Σε μια εντυπωσιακή ανακάλυψη ενός «μυστικού», βαθιά κρυμμένου στον πυθμένα του Αιγαίου, προχώρησε διεθνής επιστημονική αποστολή, με ελληνική συμμετοχή. Ενα τεράστιο στρώμα ηφαιστειακής τέφρας, πάχους έως και 200 μέτρων, ανακαλύφθηκε στα ανοικτά της Θήρας, από τη διεθνή επιστημονική αποστολή IODP 398 «Hellenic Arc Volcanic Field». Η δημοσίευση στο κορυφαίο διεθνές περιοδικό Science Advance τον Αύγουστο προκάλεσε αίσθηση. Το ιδιαίτερο είναι πως η τέφρα αυτή δεν προέρχεται από ηφαιστειακή δράση στην περιοχή της Σαντορίνης, αλλά από την τεράστια έκρηξη του ηφαιστείου της Κω, πριν από 161.000 χρόνια. Οι μάζες τέφρας μετακινήθηκαν υποθαλάσσια πάνω από 140 χιλιόμετρα από την πηγή τους!
«Είναι μια πολύ σημαντική ανακάλυψη που μας λέει πολλά για τη δυνατότητα μαζικών και πολύ ισχυρών υποθαλάσσιων ροών τέφρας, ως αποτέλεσμα ηφαιστειακών εκρήξεων. Η τέφρα στο πέρασμά της σαρώνει τα πάντα και αλλάζει το υποθαλάσσιο περιβάλλον», λέει στην «Κ» η Παρασκευή Νομικού, καθηγήτρια στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, που συμμετείχε στη διεθνή αποστολή τον Δεκέμβριο του 2022 και τον Ιανουάριο του 2023.
Υψίστη τιμή για μια μάχιμη Ελληνίδα ηφαιστειολόγο
«Ηταν μια έκπληξη και για εμάς. Καθώς προχωρούσαμε σε έρευνα βορειοανατολικώς της Σαντορίνης, αναζητώντας αποθέσεις από την ηφαιστειακή δραστηριότητα της περιοχής, πέσαμε πάνω σε ένα μεγάλο στρώμα τέφρας, με πάχος πάνω από 200 μέτρα, καλυμμένο από άλλα στρώματα. Προχωρώντας σε ορυκτολογικές αναλύσεις είδαμε πως δεν προέρχεται από την περιοχή της Θήρας, αλλά από πολύ πιο μακριά, από την Κω», εξηγεί η κ. Νομικού.
Αποστολή εννέα χωρών
Στην αποστολή συμμετείχαν 32 επιστήμονες από διάφορες ειδικότητες και εννιά χώρες (Γαλλία, Γερμανία, ΗΠΑ, Κίνα, Ιαπωνία, Αυστραλία, Βρετανία, Ινδία και Ελλάδα), στο πλαίσιο του Διεθνούς Προγράμματος Εξερεύνησης των Ωκεανών (IODP). Οι γεωτρήσεις πραγματοποιήθηκαν από το εξειδικευμένο ωκεανογραφικό σκάφος «JOIDES Resolution». Στην αποστολή συμμετείχαν ενεργά τρεις Ελληνίδες επιστήμονες: η καθηγήτρια Παρασκευή (Εύη) Νομικού από το ΕΚΠΑ, η επίκουρη καθηγήτρια Ολγα Κουκουσιούρα από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η ερευνήτρια Παρασκευή Πολυμενάκου από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. Στη δημοσίευση συμμετείχε επίσης ο ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ Δημήτρης Παπανικολάου.
Η ανακάλυψη φέρνει στο φως την άγνωστη μέχρι σήμερα υποθαλάσσια έκταση της ηφαιστειακής έκρηξης της Κω, μιας έκρηξης δέκα φορές μεγαλύτερης από εκείνη του Χούνγκα-Τόνγκα το 2022 στον Ειρηνικό. Μπαίνοντας στη θάλασσα μέρος του υλικού της ηφαιστειακής έκρηξης παρέσυρε νερό και μετατράπηκε σε κρύα αιωρήματα τέφρας και ύδατος. Αυτά τα αιωρήματα στη συνέχεια μετακινήθηκαν κατά μήκος των μικρών κλίσεων του θαλάσσιου πυθμένα για πάνω από 140 χιλιόμετρα, μέχρι που συνάντησαν μια σειρά από βαθιές, υποθαλάσσιες λεκάνες που ορίζονται από ρήγματα βορειοανατολικά της Σαντορίνης. Εκεί συγκεντρώθηκαν και εναπέθεσαν τα φορτία τους από αιωρούμενη τέφρα σε πάχος 200 έως 300 μέτρων σε ορισμένα σημεία. Δεδομένου ότι τα σωματίδια στο στρώμα τέφρας είναι μεγαλύτερα στη βάση και μικρότερα στην κορυφή, το «μεγαστρώμα» ερμηνεύεται ως απόθεση που προέρχεται από ένα μόνο γεγονός: την ηφαιστειακή έκρηξη της Κω, ακολουθούμενη από πιθανώς αρκετές εβδομάδες έως μήνες επανακινητοποίησης και ανακατάταξης της αρχικής απόθεσης. Η διάβρωση του θαλάσσιου πυθμένα από τις ροές κατά τη διάρκεια της τοποθέτησής τους τεκμηριώνεται από μεγάλες ποσότητες θραυσμάτων βράχων και θαλάσσιων οργανισμών, όπως κοράλλια, στη βάση του στρώματος της τέφρας.
