αποσκευής. Το κόστος αυτό αυξάνεται περαιτέρω για οικογένειες ή για μετακινήσεις που πρέπει να πραγματοποιηθούν με περιορισμένο χρονικό περιθώριο, χωρίς δυνατότητα επιλογής ημερομηνιών ή ωραρίων.
Οι έκτακτες ή μη προγραμματισμένες μετακινήσεις αφορούν σε μεγάλο βαθμό έκτακτες ανάγκες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διαθεσιμότητα και το κόστος των συνδέσεων επηρεάζουν άμεσα τη λειτουργία βασικών δημόσιων υπηρεσιών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, οι κάτοικοι νησιωτικών περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δηλώνουν συστηματικά μεγαλύτερους χρόνους πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες σε σχέση με τους κατοίκους ηπειρωτικών περιοχών. Η εικόνα αυτή είναι εντονότερη σε περιφέρειες όπου η πρόσβαση εξαρτάται από λίγους κόμβους και περιορισμένα δρομολόγια, χαρακτηριστικά που συναντώνται έντονα στα Δωδεκάνησα.
Η προσβασιμότητα συνδέεται άμεσα με την πρόσβαση στην υγεία, την εκπαίδευση και τις διοικητικές υπηρεσίες, αλλά και με τη δυνατότητα των νησιωτικών περιοχών να διατηρούν μόνιμο πληθυσμό και οικονομική δραστηριότητα εκτός της τουριστικής περιόδου. Για τον λόγο αυτό, στις ευρωπαϊκές αναλύσεις χωρικής συνοχής αντιμετωπίζεται ως βασικός παράγοντας περιφερειακής ανθεκτικότητας.
Οι δείκτες του ESPON χρησιμοποιούνται ως εργαλεία αξιολόγησης και σχεδιασμού πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο και λαμβάνονται υπόψη στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής. Στην περίπτωση των πολυνησιωτικών περιφερειών, όπως το Νότιο Αιγαίο, η αξιολόγηση αυτή δεν αποτυπώνει πλήρως τις εσωτερικές διαφοροποιήσεις και τους πρακτικούς περιορισμούς πρόσβασης που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι στην καθημερινότητά τους.
Καθώς η νησιωτική πολιτική και τα μέτρα στήριξης των περιφερειών βρίσκονται σε φάση επανεξέτασης, η θέση του Νοτίου Αιγαίου στους ευρωπαϊκούς δείκτες προσβασιμότητας, σε συνδυασμό με το κόστος μετακίνησης, αναδεικνύει ένα ζήτημα που αφορά άμεσα τη λειτουργία των νησιών ως ζωντανών κοινωνιών και όχι μόνο ως τουριστικών προορισμών. Η σταθερή, αξιόπιστη και οικονομικά προσιτή πρόσβαση παραμένει κρίσιμος παράγοντας για τη συνοχή και τη βιωσιμότητα της περιφέρειας.
