Την ώρα που η Πολιτεία θεσμοθετεί για πρώτη φορά έναν Εθνικό Χάρτη Εκτίμησης Κινδύνου Δασικών Πυρκαγιών, την ώρα που εισάγει στο νομικό της οπλοστάσιο τη χειμερινή, ελεγχόμενη καύση της δασικής ύλης ως εργαλείο πρόληψης, η Ρόδος κουβαλά ακόμη, βαριά και ανεπούλωτα, τα σημάδια από τις μεγάλες φωτιές που σημάδεψαν την ιστορία της. Φωτιές που δεν κατέκαψαν μόνο δάση, αλλά μνήμες, ζωές και την ίδια τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον. Η εμπειρία της καταστροφής, η επιστημονική γνώση και η ανάγκη για οργανωμένη πρόληψη συναντιούνται σήμερα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι: στο ερώτημα αν η χώρα και ειδικά τα νησιά υψηλού κινδύνου όπως η Ρόδος είναι πλέον έτοιμα να προλάβουν, αντί απλώς να μετρούν στάχτες.
Εργαλείο πρόληψης ο Εθνικός Χάρτης
Υπεγράφη (1/12/2025) η Κοινή Υπουργική Απόφαση από τους Υπουργούς Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας και Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με την οποία εγκρίνεται ο Εθνικός Χάρτης Εκτίμησης Κινδύνου Δασικών Πυρκαγιών. Πρόκειται για την πρώτη συνολική επικαιροποίηση εδώ και 45 χρόνια, σε έναν τομέα όπου οι κλιματικές, γεωγραφικές και κοινωνικές συνθήκες έχουν αλλάξει δραματικά. Με βάση τον νέο Χάρτη, οι Δήμοι της χώρας κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες επικινδυνότητας (χαμηλή, μεσαία, υψηλή), σύμφωνα με το είδος της βλάστησης, τις κλιματολογικές συνθήκες και τη συχνότητα εμφάνισης υψηλών τιμών (3, 4 και 5) στον Ημερήσιο Χάρτη Πρόβλεψης Κινδύνου Πυρκαγιάς των τελευταίων 20 ετών. Ο Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Γιάννης Κεφαλογιάννης, μιλά για μια «ουσιαστική μεταρρύθμιση» που μετατοπίζει το βάρος από την καταστολή στην πρόληψη και τη γνώση του κινδύνου. «Δίνουμε στους Δήμους ένα αντικειμενικό πλαίσιο για την ορθολογική ιεράρχηση των έργων πυροπροστασίας», τονίζει, υπογραμμίζοντας ότι οι πόροι πρέπει πλέον να κατευθύνονται εκεί όπου ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος. Από την πλευρά του, ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σταύρος Παπασταύρου, επισημαίνει ότι ο νέος Χάρτης αντανακλά τη σύγχρονη επιστημονική γνώση και τη σκληρή πραγματικότητα της κλιματικής κρίσης, αποτελώντας κοινή και τεκμηριωμένη βάση για την προστασία δασών, οικισμών και υποδομών.
Προληπτική διαχείριση με χειμερινή καύση
Κεντρική τομή του νέου νομοθετικού πλαισίου αποτελεί η θεσμοθέτηση της προδιαγεγραμμένης (ελεγχόμενης) καύσης ως επίσημου εργαλείου πρόληψης. Για πρώτη φορά η Ελλάδα αποκτά θεσμικά κατοχυρωμένο σύστημα ελεγχόμενης απομάκρυνσης της καύσιμης ύλης, πριν από την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου. Η διαδικασία αφορά επιστημονικά σχεδιασμένες καύσεις από μεικτά κλιμάκια Πυροσβεστικής και Δασικών Υπηρεσιών, με αυστηρά πρωτόκολλα ασφαλείας, συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες και πλήρη επιχειρησιακή τεκμηρίωση. Στόχος είναι: η μείωση της συσσωρευμένης καύσιμης ύλης, η δημιουργία ζωνών επιβράδυνσης της φωτιάς και η προστασία οικισμών, υποδομών και ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Η φιλοσοφία αλλάζει ριζικά: από την αγωνιώδη καταστολή περνάμε στη διαχειριστική πρόληψη. Όμως για τόπους όπως η Ρόδος, αυτή η αλλαγή πολιτικής κουμπώνει πάνω σε μια βαριά, πικρή ιστορική εμπειρία.
ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΦΩΤΙΕΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ
1987 – Η φωτιά των παρθένων δασών
Η μεγάλη πυρκαγιά του 1987 ξεκίνησε από την περιοχή του Ναίθωνα και εξαπλώθηκε με ταχύτητα στον ορεινό όγκο πάνω από τον Αρχάγγελο, τα Πλατάνια, τη Μαλώνα, τα Μάσαρη, την Κάλαθο, την Πυλώνα, τη Λάρδο και του Απόλλωνα. Παρθένα δάση, χωρίς αντιπυρικές ζώνες, χωρίς τα εναέρια μέσα που θεωρούνται σήμερα δεδομένα. Για επτά ημέρες η φωτιά μαινόταν ανεξέλεγκτη. Χωριά έμειναν χωρίς ρεύμα, νερό, τηλέφωνο. Κάτοικοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους. Η καταστροφή ανακόπηκε τελικά στο δάσος των Λαέρμων, όταν οι ίδιοι οι κάτοικοι, με γνώση από τους προγόνους τους, εφάρμοσαν την τεχνική του contrafuco (αντιπύρ). Η συνεργασία Δασικής Υπηρεσίας και τοπικών κοινωνιών αποδείχθηκε τότε σωτήρια.
1992 – Ο εφιάλτης που στοίχισε μια ζωή
Τον Σεπτέμβριο του 1992, η Νότια Ρόδος βίωσε έναν ακόμα χειρότερο εφιάλτη. Η φωτιά ξεκίνησε από τα Σιάννα και μέσα σε λίγες ημέρες απλώθηκε προς Ιστρίο, Προφύλια, Μονολίθο, Απολακκιά, Λαχανιά, Μεσαναγρό και Κατταβιά. Χωριά εκκενώθηκαν. Γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν προληπτικά. Φλόγες μπήκαν σε αυλές σπιτιών. Οι πυροσβέστες και οι εθελοντές έδωσαν μάχη «σώμα με σώμα» με τη φωτιά. Ο 32χρονος Σωτήρης Κουφός, γραμματέας της κοινότητας Λαέρμων, πάλεψε για τρεις ημέρες και τρεις νύχτες με τις φλόγες στο δάσος των Σιαννών. Δεν εγκατέλειψε. Δεν αποχώρησε. Έχασε τη ζωή του στο μέτωπο. Στην κηδεία του, η Πολιτεία υποσχέθηκε τιμητική ένταξη του γιου του στο Πυροσβεστικό Σώμα. Υπόσχεση που, όπως τόσες άλλες, έμεινε στα λόγια. Με πρωτοβουλία του Γιάννη Ζίγδη, στήθηκε πέτρινη στήλη έξω από το χωριό των Λαέρμων που θυμίζει σήμερα τη θυσία του. «Ο Σωτήρης -βλέπει- από τους ουρανούς το δάσος, για το όποιο προσέφερε την ζωή του» είχε πει στην τελετή, ο ευπατρίδης Γ. Ζίγδης.
2008: Η μεγάλη καταστροφή των παλαιότερου δάσους της Μεσογείου!
Δέκα ημέρες από την στιγμή που οι πρώτες φλόγες ξεπήδησαν κοντά στον οικισμό του Αγίου Ισιδώρου. Έκδηλη έγινε η αδυναμία να ανακοπεί και να τεθεί υπό πλήρη έλεγχο, η πύρινη λαίλαπα, που εξαφάνισε και έκανε στάχτη παρθένα δάση σε κεντρική και Νότια Ρόδο, μεταξύ άλλων και το αρχαιότερο δάσος 500 ετών της Μεσογείου στη θέση Ιγκος των Λαέρμων, προκαλώντας πρωτοφανή οικολογική καταστροφή στο νησί. Απειλητικά κινούταν η φωτιά στην εβδόμη μέρα λόγω των ισχυρών ανέμων στα όρια του φράγματος Γαδουρά και είχε κατεύθυνση προς την Κάλαθο και την Πυλώνα. 16 εναέρια μέσα πραγματοποιούσαν ρίψεις νερού, ενώ αντιπυρική ζώνη ένα χιλιόμετρο έξω από τους οικισμούς Πυλώνας και Καλάθου δημιουργούν οι εθελοντές και οι κάτοικοι με τα μηχανήματά τους. Μια πύρινη γραμμή ένωνε την Ιστριο με τον Ασκληπειό, στα όρια του Ασκληπενού ποταμού και πλησίαζε απειλητικά στον οικισμό Προφύλια. «Είναι σαν να ξεριζώθηκαν τα σπλάχνα του νησιού. Η φωτιά ξέσπασε στην καρδιά του νησιού και οι άνεμοι την απλώνουν παντού. Είναι σαν μια συμμαχία του διαβόλου» δήλωνε χαρακτηριστικά ο περιφερειακός σύμβουλος Αντώνης Χατζηιωάννου που παρατήρησε πως κάηκαν και τα μικρά δεντράκια από τις αναδασώσεις μετά τη φωτιά του 1987. Τεράστια ζημιά προκλήθηκε και στον τουρισμό, καθώς υλοποιήθηκε η μερική εκκένωση ορισμένων ξενοδοχείων στην περιοχή Κιοτάρι, ενώ εκτεταμένα ρεπορτάζ δημοσιεύονταν σε πολλές ευρωπαϊκές εφημερίδες.