Χαβάη: Εκατό μέτρα στον αέρα υψώνεται ο πίδακας λάβας στο ηφαίστειο Κιλαουέα [εικόνες και βίντεο]
Καθώς το ηφαίστειο της Κω βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου, οι ροές της τέφρας κινήθηκαν υποθαλάσσια προς τα δυτικά. Παρά τη μεγάλη απόσταση που διήνυσε, η υποθαλάσσια τέφρα από την Κω είναι πολύ μεγαλύτερου πάχους από τα στρώματα τέφρας που προέρχονται από τη γειτονική Σαντορίνη, δείχνοντας το μέγεθος της έκρηξης της Κω:
Παρά τη μεγάλη απόσταση που διήνυσε, η υποθαλάσσια τέφρα από την Κω που βρέθηκε στα ανοιχτά της Θήρας είναι πολύ μεγαλύτερου πάχους από ό,τι εκείνη στο νησί, δείχνοντας το μέγεθος της έκρηξης.
Περισσότερα από 200 κυβικά χιλιόμετρα τέφρας, αν προστεθεί το νέο υποθαλάσσιο στρώμα τέφρας στον όγκο των προηγουμένως γνωστών αποθέσεων τέφρας στην Κω και τα γειτονικά νησιά!
«Η ανακάλυψη στρώματος τέφρας τόσο μεγάλου πάχους σε τεταρτογενή (σχετικά σύγχρονα) ιζήματα αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία και αναδεικνύει την υποεκτιμημένη δυναμική των υποθαλάσσιων ηφαιστειακών ροών. Η μελέτη αποκαλύπτει ότι μεγάλο μέρος των επιπτώσεων τέτοιων εκρήξεων παραμένει “αόρατο” στον βυθό, ενώ η προσοχή μας στρέφεται συνήθως στις επιφανειακές αποθέσεις ή τις εκπομπές στην ατμόσφαιρα», σημειώνει η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ.
Ρωσία: Ιστορική έκρηξη ηφαιστείου – «Ξύπνησε» ύστερα από 600 χρόνια
Οι εκρήξεις ηφαιστείων σε νησιά, όπως το Ταμπόρα (1815 μ.Χ.), το Κρακατάου (1883 μ.Χ.) και η Σαντορίνη (1600 π.Χ.), συνήθως εκτοξεύουν πυροκλαστικά ρεύματα στη θάλασσα, χωρίς όμως οι επιπτώσεις τους στον υποθαλάσσιο χώρο να έχουν καταγραφεί επαρκώς. Πρόσφατες μελέτες για την έκρηξη του ηφαιστείου Χούνγκα-Τόνγκα έδειξαν πως οι υποθαλάσσιες ηφαιστειακές ροές ταξιδεύουν υποβρύχια με υψηλές ταχύτητες, διαβρώνοντας τον βυθό, επηρεάζοντας τα υποβρύχια καλώδια και δημιουργώντας υποθαλάσσιες αποθέσεις τέφρας. Ωστόσο η μεγάλη κλίμακα στην οποία μπορούν να λειτουργήσουν αυτές οι διαδικασίες δεν είναι πλήρως κατανοητή.
«Με τις έρευνές μας επιχειρούμε να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς και τους τρόπους που εκδηλώνονται οι υποθαλάσσιες ροές έπειτα από ηφαιστειακές εκρήξεις. Αυτό θα μας εξοπλίσει καλύτερα για περιστατικά που μπορεί να συμβούν στο μέλλον, όπως και για τον ιστορικό χαρακτήρα τέτοιων εκρήξεων, καθώς χρειάζονται χιλιάδες χρόνια για να εκδηλωθούν», εξηγεί η κ. Νομικού.
Νέα οπτική
Οπως σημειώνουν οι μελετητές στη δημοσίευση στο Science Advance, η έρευνα «αλλάζει την οπτική μας για τους δυνητικά μεγάλους, κρυμμένους όγκους των ηφαιστειακών εκρήξεων και την ικανότητα των υποθαλάσσιων ροών να διασκορπίζουν την ηφαιστειακή τέφρα μακριά από την πηγή της έκρηξης. Ο μεγάλος όγκος και η μεγάλη έκταση της υποθαλάσσιας τέφρας της έκρηξης της Κω υποδηλώνουν ότι οι όγκοι ορισμένων άλλων εκρήξεων από ηφαιστειακά νησιά ενδέχεται να έχουν υποτιμηθεί».
«Ο ωκεανός είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητος, κρύβει πολλά μυστικά. Η θάλασσα είναι πηγή ζωής για τον πλανήτη Γη, από πολλές απόψεις, από το οξυγόνο που παρέχει και το διοξείδιο του άνθρακα που δεσμεύει, μέχρι την τεράστια βιοποικιλότητα. Πρέπει να τη γνωρίσουμε περισσότερο, χωρίς να επιχειρήσουμε να την “εκμεταλλευθούμε” με τον καταστροφικό τρόπο που είδαμε στη στεριά», τονίζει στην «Κ» η Παρασκευή Νομικού.
Πηγή: kathimerini.gr
