Η πολυμερής σύνοδος κορυφής στη Σαρμ ελ-Σέιχ, υπό την προεδρία και την προσωπική πρωτοβουλία του Ντόναλντ Τραμπ, οδήγησε σε μια ειρηνευτική συνάντηση. Στην πολύπαθη όμως ιστορική διαδρομή της Μέσης Ανατολής, η Ρόδος παραμένει ένα ορόσημο της μεσογειακής διπλωματίας, που υιοθετήθηκε και σε άλλες κρίσεις από τον ΟΗΕ.
Ήταν αρχές του 1949 όταν ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών αναζητούσε ουδέτερο έδαφος για τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στο Ισραήλ και τις αραβικές χώρες. Κανένα αραβικό κράτος δεν δεχόταν να καθίσει στο ίδιο τραπέζι με το Ισραήλ, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε de facto αναγνώριση του εβραϊκού κράτους. Στο ιστορικό «Ξενοδοχείο των Ρόδων», οι δύο αντιπροσωπείες της Αιγύπτου και του Ισραήλ εγκαταστάθηκαν σε ξεχωριστές σουίτες. Οι διαπραγματεύσεις αυτές έμειναν γνωστές ως «συνομιλίες εγγύτητας». Η Ρόδος έγινε τότε σημείο αναφοράς στη διεθνή διπλωματία, ενώ ο ειδικός διαμεσολαβητής – είχε αντικαταστήσει τον δολοφονηθέντα κόμη Φόλκε Μπερναντότ – Ραλφ Μπουντς τιμήθηκε το 1950 με το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.
Οι παράγοντες της ισραηλινής νίκης
Στις 14 Μαΐου 1948, με το τέλος της Βρετανικής Εντολής, οι ηγέτες του σιωνιστικού κινήματος ανακήρυξαν την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας, πέντε αραβικά κράτη —Αίγυπτος, Συρία, Ιράκ, Υπεριορδανία και Λίβανος— επιτέθηκαν στο νεοσύστατο κράτος, αρνούμενα να αναγνωρίσουν την ύπαρξή του. Ο πόλεμος που ακολούθησε, γνωστός ως Πόλεμος της Ανεξαρτησίας για τους Ισραηλινούς και Νάκμπα (Καταστροφή) για τους Παλαιστινίους, κράτησε σχεδόν έναν χρόνο. Παρά το αρχικό σοκ, οι Ισραηλινοί όχι μόνο απέκρουσαν τις αραβικές δυνάμεις, αλλά και επέκτειναν τα σύνορά τους πέρα από εκείνα που όριζε το σχέδιο διαμελισμού του ΟΗΕ το 1947.
Το νεοσύστατο Ισραήλ είχε ήδη πολεμική εμπειρία: οργανώσεις όπως η Χαγκάνα, η Ιργκούν και η ομάδα Στερν είχαν συγκρουστεί με Άραβες και Βρετανούς στα χρόνια της Εντολής. Η αναδιοργάνωση από τον Νταβίντ Μπεν Γκουριόν και η υποχρεωτική στράτευση ανδρών και γυναικών δημιούργησαν έναν από τους πιο οργανωμένους στρατούς της περιοχής. Αντίθετα, οι Άραβες πολέμησαν διχασμένοι.
Ο ΟΗΕ προσπάθησε να μεσολαβήσει ήδη από τον Ιούνιο του 1948 μέσω του Σουηδού διπλωμάτη Φόλκε Μπερναντότ. Ο Μπερναντότ, που είχε σώσει χιλιάδες κρατούμενους από τα ναζιστικά στρατόπεδα, πρότεινε ανακατανομή εδαφών και επιστροφή Παλαιστινίων προσφύγων. Οι προτάσεις του θεωρήθηκαν «φιλοαραβικές» και ο ίδιος δολοφονήθηκε στην Ιερουσαλήμ από μέλη της εξτρεμιστικής εβραϊκής οργάνωσης Στερν τον Σεπτέμβριο του 1948.Τη θέση του ανέλαβε ο Αμερικανός Ραλφ Μπουντς, ο οποίος έμελλε να γράψει ιστορία και μάλιστα στη Ρόδο.
