• Η καθηγήτρια Νeval Konuk καταγράφει τα μνημεία οθωμανικής κληρονομιάς και την ανάγκη συνεργασίας για τη διάσωσή τους
Σε Ρόδο και Κω βρέθηκε τις τελευταίες ημέρες η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Μαρμαρά της Κωνσταντινούπολης Neval Konuk καταγράφοντας τόσο την καθημερινότητα της μουσουλμανικής μειονότητας, όσο και τα μνημεία της οθωμανικής περιόδου. Η κα Konuk έχει ήδη παρουσιάσει στο παρελθόν, μέσα από δύο πολυτελείς εκδόσεις, την οθωμανική κληρονομιά στην Ελλάδα, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα νησιά του Αιγαίου, όπου υπάρχουν ακόμη ενεργές κοινότητες Ελλήνων μουσουλμάνων. Αν και οι δημόσιες αναφορές της αξιοποιούνται ορισμένες φορές προπαγανδιστικά από την Τουρκία, η ουσία παραμένει: το έργο της συμβάλλει στην ανάδειξη και διάσωση μνημείων που εγκαταλείπονται και στις δύο όχθες του Αιγαίου.
Στη δεκαήμερη επίσκεψή της στη Ρόδο, η καθηγήτρια πρόβαλε μέσω sosial media την εγκατάλειψη του τεμένους της Σαλάκου – ενός σχεδόν άγνωστου μνημείου, όπου το μιχράμπ παραμένει ανέπαφο, αλλά η στέγη έχει καταρρεύσει πλήρως. Παράλληλα, κατέγραψε και τον τάφο του Αχμέτ Πασά, ο οποίος βρίσκεται, στον περιβάλλοντα χώρο του υπαίθριου γηπέδου μπάσκετ του Δωριέα, στη συμβολή των οδών Κομνηνού και Δημοκρατίας. Το όνομά της είχε στο παρελθόν εμπλακεί στον ελληνικό Τύπο σε αναφορές περί «μυστικής αποστολής» για την καταγραφή οθωμανικών μνημείων, θεωρούμενη απεσταλμένη της Τουρκίας. Η Konuk συγκαταλέγεται στους μελετητές των οθωμανικών μνημείων της Ελλάδας. Η χρήση όμως του όρου «τουρκική μειονότητα» – αναφερόμενη στην εθνική καταγωγή των μουσουλμάνων από την εποχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς- είναι στοιχείο που αξιοποιεί η Άγκυρα και το τελευταίο χρονικό διάστημα ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν.
«Από τη 10ήμερη μελέτη μου στη Ρόδο. Οι Τούρκοι της Ρόδου στέλνουν τους χαιρετισμούς τους! Οι Τούρκοι της Ρόδου είναι μια τουρκική κοινότητα που ζει στο νησί της Ρόδου, το μεγαλύτερο από τα δώδεκα νησιά στην Ελλάδα, και η προέλευσή τους χρονολογείται από την Οθωμανική περίοδο. Η Ρόδος κατακτήθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1522. Μετά από αυτό, ο μουσουλμανικός-τουρκικός πληθυσμός από την Ανατολία, ειδικά από το Μαρμαρίς, τη Μουγκλά και τα περίχωρά της μεταφέρθηκε στο νησί. Με την πάροδο του χρόνου ο πληθυσμός αυτός άρχισε να αναφέρεται ως «Τούρκοι της Ρόδου».
Συνθήκη της Λωζάνης (1923): Πολλοί μουσουλμάνοι-τουρκικοί πληθυσμοί στην Ελλάδα υπόκεινται σε ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία. Πάντως τα νησιά Ρόδος και Κωνσταντινούπολη (Κως) ήταν στα χέρια της Ιταλίας εκείνη την εποχή, οι Τούρκοι εδώ εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή.
Μετά τον Παγκόσμιο Πόλεμο: Η Ρόδος προσαρτήθηκε στην Ελλάδα με τη Συμφωνία του Παρισιού του 1947. Έτσι οι Τούρκοι της Ρόδου έγιναν μέρος της μουσουλμανικής μειονότητας στην Ελλάδα. Οι Τούρκοι της Ρόδου είναι μια κοινότητα του Ισλάμ, της οποίας η μητρική γλώσσα είναι τουρκική. Σήμερα μιλάνε και ελληνικά, την επίσημη γλώσσα της Ελλάδας. Είχαν δικά τους σχολεία και μαντράσας κατά την Οθωμανική περίοδο. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι η ελληνική παιδεία είναι κυρίαρχη, γίνονται προσπάθειες για να κρατηθεί η τουρκική ζωή. Θρησκευτικές γιορτές, τουρκική κουζίνα και παραδοσιακός τρόπος ζωής διατηρούν την ταυτότητα της κοινότητας», αναφέρει η κα Konuk στα social media.
Οι αντιδράσεις της Άγκυρας και τα έργα αποκατάστασης
Η Τουρκία έχει επανειλημμένα αντιδράσει στην κατάρρευση οθωμανικών μνημείων στην Ελλάδα, με σχετικές ανακοινώσεις από συλλόγους, ενώσεις, αλλά και το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του τεμένους Ρετζέπ Πασά, όπου η Άγκυρα διαμαρτυρήθηκε για τη φθορά του, χαρακτηρίζοντάς το «κοινή κληρονομιά» που η Ελλάδα δεν προστατεύει επαρκώς.
Στην πράξη, το εμπόδιο ήταν κυρίως η χρηματοδότηση, καθώς η αποκατάσταση του μνημείου προχωρά σήμερα με ικανοποιητικούς ρυθμούς μετά τη διασφάλιση και των σχετικών κονδυλίων. Το ίδιο συμβαίνει και με την εξέλιξη της μεγάλης αποκατάστασης του Μουράτ Ρεϊς από το Υπουργείο Πολιτισμού δια μέσω της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου.
Δεν περνά απαρατήρητο το γεγονός ότι η Τουρκία, η οποία για αιώνες μετέτρεπε ορθόδοξες εκκλησίες και εβραϊκές συναγωγές σε τζαμιά, στάβλους ή μουσεία – αν δεν τις κατέστρεφε – εμφανίζεται σήμερα να υψώνει τη σημαία της «προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς» με αλλαγή στάσης, καθώς πλέον δίνονται άδειες στην ομογένεια για αποκατάσταση ορθόδοξων εκκλησιών. Ανεξάρτητα από τον χαρακτήρα της ρητορικής, η διαπίστωση είναι ότι τα μνημεία, είτε στην Τουρκία, είτε στην Ελλάδα, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας των νησιών και η προστασία τους δεν μπορεί να είναι ζήτημα αντιπαράθεσης, αλλά κοινή ευθύνη των δύο κρατών να διαφυλάξουν αυτήν την αρχιτεκτονική κληρονομιά, όχι μόνο ως μάρτυρες μιας εποχής, αλλά και ως γέφυρα συνεργασίας.
ΦΩΤΟ: Neval Konuk