Απειλήθηκαν Ιστριος, Προφύλια, Αρνίθα, Απολακκιά το 2013
Η πυρκαγιά στη Ρόδο ξέσπασε στην ευρύτερη περιοχή της Ιστρίου, τέλη Ιουλίου του 2013. Οι φλόγες έκαψαν τουλάχιστον μία κατοικία, ενώ υπήρξαν και σχεδία προληπτικής εκκένωσης χωριών που κινδύνεψαν. Στο μέτωπο επιχειρούσαν 35 πυροσβέστες με 18 οχήματα, εννέα άτομα πεζοπόρο τμήμα, επτά οχήματα ΟΤΑ, δύο ιδιωτικά βυτιοφόρα οχήματα, και δύο σκαπτικά μηχανήματα. Τέσσερα αεροσκάφη και ένα ελικόπτερο έκαναν ρίψεις ως τη δύση του ηλίου. Ο Γενικός Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας κήρυξε σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης τις Δημοτικές Ενότητες Νότιας Ρόδου και Λίνδου. Στο νησί έφθασαν πυροσβεστικές δυνάμεις (40 άτομα και 10 οχήματα), ενώ τον συντονισμό ανέλαβε από αέρος ο τότε αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος Βασίλης Παπαγεωργίου. Σε 483.504 στρέμματα ανέρχεται η καμένη έκταση στη Ρόδο την 30ετία 1978 – 2013, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Δασών Δωδεκανήσου. Το χρονικό διάστημα 1978-1992 κάηκαν 284.297 στρ. και από το 2006 μέχρι το 2013 (η τελευταία μεγάλη φωτιά της Ρόδου) 155.000 στρέμματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία από το αρχείο δασικών πυρκαγιών του Πυροσβεστικού Σώματος, σε 4 μεγάλες πυρκαγιές από το 1987 μέχρι το 2013, αποτεφρώθηκαν 348.645 στρέμματα κυρίως δασικών αλλά και γεωργικών εκτάσεων στο νησί.
Έκλεισε ο κύκλος των καταθέσεων για το 2023
Ακολούθησαν η πυρκαγιά το 2021 στην περιοχή Πεταλούδων Ψίνθου, Μαριτσών και βεβαίως η τελευταία καταστροφική πυρκαγιά του 2023 που βρίσκεται σε φάση προανάκρισης για 14 κατηγορούμενους. Η Ρόδος γνωρίζει καλύτερα από πολλούς τι σημαίνει υψηλός δασικός κίνδυνος. Ο νέος Εθνικός Χάρτης, η προδιαγεγραμμένη καύση, η αλλαγή φιλοσοφίας της Πολιτικής Προστασίας είναι θεσμικά βήματα αναγκαία. Όμως η Ιστορία του νησιού δείχνει ότι η πρόληψη δεν είναι μόνο νόμοι και χάρτες, είναι κουλτούρα, συνεργασία, μνήμη. Γιατί κάθε νέα φωτιά δεν ξεκινά σε «άγνωστο έδαφος». Ξεκινά πάντα πάνω σε όσα ήδη χάθηκαν. Και κάθε πολιτική πρόληψης κρίνεται τελικά από ένα βασικό ερώτημα. Θα προλάβουμε την επόμενη καταστροφή ή απλώς θα κλαίμε ακόμη μια φορά πάνω από τις στάχτες ?