Οι «Συνομιλίες Εγγύτητας» της Ρόδου
Στις αρχές του 1949, ο Ραλφ Μπουντς, μεσολαβητής του ΟΗΕ, αναζητούσε ουδέτερο έδαφος για τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στο Ισραήλ και τις αραβικές χώρες. Κανένα αραβικό κράτος δεν δεχόταν να καθίσει στο ίδιο τραπέζι με το Ισραήλ, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε de facto αναγνώριση του εβραϊκού κράτους. Έτσι, επιλέχθηκε η Ρόδος, μόλις ένα χρόνο μετά την επίσημη ενσωμάτωσή της στην Ελλάδα.
Στο ιστορικό «Ξενοδοχείο των Ρόδων», οι δύο αντιπροσωπείες της Αιγύπτου και του Ισραήλ εγκαταστάθηκαν σε ξεχωριστές σουίτες. Ο Μπουντς περιφερόταν από τη μία αίθουσα στην άλλη μεταφέροντας προτάσεις, σχόλια και διορθώσεις. Οι διαπραγματεύσεις αυτές έμειναν γνωστές ως «συνομιλίες εγγύτητας», πρότυπο που αργότερα υιοθετήθηκε και σε άλλες κρίσεις του ΟΗΕ. Μετά από εβδομάδες έντασης και διπλωματικών ελιγμών, στις 24 Φεβρουαρίου 1949 υπογράφηκε στη Ρόδο η ισραηλινοαιγυπτιακή συμφωνία ανακωχής με βασικούς όρους:
Επαναφορά των συνόρων Αιγύπτου–Ισραήλ στα όρια του 1922. Παραμονή της Λωρίδας της Γάζας υπό αιγυπτιακό έλεγχο. Aποχώρηση των Αιγυπτίων από τη Φαλούτζα, που παραδόθηκε στο Ισραήλ. Δημιουργία αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης γύρω από το Auja al-Hafir. Ακολούθησαν και άλλες συμφωνίες στη Ρόδο με τον Λίβανο (23 Μαρτίου 1949), την Ιορδανία (13 Απριλίου 1949) και τη Συρία (20 Ιουλίου 1949). Οι συνομιλίες αυτές εδραίωσαν τα σύνορα του Ισραήλ όπως τα γνωρίζουμε σήμερα και έβαλαν τέλος στον πρώτο αραβοϊσραηλινό πόλεμο. Η Ρόδος έγινε τότε σημείο αναφοράς στη διεθνή διπλωματία, ενώ ο Μπουντς τιμήθηκε το 1950 με το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, ο πρώτος Αφροαμερικανός που έλαβε ποτέ αυτή τη διάκριση.
Περισσότεροι από 700.000 Παλαιστίνιοι εγκατέλειψαν ή εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους, γεγονός που οι ίδιοι θυμούνται ως Νάκμπα. Οι περισσότεροι δεν επέστρεψαν ποτέ, ενώ το Ισραήλ υποδέχθηκε δεκάδες χιλιάδες Εβραίους επιζώντες του Ολοκαυτώματος.
Πλατεία Εβραίων Μαρτύρων
Ενδεικτικό του πνεύματος της εποχής είναι και το γεγονός ότι ο τότε δήμαρχος Ρόδου, Γαβριήλ Χαρίτος, ήταν ο πρώτος παγκοσμίως που έδωσε το όνομα «Πλατεία Εβραίων Μαρτύρων» σε δημόσιο χώρο, προς τιμήν των Ροδιτών Εβραίων που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Οι Συμφωνίες της Ρόδου, αν και σπάνια προβάλλονται στην Ελλάδα, παραμένουν ορόσημο της μεσογειακής διπλωματίας, μια στιγμή όπου το νησί των Ιπποτών βρέθηκε στο επίκεντρο της ιστορίας της Μέσης Ανατολής.
