Αρθρο Π. Οικονόμου στην «Κ»
Τη Δευτέρα 2 Απριλίου 2018 χορηγήθηκε από την τουρκική αρχή ατομικής ενέργειας (ΤΑΕΚ) στη ρωσική κρατική εταιρεία Rosatom η άδεια κατασκευής του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Τουρκία στο Ακούγιου. Την επομένη ημέρα έγινε με μεγαλοπρέπεια η θεμελίωση του έργου. Συμμετείχαν με απευθείας τηλεοπτική σύνδεση από το προεδρικό μέγαρο της Αγκυρας ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν και ο επίσημος προσκεκλημένος του Ρώσος ηγέτης Βλαντιμίρ Πούτιν.
Σύμφωνα με τη διακρατική συμφωνία Τουρκίας – Ρωσίας του 2010, η Rosatom είναι κατασκευαστής, διαχειριστής και ιδιοκτήτης του πυρηνικού συγκροτήματος. Δικαιολογημένη η μεγαλοπρέπεια των εγκαινίων, αφού η στιγμή αυτή ήρθε έπειτα από οκτώ χρόνια μετά την υπογραφή της σχετικής συμφωνίας. Ενα χρονικό διάστημα ασυνήθιστα μεγάλο για τις απαραίτητες διαδικασίες αδειοδότησης. Είναι γεγονός ότι οι διαδικασίες για την αδειοδότηση, κατασκευή και λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων έγιναν περισσότερο χρονοβόρες μετά τα πυρηνικά ατυχήματα του Τσερνομπίλ (1986) και της Φουκουσίμα (2011). Οι αποκτηθείσες τραγικές εμπειρίες οδήγησαν στη δημιουργία αυστηρότερων οδηγιών, συστάσεων και σχετικών ελέγχων εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ΙΑΕΑ. Παράγοντες, όπως η σεισμογένεια και τα ακραία φυσικά φαινόμενα (safety) και ο ανθρώπινος δόλος (security) απέκτησαν μεγαλύτερο ειδικό βάρος.
Θα πρέπει, επίσης, να ληφθεί υπόψη ότι το έργο αυτό αποτελεί την πέμπτη προσπάθεια της Τουρκίας για απόκτηση αντιδραστήρων πυρηνικής ενέργειας σε μια περίοδο σχεδόν 60 χρόνων.
Οταν το 2007 ψηφίστηκε ο σχετικός νόμος για το Ακούγιου, η γνώμη ανώτερων στελεχών προμηθευτών πυρηνικής τεχνολογίας, με βάση την εμπειρία τους στις τέσσερις προηγούμενες αποτυχημένες προσπάθειες της τουρκικής κυβέρνησης (1960, 1968, 1974 και 1998), ήταν ότι και αυτή η προσπάθεια της Τουρκίας ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία («Nucleonics Week», 29 November 2007).
Η σπουδαιότητα του έργου έγκειται στο ότι οι τέσσερις αντιδραστήρες στο Ακούγιου θα καλύπτουν το 10% των ενεργειακών αναγκών της χώρας, που αντιστοιχούν στις σημερινές ανάγκες της Κωνσταντινούπολης. Σημειωτέον, το Ακούγιου αποτελεί το πρώτο μέρος ενός φιλόδοξου πυρηνικού σχεδίου που περιλαμβάνει την κατασκευή τουλάχιστον οκτώ ακόμη πυρηνικών αντιδραστήρων στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Εξ αυτών, οι τέσσερις στη Σινώπη και άλλοι τέσσερις ενδεχομένως στην Ιγνεάδα της Ανατολικής Θράκης. Τελικός στόχος είναι η στρατηγική κάλυψη μεγάλου μέρους των αυξανόμενων ενεργειακών αναγκών της χώρας και η απεξάρτησή της από τις εισαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου από Ρωσία και Ιράν αντιστοίχως.
Με αυτή την προοπτική, η Τουρκία έχει συνάψει μία σειρά διεθνών πυρηνικών συμφωνιών, με περισσότερο σημαντικές αυτές με Ρωσία, Ιαπωνία, Γαλλία, Κίνα, ΗΠΑ. Ν. Κορέα, Αυστραλία και Νίγηρα που καλύπτουν την απόκτηση τεχνολογίας και τεχνογνωσίας του ευρύτερου κύκλου πυρηνικού καυσίμου (nuclear fuel cycle). Δεν εξαιρούνται οι «ευαίσθητες» δραστηριότητες του εμπλουτισμού ουρανίου και της επεξεργασίας αναλωμένων πυρηνικών καυσίμων. Θα πρέπει, βεβαίως, να αναφερθεί ότι η Τουρκία είναι μέλος της διεθνούς Συνθήκης Μη-Διασποράς των πυρηνικών όπλων, ΝΡΤ και υπόκειται στους αυστηρούς ελέγχους των πυρηνικών επιθεωρητών του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας, ΙΑΕΑ.
Διακινδυνεύοντας να θεωρηθώ μάντης κακών για τη γείτονα, θα πρέπει να αναφερθώ και σε έναν επιπλέον παράγοντα ανησυχίας των άμεσα ή έμμεσα εμπλεκομένων. Ισως τον βασικότερο και ανατρεπτικότερο όλων, πέραν της ασφάλειας από ενδεχόμενα φυσικά ατυχήματα (safety) ή από ανθρώπινο δόλο (security): Τον γεωπολιτικό.
Οπως οι γεωπολιτικοί σχεδιασμοί συχνά υπαγορεύουν ασύμφορες και για πολλούς ανεξήγητες συμπεριφορές και «επενδύσεις» των ισχυρών, έτσι και κάποιοι όχι οφθαλμοφανείς γεωστρατηγικοί στόχοι, επιδιωκόμενες ισορροπίες ή αποτρεπτικές ανισορροπίες, μπορούν να δράσουν καταλυτικά στην εγκατάλειψη ακόμα και προχωρημένων σχεδίων. Για να γίνω ίσως περισσότερο καταληπτός, επιτρέψτε μου να αναφερθώ σε δύο παραδείγματα.
Το σχετικά προχωρημένο έργο κατασκευής του ρωσικού πυρηνικού αντιδραστήρα Μπελένε στη Βουλγαρία τελικά εγκαταλείφθηκε το 2012, αφού προηγήθηκε η αλλαγή στρατοπέδου της Βουλγαρίας από τη διαλυμένη πλέον Σοβιετική Ενωση στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ούτε οικονομικές δεσμεύσεις ούτε άλλοι σχεδιασμοί ενεργειακών αγωγών στάθηκαν τελικά εμπόδιο στην εγκατάλειψη του προχωρημένου σημαντικού πυρηνικού έργου. Ολα και όλοι τελικά βρήκαν τη νέα τους στρατηγική ισορροπία.
Τον Δεκέμβριο του 2000, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επισκέφθηκε την Κούβα του Φιντέλ Κάστρο για, μεταξύ των άλλων, να δώσει λύση σε μία χρονίζουσα εκκρεμότητα. Το ημιτελές συγκρότημα των δύο σοβιετικών πυρηνικών αντιδραστήρων στο Σιέν Φουέγκος της νότιας Κούβας. Ημουν κατά σύμπτωση εκεί, σε προγραμματισμένη επιθεώρηση του πυρηνικού συγκροτήματος και ενθυμούμαι έντονα την αγωνία των Κουβανών συνεργατών μου για την έκβαση της συνάντησης κορυφής και το μέλλον του τόσο ζωτικού έργου για την ενεργειακή επιβίωση της Κούβας. Η Σοβιετική Ενωση είχε καταρρεύσει, χρήματα δεν υπήρχαν για τη συνέχιση του έργου και η Κούβα είχε χρεωθεί αρκετά για να κατασκευαστεί ένα ιαπωνικό πετρελαϊκό έργο που της επέτρεπε να φωτίζει εκ περιτροπής την Αβάνα.
Δεν θα ξεχάσω την ικανοποίηση των Κουβανών φίλων όταν το βράδυ πληροφορηθήκαμε ότι στην απαίτηση του Πούτιν για 3 δισ. δολάρια αποζημίωση για τις σοβιετικές δαπάνες του έργου, ο Κομαντάντε ανταπάντησε ότι τόση ακριβώς υπολογίστηκε και η ζημιά που προκάλεσε στην κουβανική οικονομία η διακοπή του έργου τα τελευταία χρόνια. Οι απαιτήσεις τελικά εξισώθηκαν, μία νέα στρατηγική ισορροπία επιτεύχθηκε και όλες οι πλευρές ικανοποιήθηκαν αποδεχόμενες τις μη αναστρέψιμες πλέον γεωπολιτικές αλλαγές.
Οι γεωπολιτικές αλλαγές και στην ευρύτερη περιοχή μας, άρα και της Τουρκίας, είναι απρόβλεπτες και ίσως επίσης μη αναστρέψιμες.
Αρα, ικανές για οποιεσδήποτε εξελίξεις.
* Ο δρ Παντελής Οικονόμου είναι πρώην επιθεωρητής του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) για τη Μη-Διασπορά των Πυρηνικών Οπλων.
