• Οι γεωστρατηγικές στοχεύσεις της Τουρκίας και η νεοοθωμανική-αναθεωρητική της αντίληψη
Η Τουρκία, επανερχόμενη δυναμικά στο ζήτημα του Τουρκολιβυκού Μνημονίου, εντείνει τις προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να επιδιώκει εκ νέου προσέγγιση με τον στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ, τον μέχρι πρότινος πολιτικό του αντίπαλο στη Λιβύη, καθίσταται σαφές ότι η Άγκυρα επιδιώκει την ενεργοποίηση και εφαρμογή της συμφωνίας του 2019, παρά τις διεθνείς αντιδράσεις.
Στο επίκεντρο αυτής της στρατηγικής βρίσκεται η θεωρία της «Γαλάζιας Πατρίδας», ένα επεκτατικό δόγμα που αποσκοπεί στον πλήρη θαλάσσιο αποκλεισμό των ελληνικών νησιών από την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα τους. Παράλληλα, η Τουρκία προωθεί σταθερά τον δικό της μονομερή θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, με κινήσεις που όχι μόνο αγνοούν το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, αλλά και απειλούν ευθέως την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας σε περιοχές όπως η Ρόδος, η Κάρπαθος και το Καστελλόριζο. Μπροστά σε αυτές τις εξελίξεις, η ανάγκη για εθνική εγρήγορση, νομική θωράκιση και στρατηγική ανάδειξη των ελληνικών θέσεων καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ. «Στην έλλειψη πρωτοβουλιών της Ελλάδας, η Τουρκία κάλυψε το κενό και ο πρόεδρος Ερντογάν υιοθέτησε τον άσωτο υιό Χάφταρ» δηλώνει ο Βύρων Ματαράγκας καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστήμιου Μπαχτσέ-Σεχιρ της Κωνσταντινούπολης.
Παζαρεύει ο Ερντογάν
«Το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο εντάσσεται στο πλαίσιο του αναθεωρητικού δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», που αποσκοπεί στον περιορισμό των ελληνικών νησιών σε χωρικά ύδατα 6 ναυτικών μιλίων, στερώντας τους το δικαίωμα σε ευρύτερες θαλάσσιες ζώνες, ιδίως ανατολικά του 25ου Μεσημβρινού. Το δόγμα αυτό στηρίζεται σε μια στρεβλή και εκτός διεθνούς δικαίου θεώρηση, σύμφωνα με την οποία σε ημίκλειστες θάλασσες, όπως το Αιγαίο και η Νοτιοανατολική Μεσόγειος, οι ηπειρωτικές ακτές υπερισχύουν των νησιωτικών σχηματισμών. Εφόσον εφαρμοστεί το μνημόνιο, η Ρόδος και η Κάρπαθος όχι μόνο θα στερούνταν του δικαιώματος επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ., αλλά και κάθε δυνατότητας διεκδίκησης υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ. Αυτό θα σήμαινε πρακτικά τον αποκλεισμό τους από ζωτικές οικονομικές δραστηριότητες, όπως η αλιεία πέραν των 6 ν.μ., οι θαλάσσιες έρευνες, καθώς και η αξιοποίηση ενεργειακών και φυσικών πόρων. Επιπλέον, θα αποδυναμωνόταν ο επιχειρησιακός έλεγχος της Ελλάδας στον κρίσιμο τομέα της έρευνας και διάσωσης (SAR), δημιουργώντας νομικά και πρακτικά κενά στον συντονισμό αποστολών νοτίως των Δωδεκανήσων, με πιθανές επιπτώσεις τόσο στην προστασία της ανθρώπινης ζωής όσο και στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών» δηλώνει ο κ. Λυκούργος Λιακάκος, Διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου Παντείου Πανεπιστημίου και Επιστημονικός Διευθυντής του «Μεσόνησος».
Παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου
Το εν λόγω μνημόνιο παραβιάζει ευθέως θεμελιώδεις διατάξεις της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), ιδίως όσον αφορά: την αρχή της ισότητας των παράκτιων κρατών,το δικαίωμα των νησιών σε ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα, την απαγόρευση μονομερούς επέκτασης κυριαρχίας, τις διατάξεις για δίκαιη οριοθέτηση (άρθρα 3, 55, 74, 76, 83, 121).Επιπλέον, έρχεται σε σύγκρουση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κυρώσει τη Σύμβαση από το 1998, δεσμεύοντας τόσο τα κράτη-μέλη όσο και τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες. Υπό το πρίσμα των παραπάνω, η Ρόδος (όπως και η Κάρπαθος) δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως «ελάσσων γεωγραφικός σχηματισμός», αλλά ως νησί-πυλώνας της ελληνικής θαλάσσιας επικράτειας. Η γεωστρατηγική της θέση στην Ανατολική Μεσόγειο την καθιστά σημείο-κλειδί για τη διατήρηση της σταθερότητας, της διεθνούς νομιμότητας και της ευρωπαϊκής παρουσίας στην περιοχή. Παράλληλα, ιδιαίτερη βαρύτητα έχει το Καστελλόριζο και το σύμπλεγμα της Μεγίστης, το οποίο, σε περίπτωση πλήρους επήρειας, δημιουργεί έναν θαλάσσιο χώρο άνω των 28.000 τ.χλμ. και εφάπτεται της κυπριακής ΑΟΖ, ενισχύοντας καθοριστικά τη γεωοικονομική, ενεργειακή και στρατηγική σημασία της Ελλάδας. Αποτελεί το νοτιοανατολικότερο προπύργιο της εθνικής κυριαρχίας, της διεθνούς νομιμότητας και της θεσμικής ευρωπαϊκής παρουσίας σε μία περιοχή υψηλής έντασης και μεταβλητότητας» τονίζει ο κ. Λιακάκος.
Αμφισβήτηση ελληνικής κυριαρχίας
Η τουρκική ερμηνεία του μνημονίου αγνοεί πλήρως την ύπαρξη ελληνικών νησιών. Σύμφωνα με αυτήν νησιά όπως η Ρόδος, η Κάρπαθος και το Καστελλόριζο δεν δικαιούνται θαλάσσιες ζώνες πέραν των χωρικών υδάτων καθώς δημιουργείται τεχνητά μια συνεχόμενη τουρκο-λιβυκή ΑΟΖ που τέμνει την ελληνική υφαλοκρηπίδα, όπου η Ρόδος αποκλείεται από δικαιώματα εκμετάλλευσης των θαλάσσιων πόρων της με άμεση απειλή κατά της εθνικής κυριαρχίας. Η γεωγραφική εγγύτητα της Ρόδου στην οριοθετημένη τουρκολιβυκή ΑΟΖ καθιστά πιθανό το ενδεχόμενο πρόκλησης έντασης, σε περίπτωση εμφάνισης τουρκικών ερευνητικών ή γεωτρυπανικών σκαφών στην περιοχή. Η αναγκαστική παρουσία ναυτικών δυνάμεων για την αποτροπή τέτοιων κινήσεων ενδέχεται να οδηγήσει σε στρατιωτικοποίηση του θαλάσσιου χώρου γύρω από το νησί. Ενδεικτικό ήταν το κλίμα που επικράτησε μεταξύ των δυο χωρών το καλοκαίρι του 2020 όπου πολεμικά πλοία υπήρξαν αρόδο του νησιού της Ρόδου.
Ταύτιση συντεταγμένων MOU και Γαλάζιας Πατρίδας!
Η «Γαλάζια Πατρίδα» είναι μία διεκδίκηση περίπου 462.000 km² θαλάσσιας ζώνης στην Α. Μεσόγειο, το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα. Απορρίπτει τη λογική ότι τα ελληνικά νησιά δικαιούνται ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα πέραν των 6 ν.μ. (ή και χωρίς νεκρό όριο). Οι ελληνικές μεγάλες νήσοι (Κρήτη, Ρόδος κλπ.) εμφανίζονται ως ζώνες με περιορισμένα δικαιώματα, μόνο έως τα βασικά χωρικά ύδατα. Οι συντεταγμένες του τουρκο-λιβυκού Μνημονίου δεν αφορούν άμεσα τη Ρόδο: το σημείο Α–Β βρίσκεται νοτιοδυτικά της Ρόδου και δεν τη διασχίζει, την παρακάμπτει. Η θεωρία της «Γαλάζιας Πατρίδας, Μavi Vatan» όμως ενσωματώνει τη Ρόδο σε ζώνη διεκδίκησης, όπου οι τουρκικές αξιώσεις φτάνουν μέχρι τα 12 ν.μ. των ελληνικών νησιών, απορρίπτοντας περαιτέρω θαλάσσια δικαιώματα. Συνεπώς τα δύο δεν συμφωνούν στις συντεταγμένες, αλλά το ευρύτερο δόγμα (Γαλάζιας Πατρίδας) υιοθετεί παρόμοια γεωπολιτική θέση, δηλαδή παραγνώριση της ελληνικής ΑΟΖ γύρω από τη Ρόδο.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ
